Op 28 juli doodde een explosie in een kamp voor Oekraïense krijgsgevangenen in Olenivka in de Donbas tenminste 53 Oekraïense krijgsgevangenen. Minstens 75 gevangenen raakten gewond. Een deel van hen behoorde tot het Azov-bataljon, dat de havenstad Marioepol maandenlang verdedigde tegen de Russische invasiemacht. Russen en Oekraïners geven elkaar de schuld van het oorlogsmisdrijf, maar de Russische versie wordt door experts als zeer ongeloofwaardig beschouwd.
Ravage in een barak van het gevangenkamp in Olenivka waar 53 Oekraïense soldaten werden gedood
Het Azov-bataljon was een van de tientallen vrijwilligersbataljons die in 2014 de opmars van Russische troepen in de Donbas tot staan brachten. In Oekraïne dankt het bataljon zijn faam aan de verdediging van Marioepol, destijds en sinds de Russische invasie van 24 februari 2022 opnieuw. De strijders verschansten zich in staalfabriek Azovstal van de Oekraïense magnaat Rinat Achmetov en hielden maanden stand.
Omdat het Azovbataljon een kleine kern van extreem-rechtse strijders bevatte vormde het voor de Russen het ultieme bewijs dat Euromajdan een 'neo-nazistische staatsgreep' was geweest. Mede op basis van dit fictieve narratief besloot Poetin op 24 februari Oekraïne te 'denazificeren'.
Dat de Azovstrijders na de invasie ten tweeden male de opmars van de Russische troepen bij Marioepol eindeloos wisten te traineren wekte opnieuw de woede van de Russen en volgens de Oekraïners zijn ze daarom uit de weg geruimd. Maar volgens Denis Poesjilin, hoofd van de marionettenrepubliek DNR, is het strafkamp getroffen door een inslag van een van de HIMARS raketinstallaties die de Oekraïners onlangs van de Verenigde Staten hebben gekregen en die inmiddels een flink aantal Russische wapendepots hebben vernietigd. Het Russische persbureau RIA Novosti toonde scherven van een HIMARS raket, die bij de aanslag gebruikt zou zijn. Het bleken oude beelden.
Het Russische persbureau RIA Novosti toonde onderdelen van een HIMARS raket die door de Oekraïners gebruikt zou zijn bij de aanval op Olenivka
Het Russische ministerie van Defensie noemde de liquidatie een 'ten hemel schreiende provocatie' en 'intimidatie' bedoeld om Oekraïense soldaten ervan te weerhouden zich over te geven. Volgens Poesjilin was de aanval bedoeld om te voorkomen dat de Azovstrijders verklaringen zouden afleggen over hun oorlogsmisdrijven.
De generale staf van het Oekraïense leger sprak van een 'doelgerichte artillerieaanval' bedoeld om Oekraïne van oorlogsmisdrijven te beschuldigen en de sporen uit te wissen van marteling en executie van krijgsgevangenen door de Russen. De Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken Dmitro Koeleba noemde de moord een 'gruwelijk oorlogsmisdrijf'.
Zelenski's adviseur Michail Podoljak schreef op Telegram: 'We weten dat sommige van de gevangen verdedigers een paar dagen voor het misdrijf naar de barak die geraakt werd werden overgebracht. Een klassieke, cynische valse-vlag operatie.' Podoljak sprak op twitter van een 'thermobarische explosie' van binnenuit en noemde het een 'terroristische aanslag'.
Volgens Amerikaanse experts heeft onderzoek aangetoond dat voor de aanval geen HIMARS-raketten zijn gebruikt. Een van de bij het onderzoek betrokken officials zei dat de VS op basis van satellietbeelden heeft geconcludeerd dat 'we weten dat Oekraïne de locatie niet met HIMARS heeft aangevallen omdat de plek daar geen indicatie voor geeft'. Slechts één barak is vol geraakt en de omliggende gebouwen zijn ongeschonden. Dat is een zeer onwaarschijnlijk beeld als een HIMARS-raket zou zijn afgevuurd.
De Oekraïense geheime dienst SBOe gaf een telefoontap vrij van twee mannen in Olenivka, die over de explosie zouden spreken. Volgens een van hen kwam de aanslag van binnenuit. Nadat de Azov-krijgsgevangenen twee dagen eerder naar een bepaalde barak waren overgebracht, klonken er explosies, waardoor de hele barak uitbrandde. 'Het was een opzetje', zegt de man. 'Er was geen projectiel van buitenaf.' De man zegt ook: 'Het is zeer waarschijnlijk dat ze het zelf in scene hebben gezet.' De geheime dienst wijst naar het Russische huurlingenleger Wagner, dat actief deelneemt aan de oorlog tegen Oekraïne en ook in Syrië, Libië en de Centraal-Afrikaanse Republiek wreed heeft huisgehouden.
'Beelden die zijn gemaakt binnen het complex laten grote brandschade en verkoolde lijken zien, maar geen tekenen van een krachtige explosie: de metalen stapelbedden staan nog keurig op een rij. „Niet het type schade dat een aanval met een HIMARS-systeem waarschijnlijk zou hebben veroorzaakt”, concludeerde het Amerikaanse Institute for the Study of War, dat zich onthoudt van een definitief oordeel', aldus Steven Derix in NRC Handelsblad.
Na de val van de Azovstal-fabriek en de definitieve inname van Marioepol door de Russen werden meer dan 2.000 Oekraïense soldaten krijgsgevangen gemaakt. Een deel werd naar Rusland overgebracht, een deel naar Olenivka, dertig kilometer ten zuiden van Donetsk. Het kamp is berucht.
De Oekraïners onderhandelden tot op het hoogste niveau over uitwisseling van de soldaten, die door hun hardnekkige verzet in Oekraïne een heldenstatus verworven. De Russen martelden de krijgsgevangenen om ze te bewegen tot bekentenissen van oorlogsmisdrijven die gebruikt zouden kunnen worden in een oorlogstribunaal tegen Oekraïne dat door de Russische overheid wordt voorbereid. Het Azovbataljon is inmiddels door de Russische overheid tot extremistische organisatie bestempeld. De krijgsgevangenen kunnen jarenlange gevangenisstraffen krijgen. Het Russische oorlogstribunaal is een reactie op de start van een onderzoek van het Internationaal Strafhof naar Russische oorlogsmisdaden, begaan in Oekraïne.
Satellietfoto van de getroffen barak in Olenivka (foto Maxar Technologies)
(Bronnen: Meduza, Politico, Kyiv Independent, NRC Handelsblad)