In 2021 zette het Kremlin een strategie op papier om de Russische invloed op Estland, Letland en Litouwen te vergroten. Het Amerikaanse Yahoo News beschikt over dit document. Door de Russische invasie van Oekraïne is de strategie zo goed als nutteloos geworden, maar toch geeft het document een fascinerende inkijk in de manier waarop Poetins Rusland naar de Baltische staten kijkt.
In Riga laten Letten hun solidariteit blijken met Oekraïne. Foto Wikimedia Commons
Het strategische document werd opgesteld door een afdeling van de Russische presidentiële administratie, het 'Directoraat voor Grensoverschrijdende Samenwerking’. Dezelfde afdeling stelde ook plannen op voor de geleidelijke annexatie van Belarus en het omverwerpen van de pro-westerse regering in Moldavië. Het Directoraat bestaat uit medewerkers van verschillende Russische inlichtingendiensten en richt zich nadrukkelijk op het uitbreiden en instandhouden van de Russische invloedssfeer.
In de strategie, waarover Yahoo News beschikt, staat onder meer beschreven hoe Rusland van plan was de democratische besturen van de Baltische staten te ondermijnen en pro-Russische organisaties in de landen op te richten en te ondersteunen. De Estische premier Kaja Kallas noemt dit ‘Ruslands klassieke draaiboek, met veel tactieken die direct zijn overgenomen van de KGB.’ Estland is zich bewust van het feit dat Rusland zijn invloed wil vergroten en bereidt zich volgens Kallas continu voor op de 'hybride dreiging'. Ook de premiers van Letland en Litouwen tonen zich in gesprek met Yahoo News niet verbaasd over het document.
In de dertig jaar sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie zijn de drie Baltische staten lid geworden van de Europese Unie en de NAVO. De landen behoren tot de felste critici van het Russische buitenlandbeleid en waarschuwen al jaren voor de risico’s van de Europese afhankelijkheid van Russisch gas. Ze voelen zich kwetsbaar door hun ligging, geschiedenis en de samenstelling van hun bevolking: in Estland is een kwart, in Letland eenvijfde van de inwoners etnisch Russisch. In Litouwen is hun aandeel niet mer dan vijf procent.
Taal, cultuur en geschiedenis
Het plan van het Directoraat voor Grensoverschrijdende Samenwerking is opgesplitst in de korte (2022), middellange (2025) en lange termijn (2030) , en richt zich op uiteenlopende onderwerpen als politiek, defensie, veiligheid, samenleving, handel en economie.
Het Directoraat constateert dat de Russische taal onder druk staat in de Baltische landen, en stelt dat het Russisch door ‘culturele propaganda’ en het financieren van Russische scholen in stand moet worden gehouden. Getalenteerde Russisch-sprekende jongeren zouden een opleiding moeten aangeboden krijgen aan Russische universiteiten. Op de lange termijn moet het Russisch volgens het plan worden vastgelegd als officiële staatstaal, in ieder geval in Letland.
Ook moet de ‘invloed van westerse landen’ verzwakt worden en moeten pogingen van ‘anti-Russische politieke krachten om de geschiedenis te vervalsen’ worden tegengegaan.
Die zogenaamde geschiedvervalsing ziet het Directoraat onder meer in Estland. De manier waarop Estland anti-Sovjetpartizanen herdenkt staat volgens het document gelijk aan het 'verheerlijken van nazisme’, iets waarvan Rusland ook Oekraïne beschuldigt. Daarnaast wil Rusland het verwijderen van monumenten uit de Sovjettijd tegengaan.
Militaire en economische doelen
Het doel van het plan was niet zozeer om de Baltische staten terug te brengen in de Russische invloedssfeer, wat ook in 2021 al hoogst onrealistisch was, zo menen geraadpleegde experts. Het Kremlin zou eerder van plan zijn geweest om de Russische invloed niet verder terug te laten lopen. Door de Russische invasie van Oekraïne lijkt ook die doelstelling nu zo goed als onhaalbaar. Vermoedelijk waren degenen die het document hebben opgesteld dan ook niet op de hoogte van de naderende invasie van Oekraïne.
Veel van de processen die het Directoraat zorgen baarden zijn door de invasie van Oekraïne alleen maar versneld. Sinds februari 2022 leveren de Baltische landen per hoofd van de bevolking de meeste wapensteun aan Oekraïne. De Baltische staten zijn er op gespitst Rusland geen kans te geven voor ontwrichting of beïnvloeding. Estland heeft een uitstekende cyberdefensie opgebouwd, die als een van de beste in Europa bekend staat. De Baltische staten laten sinds de invasie nauwelijks meer Russische staatsburgers toe, ook geen Russen die vluchten voor de dienstplicht. 'Gastvrijheid bieden aan een paar honderdduizend mannen in de weerbare leeftijd - dat lijkt me geen goed idee voor ieder land dat zo dichtbij Rusland ligt', legde de baas van de Estische veiligheidsdienst afgelopen najaar uit.
Dat het document achterhaald is blijkt ook uit de hoofdstukken over de economie: het aanhalen van de economische banden met de Baltische landen is volgens het document een doelstelling voor de middellange termijn. Rusland zou lucratieve contracten moeten aanbieden aan Baltische zakenmensen, om hen zo te verleiden tot een meer pro-Russische houding.
Op het moment dat het plan werd opgesteld waren de drie landen in hoge mate afhankelijk van het Russische elektriciteitsnet. Die afhankelijkheid zou Rusland kunnen gebruiken als pressiemiddel. Inmiddels zijn Estland, Letland en Litouwen bezig om over te schakelen naar het Europese elektriciteitsnet, hetgeen rond 2026 voltooid moet zijn.
De belangrijkste militaire doelstelling uit het document is door de invasie van Oekraïne eveneens onhaalbaar geworden. De doelen die Rusland voor 2025 voor ogen had - het verminderen van de NAVO activiteiten -, zijn al achterhaald. Moskou wilde ook verhinderen dat de NAVO bases zou inrichten in Letland en Litouwen. Op dit moment zijn die er nog niet, maar de aanwezigheid van roulerende NAVO-eenheden is sinds de Russische invasie van Oekraïne versterkt. In Estland bevinden zich nu constant 2000 NAVO-militairen en een Amerikaanse compagnie, uitgerust met een Himars-raketsysteem. In juli zal in de Litouwse hoofdstad Vilnius een NAVO-top plaatsvinden, waarop een geïntegreerde luchtverdediging langs de oostflank van de alliantie hoog op de agenda staat.