Op 16 oktober spreekt inlichtingenexpert en onderzoeksjournalist Andrei Soldatov bij de Oktober Lezing in de Rode Hoed over internetvrijheid en cyberwar in Rusland. Soldatov schreef, met Irina Borogan, twee boeken over de FSB. Volgens Hubert Smeets is het onmisbare literatuur om de strijd met en om internet in het Rusland van vandaag te begrijpen.

 

President Poetin bezoekt nieuwe legereenheid voor communicatie-operaties. Foto Topwar

door Hubert Smeets

Het moet een hilarisch moment zijn geweest: een KGB’er die medio jaren zeventig zijn collega’s een fax laat zien en erbij vertelt hoe gevaarlijk dit westerse apparaat wel niet is. Was er een betere illustratie hoe bang de communistische machthebbers waren voor moderne communicatiemiddelen die in handen van het gewone volk zouden komen. Ook andere moderne telecommunicatie-apparaten werden in de Sovjet-Unie in de laatste decennia van de Koude Oorlog immers met grote argwaan bekeken. Zelfs een gewone typemachine was link.

Er werd in het Westen in de jaren tachtig dan ook wat afgelachen om de telecom in de Sovjet-Unie. Die was allesbehalve state of the art en stond zo symbool voor het onvermogen van de socialistische planeconomie om technologisch gelijke tred te houden met het Westen, een lacune die uiteindelijk zou leiden tot haar ondergang.

Maar sommige Sovjetfunctionarissen waren toch minder bekrompen dan ze indertijd leken. Op hoofdlijnen was de KGB sinds de Tweede Wereldoorlog wel degelijk bij de tijd gebleven. Het hoofdkwartier aan de Loebjanka was juist gebiologeerd door alle innovatieve mogelijkheden in de telecommunicatie. De autoriteiten richtten daartoe na 1945 zelfs speciale concentratiekampen en gevangenissen in, waar hooggekwalificeerde maar gedetineerde ingenieurs aan het werk werden gezet om uitvindingen te doen die de Sovjetmacht een technologische voorsprong zouden kunnen geven op het Westen.

Een van de knapste koppen was Lev Kopelev, een linguïst uit Charkov die na de oorlog was vastgezet omdat hij als soldaat kritiek had geuit op het gedrag van het Rode Leger in Duitsland. In een speciaal laboratoriumkamp, de zogeheten sjarasjka in Marfino, ontdekte Kopelev een methode om stemmen – bijvoorbeeld van afgeluisterde telefoongesprekken – te ontrafelen en te identificeren. Die techniek zou later, bijvoorbeeld bij de Olympische Spelen van 1980 in Rusland, van pas komen. Op straat etaleerde Moskou haar gastvrijheid. Achter de puien werd de controle tot grote hoogte opgevoerd.

lees meer