Amerika is het land waarmee Rusland zich wil meten. Maar Duitsland is het land dat er in Rusland meer toe doet. Ruim twee eeuwen waren Duitsers juist de steunpilaren van de autocraten in Rusland. Aan die romance komt nu een eind. Het besluit van Siemens om zich (voorlopig) uit Rusland terug te trekken, is daarvan een indicatie. En dat is volgens politicologe Lilia Sjevtsova belangrijker voor Europa dan de koers van president Trump.

Turbine van Siemens. Foto AG Siemens

door Lilia Sjevtsova

Rusland is geobsedeerd door Amerika. Maar er is nog een ander land dat op Rusland een enorme invloed heeft uitgeoefend, maar dat omwille van de Russische soevereine eigendunk als zodanig liever niet erkend wordt. We hebben het hier over Duitsland.

Het waren de Duitsers die Rusland hebben geregeerd; ze maakten deel uit van zijn klasse van officieren en kooplieden; ze gaven leiding aan wetenschap en universiteiten; ze voedden tsarenkinderen op; ze waren kolonisten in onontgonnen gebieden. In tsaristisch Rusland was bij tijden zo’n beetje de helft van de gouverneurs en bevelvoerders in de legerstaf Duitser. Het verhaal gaat dat toen tsaar Nicolaas I aan de bedwinger van de Kaukasus, generaal Jermolov, vroeg wat zijn liefste wens was, het antwoord was: ‘Majesteit, maak mij Duitser!’ De Duitsers schopten het ver in de Russische samenleving door hun talent, degelijkheid en trouw aan de troon (tot 1913 woonden er ongeveer 2,4 miljoen Duitsers in Rusland). Het Duitse aandeel in de versterking van het Russische staatsbestel is onmiskenbaar. De namen Von Krusenstern, Barclay-de Tolley en Osterman maken voorgoed deel uit van de Russische geschiedenis.

Toegegeven, evenmin als andere buitenlanders in dienst van het rijk hebben de Duitsers van Rusland een Europees land gemaakt. Ze verwesterden het Russische leven, maar het wezen van de despotie hebben ze niet aangetast.

Sophia Augusta Frederika van Anhalt-Zerbst, de latere tsarina Catherina de Grote, correspondeerde met de Franse filosoof Voltaire, maar beschouwde de Russische boeren als slaven. Vertegenwoordigers van het land dat de socioloog Max Weber voortbracht, met zijn theorie over gelegitimeerde macht en efficiënte bureaucratie, wisten zich met succes toegang te verschaffen tot een despotie die niet maalde om het recht. Dat wil zeggen, de Russische autocratie slaagde erin de verwestersing in te zetten ten bate van de tirannie.

Duits geld voor Rusland

De ‘Duitse factor’ was op diverse historische momenten misschien niet doorslaggevend voor de wegen die Rusland insloeg, van grote invloed was deze zeker.

Duitsland verschafte de bolsjewieken niet alleen de verzegelde treinwagon die Lenin naar Rusland vervoerde om zijn revolutie te starten, maar ook de financiële middelen om hun ‘revolutionaire doelen’ te verwezenlijken: vóór oktober 1917 betaalden de Duitsers hun elf miljoen goudmarken, en in oktober 1917 nog eens vijftien miljoen mark.

Na de revolutie van 1917 was Duitsland het eerste land dat economische betrekkingen met de USSR aanknoopte, waarmee het Rusland bevrijdde uit een wereldwijd isolement.

Lees meer