Navalny heeft in Moskou zijn politiek gewicht bewezen
De tactiek van oppositieleider Navalny om ‘de neus dicht te knijpen tegen de stank’ en strategisch te stemmen, heeft in Moskou gewerkt. Poetins partij Verenigd Rusland verloor bijna de helft van haar zetels. Nog steeds is het systeem een imitatiedemocratie. Maar het is belangrijk en hoopvol dat een minderheid van actieve liberale burgers heeft laten zien waartoe zij in staat is, vindt Andrej Archangelski.
Affiche van Navalny (links op foto). 'Stem slim! Uw kandidaat voor uw strategische stem is de communist Ivan Ostrikov'
door Andrej Archangelski
Wat er in Moskou op 8 september is gebeurd mag een verkiezingsrevolutie worden genoemd. Na de stembusgang is bijna de helft van de zetels in de gemeenteraad (20 van de 45) voor de oppositie. Zo’n diversiteit heeft de Moskouse gemeenteraad minstens 20 jaar niet vertoond.
Een simpele mededeling, zo lijkt het. Maar vrijwel elk woord moet tussen aanhalingstekens worden gezet - verkiezingen, oppositie, raad – omdat wij het niet hebben over een gewone democratie, maar over een geleide-, een imitatie-democratie. Die is opgebouwd met de know-how van het Kremlin, die in 20 jaar tijd een systeem in elkaar zette waarbinnen de echte oppositie, die regime-kritisch is (zoals de mensen van Aleksej Navalny) geen deel mogen nemen aan verkiezingen. Sterker nog: de meeste onafhankelijke kandidaten en Navalny zelf werden bijna een maand in de cel gezet na ervan te zijn beschuldigd dat ze tot ongeoorloofde demonstraties hadden opgeroepen.
De oppositiepartijen die toegelaten waren tot de gemeenteraadsverkiezingen, heten spoilers of sparring-partners van de regerende macht. Het gaat om de Communistische Partij (KPRF), Rechtvaardig Rusland en de LDPR (nationalisten) en ook de iets onafhankelijkere democratische partij Jabloko.
Als dit ‘neppartijen’ zijn, waarom hebben Moskovieten dan op ze gestemd? Wat heeft zulk stemgedrag voor zin? En wat voor protest is dit?
Het is een soort naäpen van het autoritaire systeem. Het systeem trekt een gek smoel, en jij doet dat na. Het is de enige manier van wettig politiek verzet in het Rusland van vandaag. Mensen stemmen niet met het doel dat hun kandidaat wint, maar met het doel dat de kandidaat van de regerende pro-Kremlin partij Verenigd Rusland niet wint. Dat heet een proteststem uitbrengen.
Na het besluit over de pensioenhervorming, een jaar geleden, stemden veel mensen bij regionale verkiezingen spontaan voor een willekeurige kandidaat, zolang het maar niet een kandidaat van de regeringspartij was. In 2019 lanceerde Aleksej Navalny het idee van ‘strategisch’ stemmen, feitelijk hetzelfde idee ‘stem op wie dan ook, behalve op iemand van de regeringspartij’, maar met een kleine nuance: stem op degene met de grootste kans te winnen. Stem op de sterkste opponent van de regeringspartij.
Zo stemmen dat je je niet schaamt
Velen hadden kritiek op Navalny omdat ze zijn houding als politiek cynisme beschouwden. De toegelaten opponenten van Verenigd Rusland zijn meestal communisten of nationalisten, voor een liberaal publiek onaanvaardbare kandidaten. Navalny vroeg de middenklasse ‘de neus dicht te knijpen voor de stank’ en te stemmen op ideologische tegenstanders, alleen maar om het feest van de regeringspartij te verpesten.
Oppositiepoliticus Michail Chodorkovski veroordeelde deze tactiek en noemde haar immoreel. Daarop ontbrandde een enorme theoretische discussie over de tactiek van de oppositie. Maar voor iedereen kwam het als een verrassing dat de discussie tussen Navalny en Chodorkovski de kiezers in Moskou ertoe bracht over de morele aspecten van politiek te gaan nadenken. Uit de synthese van de twee benaderingen kwam een houding voort die je aldus kunt formuleren: je moet zo stemmen dat je je achteraf er niet voor schaamt. Een stem uitbrengen werd daardoor een existentiële daad voor de Moskovieten – mensen erkenden hun verantwoordelijkheid. Waar het Kremlin zo bang voor was, gebeurde: mensen gingen de politiek serieus nemen.
