Nieuwe geopolitieke doctrine: Kremlin eist dat Europa zich bij Eurazië voegt

Rusland wendt zich af van Europa. Voor het Russische buitenlandse beleid is de Europese Unie (EU) geen eigenstandige geopolitieke factor meer. Volgens het nieuwe Concept voor de buitenlandse politiek van Rusland voert de ‘meerderheid van de Europese staten een agressieve politiek tegen Rusland’. Zolang Europa geopolitiek blijft samenwerken met de Verenigde Staten kan het geen partner meer van Rusland zijn, zo staat in de herziene geopolitieke doctrine, die president Vladimir Poetin op 31 maart per decreet heeft bekrachtigd.

 Poetin invergadering SovBez 31maart2023
President Poetin vergadert met nationale Veiligheidsraad over nieuwe geopolitieke doctrine. Vrijdag 31 maart 2023. Foto Kremlin.

Naast de NAVO en de EU is zelfs de Raad van Europa, waar Rusland sinds 1996 lid van is geweest, een ‘gevaar voor de veiligheid, territoriale eenheid, soevereiniteit, traditionele geestelijke waarden en sociaaleconomische ontwikkeling van Rusland’ geworden. Die Europese dreiging moet op allerlei manieren ‘geneutraliseerd’ worden. Ook economisch zal Rusland afscheid moeten nemen van het ‘niet-vriendschappelijke’ Europa, aldus het document.

Geen toekomst voor Europa

Als Europa relevant wil blijven dan zal het moeten kiezen tegen de VS en voor ‘goed nabuurschap’ met Rusland. Alleen als Europa afstand neemt van Amerika, kunnen de Europese landen een ‘waardige plaats in het Grote Euraziatische partnerschap en de multipolaire wereld innemen’, zo waarschuwt het Kremlin.

In de nieuwe Russische geopolitieke doctrine heeft Europa niet alleen geen prioriteit meer – het staat in de opsomming op de een na laatste plaatst, nog net boven Amerika – het mag ook niet meer zo heten. De paragraaf over de EU heet niet ‘Europa’ maar ‘de Europese regio’.

Dat is een breuk met de eerdere buitenlandse politieke doctrines van Poetin. In het concept van 2016 was de EU, ondanks haar kennelijk ‘expansieve’ neigingen, nog steeds een ‘belangrijke economische handelspartner’ met wie het Kremlin een ‘gelijkwaardige dialoog’ nastreefde. In de doctrine van 2013 – het jaar voor de annexatie van de Krim en Russische militaire interventie in de Donbas – waren goede betrekkingen met de EU en de VS zelfs een ‘prioriteit’, mede omdat Rusland een ‘organisch deel van de Europese beschaving’ wilde zijn en zodoende ook deel dacht te kunnen nemen aan die ‘ene humanitaire en economische ruimte van de Atlantische tot aan de Stille Oceaan’.

Ideologie in plaats van Realpolitik

Meer dan alle doctrines sinds 1993 is het nieuwe Concept voor de buitenlandse politiek doordesemd met ideologische uitgangspunten en doelstellingen. Realpolitik staat op het tweede plan.

Rusland wordt niet alleen nog meer dan voorheen bedreigd door Russofobie – in het 43 pagina’s tellende document komt het woord ‘vijandig’ 21 keer voor en ‘tegenstand’ zelfs 27 maal – als nucleaire ‘opvolgerstaat van de Sovjet-Unie’ en als ‘bolwerk van de Roesski Mir’ heeft Moskou ook een ‘missie’ met en voor de wereld. Rusland is een ‘unieke beschavingsstaat’, aldus de tekst.

Omdat het met zijn civilisatie een ‘beslissende bijdrage aan de overwinning in de Tweede Wereldoorlog’ op het nationaalsocialisme heeft geleverd en daarna ‘een actieve rol in het uitbannen van kolonialisme’ heeft gespeeld, heeft Rusland nu de ‘historisch unieke missie om een multipolair internationaal systeem op te bouwen’ ter wille van een ‘vreedzame en progressieve ontwikkeling van de mensheid’. Volgens het Kremlin heeft het duizendjarige Rusland ‘gedurende vele eeuwen’ immers als geen andere staat ‘het vermogen ontwikkeld om verschillende volkeren, etnische, religieuze en taalgroepen op een gemeenschappelijk grondgebied harmonieus te laten samenleven’. Door die speciale positie kan Rusland als ‘Euraziatische grootmacht’ alle ‘volkeren verenigen die de culturele en beschavingsgemeenschap van de Russische wereld vormen’ en ‘Eurazië om vormen tot verenigde continentale ruimte van vrede, stabiliteit en wederzijds vertrouwen, ontwikkeling en voorspoed’.

Amerikaanse rudimenten

Rusland zelf stelt zich daarom ook tot taak ‘om overblijfselen van de Amerikaanse dominantie te verwijderen’. Het zal op elke dreiging van het Westen reageren en niet per definitie proportioneel of ‘symmetrisch’. Rusland kan ook ‘asymmetrische maatregelen’ nemen. De doctrine definieert de ‘existentiële dreigingen’ voor Rusland in brede zin. In de tekst worden ‘terrorisme’ en ‘extremisme’ en ook ‘neonazisme’ en ‘radicaal’ of ‘agressief nationalisme’ op één lijn gezet. ‘Geschiedvervalsing’ ziet het Kremlin onder meer als een middel om ‘haat te zaaien tegen Rusland’. Maar ook inbreuken op ‘culturele, taalkundige en geestelijk normatieve identiteit’ van Russen, die in een ‘niet-vriendschappelijk buitenland’ wonen, worden in de doctrine als vormen van ‘Russofobie’ bestempeld. Russen in den vreemde met een ‘constructieve houding’ jegens Rusland zullen daarom worden ‘aangemoedigd om vrijwillig te repatriëren’.

Nabije buitenland

Het ‘nabije buitenland’, zoals de voormalige niet-Russische Sovjetrepublieken heten, is de topprioriteit van de Russische regering komende jaren. Om deze oude Sovjetruimte te kunnen ‘omvormen tot een zone van vrede, goed nabuurschap, duurzame ontwikkeling en welvaart’ moeten “kleurenrevoluties” en andere inmenging in de interne aangelegenheden van de bondgenoten en partners van Rusland worden onderdrukt’. De grondstoffenrijke Noordpool is het tweede hoofdmoot in de buitenlandse politiek van Rusland komende tijd. Het arctisch gebied moet een nieuwe handelsroute worden. De Euraziatische samenwerking met China en India is de derde prioriteit.

Oekraïne komt in het recente Concept voor de buitenlandse politiek niet als zelfstandig land voor. In de doctrine wordt slechts indirect naar het buurland verwezen. In een korte passage stelt het document dat de ‘maatregelen die de Russische Federatie had genomen om haar vitale belangen in de Oekraïense richting te verdedigen’ door de ‘VS en zijn satellieten’ zijn misbruikt als ‘een voorwendsel om nieuw soort hybride oorlog te ontketenen’ om Rusland op alle mogelijke manieren te ‘verzwakken’ en zijn ‘territoriale integriteit te vernietigen’. Wat het Kremlin in geopolitieke zin beoogt met zijn nu al dertien maanden durende oorlog tegen het soevereine staat Oekraïne blijft verder in nevelen gehuld.

Autarkisch zelfbeeld

Hoewel het concept niet op alle punten afwijkt van de vorige doctrines – talrijke noties uit 2016 zijn overgenomen en verder uitgewerkt – is er volgens de bekende Russische analist Fjodor Loekjanov een ‘fundamentele nieuwigheid’ die zeker ingrijpend is: namelijk dat Rusland wordt gedefinieerd als een ‘staatsbeschaving’. Loekjanov is wetenschappelijk directeur van de Valdai Club, de Russische variant van de Bilderbergconferentie, en hoofdredacteur van het vakblad Russia in Global Affairs, de pendant van Foreign Affairs in Amerika.

Een ‘staatsbeschaving’ is een nieuwe term die niet te definiëren is, zegt Loekjanov in een kort vraaggesprek met de financieel-economische nieuwssite RBK. Maar één ding staat volgens hem vast: een staatsbeschaving hoort nergens bij, maar staat op zichzelf. Afgelopen dertig jaar was het doel van Rusland, soms enthousiast en dan weer schoorvoetend, om in de internationale gemeenschap te integreren, of die nu Europees was of mondiaal. Dat streven is nu voorbij, aldus Loekjanov.

De Russische staatsbeschaving denkt autarkisch te kunnen zijn. De nieuwe geopolitieke doctrine ademt die ambitie in alle 43 pagina’s uit.

Wekelijkse update?

Iedere donderdag uitgelichte artikelen in uw mailbox

Eerst doorlezen? U kunt zich ook later aanmelden via de home pagina.

Als u in uw browser de cookies blokkeert, ziet u deze popup steeds weer. Daarvoor excuus.