De spanning rond het wereldberoemde kloostercomplex in Oekraïne, het Holenklooster van Kyiv, loopt op, nu de uiterste datum waarop Moskou-gezinde orthodoxe monniken het complex moeten hebben verlaten, is verstreken. Metropolitiet Pavlo, abt van het Holenklooster, is onder huisarrest geplaatst.
Het uitgestrekte complex van het Holenklooster in Kyiv. Foto OePTs
Het Oekraïense ministerie van Cultuur had in maart het contract met het klooster opgezegd, omdat de gebruikers zich niet aan de afspraken zouden hebben gehouden. Het klooster kon sinds 2013 gratis gebruik maken van de religieuze gebouwen. Op 30 maart hadden de monniken die op het terrein van het Holenklooster wonen, vertrokken moeten zijn.
Een commissie van het ministerie van Cultuur wil de gebouwen inspecteren, met de bedoeling de gebouwen en inventaris terug te geven aan de staat en vervolgens over te dragen aan de Orthodoxe kerk van Oekraïne, die zich heeft losgemaakt van Moskou. President Zelensky noemde de overdracht ‘een versterking van de geestelijke onafhankelijkheid van onze staat, bedoeld om onze maatschappij te berschermen tegen de aloude en cynische Moskouse manipulatie van het geloof’. In een peiling onder Oekraïners geeft 80 procent van de ondervraagden aan voorstander te zijn van de uitzetting en vindt 60 procent dat de Moskouse tak van de orthodoxe kerk helemaal verboden moet worden.
Priesters en honderden parochianen van de aan Moskou verbonden orthodoxe kerk verhinderden de inspecteurs van het ministerie tweemaal de toegang tot het klooster. Oekraïne heeft gezegd het klooster niet met geweld te zullen ontruimen. Minister van Cultuur Tkatsjenko heeft de monniken verteld dat ze kunnen blijven, mits ze overstappen naar de kerk die onder Kyiv valt.
Ongeveer een kwart van de 200 op het terrein wonende monniken zou daartoe bereid zijn. Volgens Sonja Kosjkina, kerkspecialiste van het Oekraïense blad Livyi Bereh, is 15 procent overtuigd aanhanger van de ‘Russische wereld’ en hoort 10 procent bij de vertrouwelingen van metropolitiet Pavlo Lebid. Die laatste groep heeft materiële belangen. Ze hebben allerlei bedrijven en rekeningen geregistreerd op het terrein van het Holenklooster, waar Pavlo een zakenimperium heeft opgebouwd, aldus Kosjkina. De rest wacht het verloop af en beslist naar eigen bevinden.
Doorzoekingen en arrestaties
Het afgelopen jaar heeft de Oekraïense veiligheidsdienst doorzoekingen gedaan en onderzoek gestart naar zeventig pro-Russische geestelijken, die verdacht worden van colllaboratie met de Russische invasiemacht. Dertig priesters zijn gearresteerd. Vijf van hen zijn veroordeeld, sommigen wegens landverraad.
Metropoliet Pavlo tijdens rechtszitting waarin hij huisarrest kreeg opgelegd. Foto OePTs
In november werd ook een zoeking gedaan in het Holenklooster. De agenten zeiden op zoek te zijn naar wapens en anti-Oekraïense propaganda. Metropolitiet Pavlo wordt er onder andere van verdacht de Russische agressie te hebben gerechtvaardigd en toegejuichd in telefoongesprekken en preken en gelovigen te hebben beledigd en vernederd. Hij ontkent de beschuldiging en noemt het een politieke zaak. Ook het besluit het huurcontract op te zeggen is volgens de kerkelijke autoriteiten politiek gemotiveerd.
Aan het conflict ligt een bittere scheuring ten grondslag van orthodoxe gelovigen in Oekraïne. In 2018 splitste een deel van de orthodoxe kerk zich af van het Moskouse patriarchaat als reactie op de Russische inmenging in Oekraïne. Het kreeg in 2019 toestemming van patriarch Bartolomeus in Constantinopel om zelfstandig door te gaan. Sindsdien zijn er twee Oekraïense orthodoxe kerken: de zelfstandige Orthodoxe Kerk van Oekraïne en de Oekraïense orthodoxe kerk, die onder het Moskouse patriarchaat valt. Deze laatste verklaarde vorig jaar, twee maanden na de Russische invasie, dat het alle banden met het Moskouse patriarchaat zou verbreken. Maar volgens kritici is er feitelijk niets veranderd en is de kerk onderhorig aan patriarch Kirill, die de invasie volmondig steunt.
Steeds meer gelovigen en gemeenten voegen zich bij de zelfstandige Oekraïense kerk, terwijl de op Moskou-georiënteerde kerk afkalft. Veel gelovigen noemen zichzelf ‘orthodox’ zonder te zeggen of ze bij de ene dan wel andere kerk aangesloten zijn. Tijdens de afgelopen kerst gaf de regering de zelfstandige Oekraïense kerk voor het eerst toestemming om een mis in het Holenklooster te vieren.
Het Holenklooster is duizend jaar oud en werd honderd jaar na de kerstening van het Kiëvse Roes gesticht. Moskou beschouwt het Kiëvse Roes als de wieg van Russische Rijk en het klooster als het grootste heiligdom van het Russisch orthodoxe geloof. Het complex bestaat uit talloze kerken met relieken en iconen, catacomben, een museum met middeleeuwse kronieken en een theologische academie. Het Holenklooster trekt pelgrims en toeristen uit de hele wereld. De Unesco beschouwt het Holenklooster als ‘een van de belangrijkste bedevaartsoorden ter wereld’.
Bronnen: Lb.ua, Oekrainskaja Pravda, Cepa, BBC, Politico