Een maand voor de parlementsverkiezingen heeft het Russische ministerie van Justitie de onafhankelijke electorale waarnemersorganisatie Golos (De stem) op de lijst van ‘buitenlandse agenten’ (inoagent) gezet. Door deze notering kan Golos in zijn activiteiten worden beperkt en uiteindelijk ook worden verboden. Volgens het Centrale Kiescomité betekent het besluit echter niet dat Golos op de verkiezingsdagen bij de stembureaus zal worden geweerd.
Vrijwilligers van Golos: 'voor eerlijke verkiezingen'. Foto Golos.
Golos is een non-gouvernementele organisatie (ngo) die toezicht probeert te houden op een eerlijk verloop van de verkiezingen in Rusland. Dat doet de ngo onder door vrijwilligers te mobiliseren die in de stembureaus als waarnemer optreden en kunnen rapporteren over procedurele onregelmatigheden of regelrechte fraude. Golos werd in 2000 opgericht. Golos ontving in de loop der jaren niet alleen donaties uit Rusland zelf, maar steun uit Europa.
In 2016 is Golos al een keer op de buitenlandse agentenlijst gezet. Maar na een lange gerechtelijke procedure moest de regering die registratie later ongedaan maken. Nu doet Justitie een tweede poging door de ngo op een nieuwe lijst te zetten, die door minder wettelijke waarborgen is omkleed.
Golos staat nu op een geheel nieuwe lijst van zogeheten ‘niet geregistreerde maatschappelijke organisaties die fungeren als buitenlandse agenten’. Volgens het departement van Justitie wordt Golos gefinancierd door een burger uit Armenië. Een van de voorlieden van de ngo is een Russische jurist van Armeense afkomst.
Wat de gevolgen zijn van deze registratie is nog niet duidelijk. Golos zegt zelf geen informatie te hebben ontvangen dat de ngo zich moest registreren. ‘Het werk wordt niet beëindigd’, aldus een medewerker.
Volgens de voorzitter van het Centrale Kiescomité, Ella Pamfilova, kunnen de vrijwilligers van Golos bij de Doemaverkiezingen van 17 tot en met 19 september gewoon hun waarnemerswerk doen in de kieslokalen. ‘Voor zover ik weet, zijn er nu ongeveer 50 mensen actief in deze beweging. Ik garandeer dat hun rechten als waarnemers absoluut niet worden aangetast’, aldus Pamfilova tegen het radiostation De Echo van Moskou (Echo Moskvy). Maar of ze woord kan houden, moet nog blijken. De voorzitter van de Russische kiescommissie wordt wel vaker overruled door de regering of het Kremlin.
De druk op Pamfilova is sowieso groot. Toen ze bij een persconferentie over het al dan niet toelaten van kandidaten voor de Doemaverkiezingen werd bevraagd over het weigeren van de populaire communist Pavel Groedinin, in 2018 officieel presidentskandidaat namens de communistische KPRF en nu hoog op de kieslijst van de communisten, omdat Groedinin volgens zijn ex-vrouw aandelen zou hebben in een bedrijf dat ooit in Belize was geregistreerd, verloor ze haar zelfbeheersing in een openbare zitting van het Centrale Kiescomité en verklaarde ze, bijna in tranen, dat ze 'trots' was op haar werk.
Geen waarnemers OVSE
De kans is klein dat er bij de Doemaverkiezingen van 17 tot en met 19 september ook buitenlandse waarnemers uit Europa aanwezig zullen zijn. De Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE), die meestal de waarnemersdelegaties naar verkiezingen in de aangesloten Europese lidstaten afvaardigt, heeft begin augustus afgezien van een missie, omdat die niet conform de normen van de OVSE kan worden opgetuigd.
Volgens de OVSE wilden de Russische autoriteiten het aantal waarnemers beperken. ‘De mogelijkheid om onafhankelijk het aantal waarnemers te bepalen dat nodig is om effectief en geloofwaardig te kunnen observeren, is essentieel voor elke internationale waarneming’, aldus Matteo Mecacci van de OVSE. De Russische regering was daartoe niet bereid.
Het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken verwijt de OVSE met twee maten te meten. Bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen van november had de OVSE wegens de coronapandemie slechts 49 waarnemers in het veld. Voor de Doemaverkiezingen eist de multilaterale organisatie nu echter dat er een delegatie met 500 leden wordt toegelaten.
Onderminister Aleksandr Groesjko verwijt de OVSE dat ze de verkiezingswaarneming in Rusland ‘politiseert’ om druk uit te kunnen oefenen op Moskou. Hoewel ‘de legitimiteit van verkiezingen wordt bepaald door de keuze van het Russische volk zelf’, zoals Groesjko in een interview met het dagblad Kommersant zei, hoopt de onderminister nog wel op andere buitenlandse delegaties. Groesjko denkt daarbij vooral aan waarnemers uit landen die lid zijn van door Rusland (en China) gedomineerde bondgenootschappen als het Gemenebest van Onafhankelijke Staten, de Verdragsorganisatie voor Collectieve Veiligheid en de Shanghai Samenwerkingsorganisatie.