De noordelijke Kaukasus, onderdeel van de Russische Federatie, was afgelopen weekeinde, in reactie op de oorlog in de Gazastrook, het toneel van anti-joodse onlusten. Honderden woedende inwoners van de regio Dagestan bestormden in de avond van 29 oktober 2023 het vliegveld van de hoofdstad Machatsjkala, op zoek naar joodse reizigers die terugkeerden uit Israel. Tijdens een zitting van de Russische Veiligheidsraad noemde Poetin de onlusten 'geïnspireerd door westerse geheime diensten', die er, met behulp van (Oekraïense) sociale media, niet voor terugschrikken 'pogroms in Rusland' op touw te zetten.
Mannen uit Machatsjkala omsingelden een vliegtuig uit Tel Aviv op zoek naar joodse passagiers (foto Echo van Dagestan)
De meute drong, zwaaiend met Palestijnse vlaggen, de luchthaven van Machatsjkala binnen en trok toen, onder het schreeuwen van anti-joodse leuzen, op naar de startbaan waar een vliegtuig uit Tel Aviv was geland. Een passagier werd omsingeld door 50 mannen die om zijn paspoort schreeuwden, meldde nieuwssite Meduza. Toen hij zijn Russische paspoort toonde, werd hij doorgelaten. 'Vandaag pakken we niet-Joden niet aan', kreeg hij te horen. In het vliegtuig zaten passagiers die veelal na een medische behandeling in Israel terugkeerden naar Rusland. Het toestel maakte op weg naar Moskou een tussenlanding in Machatsjkala.
Passagiers uit het vliegtuig werden in een bus geduwd, die werd omsingeld door agressieve betogers. 'Ze gooiden stenen en braken de ruiten. Ze bonsden op de ruiten. Het was heel erg eng. ... We bedekten een deel van de ruiten met donkere gordijnen. Het duurde een eeuwigheid', zei een van de passagiers.
De Russische website Baza, gelieerd aan het ministerie van Binnenlandse Zaken, schatte het aantal deelnemers op 1500. Zestig mensen werden gearresteerd en de overheid opende een zaak wegens ‘openbare geweldpleging’. Een dag later werd het vliegveld heropend, naar vluchten uit Israel worden voorlopig omgeleid via andere vliegvelden in Rusland.
Joods cultureel centrum afgebrand
Ook elders in de noordelijke Kaukasus, waar de meerderheid van de bevolking moslim is, waren ongeregeldheden. Zo drongen een dag eerder woedende mannen hotel Flamingo in Chasavjoert (eveneens in Dagestan) binnen omdat de mare ging dat zich daar joodse vluchtelingen uit Israel hadden verschanst. Nadat de rust wat weergekeerd, hing de hoteleigenaar aan de deur de mededeling 'Buitenlanders uit Israel (joden) is streng verboden hier binnen te komen!!! (En ze logeren hier niet!!!)'. In Naltsjik, de hoofdstad van het aangrenzende Kabardino-Balkarië, werd een joods cultureel centrum in brand gestoken.
Oproepen om passagiers uit Israel op te wachten en joden te weren uit de Noord-Kaukasus kwamen van islamistische Telegram-kanalen. De redactie van onderzoekssite The Insider heeft nagetrokken welke kanalen anti-joodse geruchten verspreidden en hoe de hetze begon. Na de terreuraanvallen van Hamas wilden Russische burgers in Israel, al dan niet in het bezit van twee paspoorten, terug naar Rusland. Op 11 oktober hervatte de Russische luchtvaartmaatschappij Red Wings de vluchten naar Moskou met een tussenstop in Machatsjkala. Op die dag begonnen enkele islamistische Dagestaanse Telegram-kanalen te melden dat 'vluchtelingen uit Israel' naar Dagestan kwamen.
Volgens de kanalen waren de vluchtelingen erop uit om land en huizen van lokale inwoners in te pikken. Dit gerucht werd overgenomen door oppositionele kanalen en verspreiddde zich als een lopend vuur door de hele Noord-Kaukasus. Er volgden bedreigingen aan inwoners die kamers of woningen aan 'joodse vluchtelingen' zouden verhuren of andere diensten zouden verlenen. Er verscheen ook een online petitie 'tegen joodse vluchtelingen' die 30.000 keer werd getekend, voordat die na vijf dagen werd geblokkeerd. Op 29 oktober verscheen een meute op het vliegveld van Machatsjkala, nadat het Telegram-kanaal 'De ochtend van Dagestan' de oproep had gedaan om joden tegen te houden ook maar een stap op Dagestaanse grond te zetten.
Enkele beheerders van kanalen die de antisemitische hetze hebben veroorzaakt wonen niet in Dagestan, maar zijn al jaren geleden om politieke redenen vertrokken. Een woont in Turkije, twee anderen in Oekraïne. Dat laatste feit is vermoedelijk het verband, waarmee de Russische autoriteiten de schuld voor de rellen leggen bij Oekraïne en in het verlengde daarvan bij het Westen.
Sergej Melikov, de gouverneur van Dagestan, beloofde zware straffen voor de oproerkraaiers, maar ook hij legde de schuld bij ‘buitenlandse vijanden en Bandera-aanhangers’. Dat laatste is een sneer naar Oekraïne, dat volgens het Kremlin-narratief geleid wordt door nazistische aanhangers van (de Oekraïense fascist) Bandera.
Een voor de hand liggender oorzaak voor de anti-Israelische stemming is de invloed van islamistische groeperingen in de Noord-Kaukasus en de pro-Palestijnse stemming bij de moslim-bevolking, versterkt door opzwepende anti-Israelische commentaren in de staatsmedia wegens de Israelische bombardementen in de Gazastrook.
Boze Kaukasiërs bestormen het vliegveld van Machatsjkala (foto twitter)
Poetin onderhandelt met Hamas
Poetin ontving een Hamas-delegatie in Moskou en bood aan te onderhandelen. Hamas is in Rusland niet tot ‘terroristische organisatie’ bestempeld en de Russische overheid ziet de strijd van Hamas als gerechtvaardigd verzet tegen het beleid van Israel. De ontvangst van Hamas in Moskou leidde tot woede bij de Israelische premier Netanyahu, die tot nog toe een goede relatie met Poetin onderhield.
Poetin opende de zitting van de Russische Veiligheidsraad, op 30 oktober, met de situatie in het Midden-Oosten en stond stil bij de rellen in de Kaukasus. Voor het eerst noemde hij de aanslagen en moordpartijen van Hamas op 7 oktober een 'terroristische aanval', maar verzuimde Hamas bij naam te noemen. Vervolgens wijdde hij uit over de 'Amerikaanse elites en hun satellieten' die in de hele wereld onrust veroorzaken en volkeren tegen elkaar opzetten om hun eigen onvermijdelijke politieke neergang te stoppen. De Palestijnse zaak past in Poetins narratief dat Rusland zich aan het hoofd stelt van gekoloniseerde volkeren, die willen afrekenen met de Amerikaanse hegemonie in de wereld. In goede propagandistische traditie noemde Poetin de VS een 'spin' die de hele wereld in zijn web probeert te verstrikken.
Op de Russische staatstelevisie zijn al jaren extreme uitingen van anti-Oekraïens racisme en antisemitisme te horen. Zo schoof politicoloog, Doemalid en fel Poetin-supporter Sergej Markov de onlusten in Machatsjkala in de schoenen van de joodse Oekraïense president Zelensky, die 'Rusland neer wil zetten als een antisemitisch land, Hamas en Rusland aaneen wil smeden en Israel en Oekraïne aan elkaar probeert te verbinden om te garanderen dat de 100 miljard US dollars niet alleen naar Israel gaan, maar in een package deal ook naar Oekraïne, zoals Biden wil. Rusland moet geen tijd verliezen maar Zelensky er direct van beschuldigen dat hij geprobeerd heeft een anti-joodse pogrom in Dagestan te organiseren. Dit zijn de realiteiten van hybride oorlogsvoering.'
Joodse exodus aanstaande
De onafhankelijke Russische nieuwsorganisatie Meduza sprak (anoniem) met een journalist uit Dagestan die in de Kaukasus veel woede ziet over de Israelische aanval op Gaza waarbij talloze burgers omkomen. Volgens de journalist richt de locale woede zich vooral op de ‘fascistische politieke leiding’ van Israel en zal de locale joodse bevolking in, bijvoorbeeld, de stad Derbent geen haar worden gekrenkt.
Die verzekering wordt door de schaarse joodse burgers die nog in de Kaukasus wonen niet geloofd. De oorspronkelijke joodse bevolking werden ‘Bergjoden’ genoemd. Ze spreken een aan het Perzisch verwante taal. In zijn toespraak tot de Veiligheidsraad noemde Poetin ze de 'Taty', een van de officiële naties van de Kaukasus. Maar velen van hen emigreerden de afgelopen decennia naar Israel.
Religieuze verdraagzaamheid is iets waar Poetin zich graag op laat voorstaan. Hier een meeting met religieuze leiders. In het midden Berl Lazar, opperrabbijn van Rusland (foto Kremlin)
De onlusten hebben grote onrust veroorzaakt onder de resterende Joden in Dagestan. In de stad Derbent wonen volgens rabbijn Ovadja Isakov nog zo’n 300 à 400 joodse gezinnen en in de rest van Dagestan nog eens zoveel. Velen overwegen nu de Kaukasus te verlaten, maar weten niet waarheen, zei de rabbijn tegen de Russische nieuwssite Mediazona.
Volgens de Moscow Times zijn de rellen in de Noord-Kaukasus bijzonder pijnlijk voor Poetin. Sinds de extreem gewelddadige pacificatie van Tsjetsjenië gaat er veel staatssubsidie naar de regio. Na de mislukte muiterij van huurlingenleider Jevgeni Prigozjin was Poetins eerste binnenlandse reis een bezoek aan Dagestan, waar hij zich liet toejuichen door de bevolking. Volgens anonieme Kremlin-zegslieden van de Moscow Times heeft niemand de rellen zien aankomen en hebben de locale autoriteiten niet adequaat gereageerd. Het was al sinds het begin van de gewelddadigheden in Israel onrustig in de Kaukasus. 'Net als in de kwestie-Prigozjin is dit gewoon een banale onwil om verantwoordelijkheid te nemen,' schreef politicologe Tatjana Stanovaja op Telegram. Iedereen wacht op een commando van Poetin, die vaak niet op de hoogte is.
Noordelijke Kaukasus is explosief mengsel
De noordelijke Kaukasus (onderdeel van de Russische Federatie) bestaat uit een lappendeken van kleine ‘autonome republieken’ met eigen talen, een gedeeld moslim-geloof en een rebelse traditie. Bij het uiteenvallen van de Sovjet-Unie besloot Tsjetsjenië zich van Rusland los te maken. Dat leidde tot twee grote verwoestende oorlogen waarbij tienduizenden Tsjetsjeense en Russische doden vielen.
De jonge Poetin greep destijds met harde hand in en maakte de Tsjetsjeense hoofdstad Grozny met de grond gelijk. Hij installeerde dictator Ramzan Kadyrov om met terreur en onderdrukking de gemoederen kalm te houden. Maar waar de locale overheid in Dagestan het oproer het hoofd probeert te bieden, gooit Kadyrov olie op het vuur met felle kritiek op Israels oorlog in de Gazastrook. Kaukasiërs hebben in het verleden deelgenomen aan gevechtshandelingen van ISIS en er is een voedingsbodem voor moslimfundamentalisme.
Het arme Dagestan grenst aan de Kaspische Zee. Het is iets groter dan Nederland en telt 2,5 miljoen inwoners. Het is niet de eerste keer dat er ongeregeldheden zijn in de regio. In september 2022 werden 100 mensen opgepakt na demonstraties tegen de mobilisatie van de mannelijke bevolking voor de oorlog tegen Oekraïne.
(Bronnen: Meduza, The Insider, Moscow Times, Mediazona, Kremlin.ru, Riddle Russia)