Met zijn Afrikatop in Sint Petersburg wilde Poetin tonen dat Rusland op het Afrikaanse continent een rol van betekenis speelt. Maar Afrikaanse onvrede over Ruslands opzeggen van de graan-deal met Oekraïne, verdeeldheid over de staatsgreep in Niger, de aanwezigheid van 'landverrader' Jevgeni Prigozjin en het nieuws dat Poetin niet welkom is op de komende BRICS-vergadering in Johannesburg leverden ongemakkelijke vragen op. Veel Afrikaanse staatshoofden lieten verstek gaan. Wel was patriarch Kirill, hoofd van de Russisch-orthodoxe kerk, present.
De Rusland-Afrika top van 27 en 28 juli in Sint Petersburg (foto Kremlin.ru)
Poetin prees op de Afrikatop (27 en 28 juli) de bloeiende economische samenwerking met het Afrikaanse continent en verwees opnieuw naar het 'einde van de monopolaire wereldorde' die door het Westen is opgelegd. Westerse verontwaardiging over het niet-verlengen van de 'zogenaamde graan-deal' noemde hij 'hypocriet', aangezien het merendeel van Oekraïenes graanexport, anders dan de Russische, helemaal niet in Afrika zou belanden.
Rusland produceert meer dan genoeg graan om de Oekraïense verliezen op te vangen, verzekerde de president, die de Afrikaanse landen $23 miljard schuldenkwijtschelding beloofde. Poetin zegde ook toe de armste landen van Afrika, Burkina Faso, Zimbabwe, Mali, Somalië, de Centraal-Afrikaanse Republiek en Eritrea, 25.000 tot 50.000 ton gratis graan te leveren.
Maar Moussa Faki Mahamat, voorzitter van de Afrikaanse Unie, toonde zich bezorgd over het verbreken van de graan-deal en riep op tot vrede in Oekraïne. 'Namens de Afrikaanse Unie roep ik op tot vreedzame samenleving tussen Rusland en Oekraïne, twee broedervolken en buurlanden.' Patriarch Kirill kreeg de gelegenheid stil te staan bij het feit dat Rusland en het Afrikaanse continent de afschuw delen over het homohuwelijk en ander zedelijk verval in het Westen.
Afrikaanse klippen
Op de afsluitende persconferentie omzeilde Poetin enkele Afrikaanse klippen. Van Ruslands torpederen van de graan-deal (op 17 juli), gevolgd door bombardementen op de haven, graansilo's (en het centrum) van Odesa, gaf hij het Westen de schuld. Het Westen zou de Russische voorwaarden voor de deal (herstel van het internationale betalingsverkeer via SWIFT voor de landbouwbank Rosselchozbank en het opheffen van de westerse exportbeperkingen van Russisch graan en kunstmest) niet hebben gehonoreerd. Voor Afrika, verzekerde Poetin, zou het klappen van de deal geen enkel probleem opleveren, want de Russische graanexport zou de leemte moeiteloos kunnen opvullen. Om die belofte te staven deelde hij aan ettelijke arme Afrikaanse staten 'op termijn' (overigens zeer beperkte) gratis graanleveranties uit.
Graan-deal
Turkije en de VN wisten in juli 2022 Oekraïne en Rusland te bewegen tot het sluiten van een graan-deal om de Russische blokkade van de Oekraïense graanexport op de Zwarte Zee te doorbreken. Die blokkade leidde tot grote prijsstijgingen van graan in de wereld en onrust in Afrikaanse landen met graantekorten. Sinds de deal heeft Oekraïne bijna 33 miljoen ton graan en andere levensmiddelen via de Zwarte Zee geëxporteerd. Anders dan Poetin op de Afrikatop beweerde bereikte volgens de Europese Commissie 65% daarvan ontwikkelingslanden. De deal moest op 17 juli 2023 verlengd worden, maar Rusland trok de stekker eruit. Rusland dreigde Oekraïense schepen die de nieuwe blokkade zouden doorbreken als vijandelijk object te gaan beschouwen.
Volgens de EC bereikte 65% van de Oekraïense graanexport afgelopen jaar de ontwikkelingslanden
De Afrikaanse leiders (slechts 17 staatshoofden namen deel, in 2019 waren dat er 43) beloonden hem met een mager applaus. In werkelijkheid zijn ze niet blij met Ruslands actie. Een van de ontbrekende presidenten was William Ruto van Kenia. De Keniaanse regering noemde het torpederen van de graandeal in de Zwarte Zee 'een dolkstoot in de rug voor gegarandeerde prijzen voor de wereldwijde voedselvoorziening'.
Poetin niet welkom in Johannisburg
Vragen over de Afrikaanse vredesmissie die, geleid door de Zuid-Afrikaanse president Cyril Ramaphosa, vorige maand zowel in Kyiv als in Petersburg bot ving, werden door Poetin gepareerd met de mededeling dat overeenstemming met Kyiv over een staakt-het-vuren onmogelijk was, aangezien de Oekraïners immers net hun (volgens Poetin reeds vastgelopen) offensief hebben ingezet.
(foto Kremlin.ru)
Dat Ramaphosa Poetins deelname aan de BRICS-top van 22 augustus (de jaarlijkse bijeenkomst van Brazilië, Rusland, Indië, China en Zuid-Afrika) de facto heeft geblokkeerd wegens het arrestatiebevel van het International Criminal Court wimpelde Poetin weg: 'Ik denk niet dat mijn aanwezigheid bij de BRICS-top belangrijker is dan mijn aanwezigheid hier en nu in Rusland'.
Het ICC vaardigde in maart een arrestatiebevel uit tegen Poetin (en kinderombudsvrouw Maria Lvova-Belova) wegens zijn betrokkenheid bij de ontvoering van duizenden Oekraïense kinderen naar Rusland, die daar zouden worden heropgevoed als Russische burgers. Oekraïne spant zich in om de kinderen te traceren en terug te halen naar hun ouders. 'De geschiedenis met het zogenaamde kidnappen van kinderen uit Oekraïne door Rusland is opgeblazen', zei Poetin. 'Er was een poging om hen te redden uit kindertehuizen, hoezo hadden we ze daar dan moeten laten? Er zijn helemaal geen problemen met de terugkeer van kinderen naar hun familie in Oekraïne'.
Prigozjin in Petersburgs paleis
Dan was er de opzienbarende verschijning van huurlingenleider Jevgeni Prigozjin in de marge van de Petersburgse top, waar ook Ruslands beruchtste wapenhandelaar Viktor Boet aanwezig was. Boet, die in de VS een gevangenisstraf uitzat, werd vorig jaar uitgewisseld tegen de Amerikaanse atlete Brittney Griner, die in Rusland vastzat wegens drugsbezit. Boet is in Afrika een geziene gast.
In zijn hotel Trezzini-Palace werd Prigozjin gefotografeerd met een functionaris van de Centraal-Afrikaanse Republiek, waar zijn Wagner-leger regelmatig beveiligingsdiensten verleent in ruil voor lucratieve zakendeals. In het hotel werden vele Afrikaanse leiders gesignaleerd.
Een week eerder zat Prigozjin nog in Belarus, bij de restanten van zijn Wagner-troepen die na de muiterij tegen minister van Defensie Sjojgoe van de Belarussische president Loekasjenko onderdak hebben gekregen. Hij kondigde toen al aan dat hij met zijn leger binnenkort weer naar Afrika zou terugkeren. Dat Prigozjin opdook in de marge van een officiële Kremlin-top suggereert dat Poetin, die hem tijdens zijn Mars op Moskou van 24 juni nog een 'landverrader' had genoemd, voorlopig niet van plan is van zijn diensten af te zien. Terwijl de ECOWAS-landen (een verbond van landen ten zuiden van Niger) de militaire coup in Niger fel veroordeelden, bood Prigozjin de nieuwe militaire junta alvast zijn diensten aan.
Opstandelingenleider Jevgeni Prigozjin in zijn hotel Trezzini Palace in Petersburg met een vertegenwoordiger van de Centraal-Afrikaanse republiek, waar zijn Wagner-leger regelmatig militaire klussen opknapt (foto Dmitri Syty, twitter)
(bronnen: Kommersant, RBK, The Bell, OSW, Meduza, The Guardian, Kremlin site)