De Afrikaanse regeringsleiders, die mede wegens een nakende graancrisis proberen te bemiddelen tussen Oekraïne en Rusland, zijn in het weekeinde van 16 en 17 juni zonder nadere toelichting vertrokken uit Kyiv respectievelijk Sint-Petersburg. Of de delegatie onder leiding van de Zuid-Afrikaanse president Cyril Ramaphosa openingen voor bestandsonderhandelingen heeft gevonden, werd niet bekend.
Afrikaanse vredesdelegatie in Kyiv (foto president Oekraïne)
Zelfs over de inhoud van het bemiddelingsplan, waarmee de Afrikaanse staatslieden naar Europa waren gekomen, bleef onduidelijkheid bestaan. Volgens de Johannesburg-correspondent van persbureau Reuters stond er in het oorspronkelijke plan van Ramaphosa onder meer dat Rusland zijn troepen uit Oekraïne en kernwapens uit Belarus zou moeten terugtrekken. Het Internationaal Strafhof in Den Haag op zijn beurt zou het arrestatiebevel tegen president Vladimir Poetin, die volgens de eerste dagvaarding wordt verdacht van kinderdeportaties uit Oekraïne, moeten opschorten.
Toen de delegatie vrijdag 16 juni via Polen met de trein in Kyiv was gearriveerd en een bezoek had gebracht aan de voorstad Boetsja, maakte Ramaphosa geen gewag meer van deze basisvoorwaarden voor bestands- of vredesonderhandelingen, hoewel hij zich wel keerde tegen de beschieting van de Oekraïense hoofdstad die hij ‘onnuttig’ noemde.
Nadat de Afrikaanse delegatie wegens een nieuwe barrage Russische raketaanvallen eerst haar toevlucht had moeten zoeken in een schuilkelder, presenteerde Ramaphosa namens de groep een 10-puntenplan waarin de terugtocht van troepen niet meer expliciet stond vermeld. De tien punten waarvoor Ramaphosa steun zocht waren:
- De oorlog moet via diplomatieke weg tot een einde worden gebracht.
- Onderhandelingen daarover moeten zo snel mogelijk beginnen.
- De-escalatie aan beide zijden is noodzakelijk.
- De soevereiniteit van staten en volkeren moet worden gewaarborgd conform het handvest van de Verenigde Naties.
- Veiligheidsgaranties voor alle landen zijn noodzakelijk.
- De export van graan en kunstmest uit beide landen moet worden gegarandeerd.
- Humanitaire hulp wordt geboden aan allen die de dupe zijn van de oorlog.
- Regeling van de uitwisseling van krijgsgevangenen en de terugkeer van Oekraïense kinderen die naar Rusland zijn gebracht.
- De naoorlogse wederopbouw van Oekraïne moet worden verzekerd.
- Beide landen moeten de Afrikaanse staten nauwer betrekken bij hun conflict.
Zuid-Afrkaanse president Cyril Ramaphosa in Sint-Petersburg (foto Kremlin)
Schuilen voor Russische bommen
President Volodymyr Zelensky ontving de Afrikaanse gasten delegatie beleefd maar afstandelijk. De wereld heeft geen behoefte aan ‘bevriezing van de oorlog, maar aan een reële vrede’, hield Zelensky de delegatie voor, nadat die uit de schuilkelder was opgedoken. Een dag eerder hadden Poolse autoriteiten een vlucht van de Zuid-Afrikaanse presidentiële bewakingsdienst tegengehouden omdat die vanuit Pretoria twaalf containers met wapens had meegenomen die niet van tevoren waren gemeld.
De Oekraïense econoom Tymofiy Mylovanov twitterde na het bezoek van de Afrikaanse leiders dat acht à negen punten uit het Ramaphosa-plan goed voor Oekraïne zijn en dat ook punt twee aanvaardbaar zou zijn als dat betekent dat de Russische troepen zich terugtrekken. Alleen de eis tot de-escalatie ging volgens Mylovanov voorbij aan de Russische agressie als oorzaak van de oorlog.
Poetin legt alle schuld bij Westen
Bij president Poetin in Sint-Petersburg – locatie van het jaarlijkse economische forum in Rusland – kregen de Afrikaanse regeringsleider weinig tot geen gehoor. Poetin bedankte de delegatie voor haar ‘belangstelling voor conflictregulering’ en benadrukte dat hij ‘open staat’ voor iedereen die oog heeft voor de ‘legitieme belangen’ van Rusland.
Maar voor de rest toonde Poetin geen enkele toenadering. Integendeel: de Russische president onderbrak zijn Afrikaanse gasten die die hun tienpuntenplan wilden toelichten. Volgens Poetin heeft Rusland in maart vorig jaar in Turkije al een concept-akkoord met Oekraïne geparafeerd en was het Zelensky die zijn handtekening onder druk van het Westen later terugtrok. Hij zwaaide daarbij met een onbekend document dat hij daarna niet voor publicatie prijsgaf. De zorgen in Afrika over een voedselcrisis, die zou worden veroorzaakt door het conflict, wees hij ook van de hand. Niet hij maar het Westen draagt de schuld voor de hoge graanprijzen, omdat het Westen in de coronatijd alleen aan zichzelf heeft gedacht, zei hij.
Uniek initiatief uit nood geboren
De reis van de delegatie uit Zuid-Afrika, Egypte, Senegal, Congo-Brazzaville, Zambia, Oeganda en de Comoren was op voorhand uniek. Nooit eerder in de moderne geschiedenis hebben Afrikaanse regeringsleiders getracht te interveniëren in een oorlog die in Europa woedt. Dat wijst niet alleen op een groter zelfvertrouwen van met name Zuid-Afrika, dat lid is van de BRICS-alliantie met Brazilië, Rusland, China en India, maar ook op enige nood. In Johannesburg wordt deze zomer de topconferentie van de vijf BRICS-staten gehouden. Zuid-Afrika is aangesloten bij het Internationaal Strafhof en zou Poetin dan dus eigenlijk moeten aanhouden en uitleveren aan Den Haag.
Belangrijker is dat veel meer Afrikaanse landen worden getroffen door de oorlog, die een deel van de oogst in Oekraïne heeft vernietigd en de handel in graan ernstig belemmert, waardoor de prijzen wereldwijd zo stijgen dan ondervoeding en honger dreigen. Volgens de Afrikaanse Ontwikkelingsbank is er momenteel een tekort van 30 miljoen ton graan op het continent.
Op Eritrea na, een trouwe bondgenoot van Moskou, hebben de meeste Afrikaanse staten zich afgelopen jaar tegen de oorlog uitgesproken maar zich verder zoveel mogelijk afzijdig gehouden. Bij de eerste resolutie in de VN over de oorlog in Oekraïne in maart 2022 veroordeelde iets meer dan de helft (28) van de Afrikaanse landen de Russische invasie. De rest stemde blanco, zoals Zuid-Afrika, of deed helemaal niet mee. Een jaar later kreeg Moskou bij de stemming over een VN-resolutie in februari 2023, waarin de terugtrekking van de Russische troepen werd geëist, alleen steun van Eritrea en Mali. Ook toen stemde Zuid-Afrika blanco.
Volgens Ramaphosa heeft de reis naar Kyiv en Moskou wel de deur geopend naar verdere gesprekken. Er is reden voor 'optimisme', aldus de Zuid-Afrikaanse president.