Ondanks de Europese sancties is Nederland een thuishaven voor zeker één firma die indirect zaken heeft gedaan met het militair industrieel complex in Rusland. In een onderzoek van het journalistencollectief Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP) naar de rol van Kazachstan als marktplaats voor drones, die aan Rusland worden verkocht en geleverd, duikt ook de in Barendrecht gevestigde Chinese drone-leverancier DJI Europe BV op.
Chinese drone DJI Mavik (foto militaryfactory.com)
De Europese vestiging van een der grootste dronesfabrikanten in China heeft volgens OCCRP vanuit Nederland licenties verstrekt voor de export van drones aan een onderneming in Kazachstan, die deze vervolgens weer doorgeleidde naar klanten in Rusland. DJI Europe verklaart desgevraagd tegenover Raam op Rusland dat de samenwerking met de intermediaire handelsfirma in Kazachstan in 2023 is gestaakt.
In een uitvoerig artikel – getiteld ‘Kazakhstan Has Become a Pathway for the Supply of Russia’s War Machine. Here’s How It Works’ – beschrijft het onderzoeksteam van OCCRP hoe de levering van Chinese drones via Kazachstan verloopt.
De Centraal-Aziatische republiek is deel van de zogeheten Euro-Aziatische Economische Unie (EAEU), bedoeld als tegenhanger van de EU. Binnen de EAEU is relatief veel vrij handelsverkeer mogelijk. Tegelijkertijd wil Kazachstan voorkomen dat het zelf ook onderworpen wordt aan westerse sancties, die vaak niet alleen gelden voor directe leveranties van verboden goederen aan de oorlogvoerende EAEU-lidstaten Rusland en Belarus, maar ook van toepassing kunnen zijn op indirect handelsverkeer met beide landen.
Omzeilen sancties op dual use
Volgens de bevindingen van het OCCRP weten sommige handelaren in drones en andere elektronica, die voor zowel civiele als militaire doelen kunnen worden ingezet, deze ‘dual use’ sancties te omzeilen. Zo floreert in Kazachstan sinds vorig jaar de firma Aspan Arba die drones levert aan onder meer de Russische onderneming Nebesnaja Mechanika (bekend onder haar Engelstalige afkorting Skymec) in Moskou.
Het OCCRP heeft aanwijzingen dat Aspan Arba en Skymec worden gerund door zakenlieden die in beide bedrijven belangen hebben: te weten Ilja Golberg uit Rusland en Michail Sapozjnikov uit Kazachstan, die beide aandeelhouder zouden zijn van Nebesnaja Mechanica.
De drones die hun firma Skymec inkoopt, worden onder meer geleverd aan al dan niet quasi-particuliere initiatieven in Rusland die de krijgsmacht in de oorlog tegen Oekraïne met materieel willen ondersteunen. Een van de afnemers van de Chinese drones in Rusland is het zogeheten Volksfront – Alles voor de overwinning, waarvoor onder anderen de televisiepresentator Vladimir Solovjov de fondsenwerving voor zijn rekening neemt.
DJI Europe: handelsrelatie beëindigd
Veel van deze drones zijn volgens het OCCRP geproduceerd door DJI uit China. Volgens het Kazachstaanse ministerie voor Digitale Ontwikkeling zou Asapan Arba van DJI Europe een licentie hebben gekregen voor de import van ruim 18.000 drones, goed voor een omzet van 45 miljoen dollar.
De Europese vestiging in Nederland laat desgevraagd weten dat 'DJI en zijn dochtermaatschappijen alle leveranties aan en activiteiten in Rusland en Oekraïne per 26 april 2022 hebben gestaakt’. DJI Europe erkent in een verklaring dat het een maand later in mei 2022 is gaan samenwerken met Aspan Arba op voorwaarde dat deze Kazachstaanse firma zich zou voegen naar het bedrijfsbeleid om geen goederen te verkopen aan klanten in Rusland en Oekraïne. Volgens de Europese tak van de Chinese droneproducent moesten de tussenhandelaren zich periodiek schriftelijk en gecertificeerd naar dit beleid voegen, op straffe van beëindiging van de relatie. ‘Begin 2023 is deze samenwerking niet verlengd’, aldus DJI Europe in antwoord op vragen van Raam op Rusland.
Bescheiden maar groeiende markt
De omvang van dronehandel via Kazachstan lijkt overigens vrij bescheiden. Sinds het begin van de oorlog 2022 zou Aspan Arba ongeveer 500 drones aan Rusland hebben geleverd. De omzet bedroeg ongeveer 7½ miljoen dollar. Hoeveel drones op het slagveld tegen Oekraïne zijn gebruikt, is niet bekend.
Illustratie OCCRP
Per saldo is de handel in gesanctioneerde goederen via Kazachstan wel enorm toegenomen. Voor het begin van de oorlog tegen Oekraïne kwam de handel in drones niet voor in de officiële statistieken van de Kazachstaanse overheid. In 2022 duikt de handel in drones wel ineens op. Ook de handel in microchips via Kazachstan lijkt te groeien. De import van microchip-componenten is in het eerste oorlogsjaar verdubbeld van 35 miljoen dollar naar meer dan 75 miljoen dollar. De officiële uitvoer naar Rusland steeg van nog geen kwart miljoen in 2021 naar 18 miljoen in 2022.