Meteen na het begin van de invasie op donderdag 24 februari 2022 meldde de Oekraïense oud-parlementariër, minister, partijleider en procureur-generaal Joeri Loetsenko zich bij een vrijwilligersbrigade om Kyiv te verdedigen tegen de Russische troepen. Anderhalf jaar diende Loetsenko bij de Oekraïense krijgsmacht: als gewone schutter en als drone-piloot. Dit najaar ging hij met groot verlof. Loetsenko heeft kanker. Zijn interview met de Russische journaliste Joelia Latynina van Novaja Gazeta Europe waarin hij vertelt over zijn frontervaringen, geven wij bekort in vertaling weer. ‘De overwinning zal een gruwelijke prijs vergen.'
Joeri Loetsenko aan het front
‘Na anderhalf jaar dienst in de strijdkrachten van Oekraïne ben ik gedemobiliseerd. Na wat oncologische tests ga ik vrijwilligerswerk doen.’
Voordat u zich vrijwillig aanmeldde, had u kanker. Hoe gaat het nu?
‘Het antwoord op deze vraag hoeft niet veel tijd hoeft te kosten. Ik beschouw mijn leven, en nog meer mijn gezondheidstoestand, niet als iets unieks. In het najaar van 2020 werd kanker vastgesteld. Mijn artsen zeiden dat het beter zou zijn om in Duitsland behandeld te worden en hier in Oekraïne chemotherapie te krijgen. Ik ging naar München, lag daar acht uur op de operatietafel en onderging thuis twaalf chemokuren. [….] Het blijkt makkelijker om beproevingen te doorstaan als je in een orkaan zit dan als je op bed ligt. Toen de oorlog begon, ontmoetten veel van mijn vrienden en ik elkaar op het kantoor van president Porosjenko, waar een vrijwilligersbataljon werd opgericht.’
‘Niemand vroeg naar mijn gezondheid. Dat was geen onderwerp van gesprek. De vijand bevond zich letterlijk op 500 meter van mijn huis. De Kadyrovtsi [doodseskaders van de Tsjetsjeense leider Ramzam Kadyrov – HS] waren al op zoek naar de mensen, onder wie ik, die op de lijsten van de Russen stonden. Mijn gezin is toen geëvacueerd naar West-Oekraïne. En ik heb me aangemeld als gewone schutter.’
'Aanvankelijk lagen we twee maanden onder Irpin en Boetsja ter verdediging van Kyiv. We hadden geen militaire uniformen, behalve kaki's gekocht in een jachtwinkel, jachtschoenen en aan ons verstrekte automatische wapens. Als voormalig minister van Binnenlandse Zaken gaven ze mij eerst tien machinegeweren en daarna nog eens twintig. Vervolgens kreeg iedereen wapens, kogelvrije vesten, kleding en helmen.’
‘In april 2022 jaar, nadat de bende van Poetin uit Kyiv was gevlucht, werd ons bataljon naar het zuiden gestuurd, onder Mikolajiv. Eerst naar de stad zelf, toen 20 kilometer dichter naar het front en daarna nog eens 20 kilometer. Daar brachten we vorig jaar de hele zomer door. […] Meer dan twintig mensen van mijn vrijwilligersbataljon daar zijn omgekomen. Daar heb ik voor het eerst gebruik gemaakt van mijn kennissenkring en gevraagd om samen met een luchtverkenningspeloton overgeplaatst te worden naar de eerste frontlinie.’
Wie is Joeri Loetsenko
Sinds de onafhankelijkheid in 1991 heeft Joeri Loetsenko (1964) talrijke rollen vervuld in Oekraïne. Hij was parlementslid (2002-2006 / 2014-2016), minister van Binnenlandse Zaken onder premier Joelia Timotsjenko (2005-2006 / 2007-2010), politiek gevangene tijdens het presidentschap van Viktor Janoekovitsj (2010-2013), actief burgerpoliticus op de Majdan (2013-2014), voorzitter/fractieleider van de regeringspartij Europese Solidariteit (2014-2016) en procureur-generaal onder president Petro Porosjenko (2016-2019).
Na het aantreden van Volodymyr Zelensky in 2019 verdween Loetsenko van het openbare toneel. Justitie in Kyiv had een zaak wegens malversaties tegen hem geopend. Vooruitlopend op de strafzaak had de Amerikaanse president Donald Trump hem alvast ‘corrupt’ genoemd. De zaak leidde tot niets. Loetsenko werd niet veroordeeld. Maar desondanks kon hij geen publieke rol meer spelen. Hij ging werken als journalist.
Meteen na de grootscheepse Russische invasie op 24 februari 2022 meldde Loetsenko zich voor de verdediging van Kyiv, die direct al onder vuur lag van de Russische krijgsmacht. Loetsenko, opgeleid als elektrotechnicus aan de technische hogeschool van Lviv, kreeg een wapen in handen plus wat provisorische uitrusting en werd ingedeeld bij een bataljon. Anderhalf jaar diende hij: eerst aan het front van Kyiv, daarna bij Mykolajiv en uiteindelijk rond Bachmoet. Hij berichtte er al die tijd over op zijn eigen Facebook-pagina.
Sinds kort is hij terug in de burgermaatschappij. Om gezondheidsredenen moest hij zich uit de dienst laten ontslaan. Voor de Russische krant Novaja Gazeta, die in Rusland is verboden en daarom in ballingschap verschijnt, liet Loetsenko zich interviewen door de eveneens uitgeweken Russische journaliste Joelia Latynina.
Naar Bachmoet
‘Ik was van een van de drone-piloten. Vierenhalve maand aan het Bachmoet-front, van november tot eind april dit jaar, zag ik alles met mijn eigen ogen via de verkenningsdrones van mijn detachement. Dag en nacht.’
‘Het was de grootste uitdaging in mijn leven, onvergelijkbaar met mijn tijd in de gevangenis of bij het parket. Omdat het niet om mijn leven ging, maar om de levens van veel van onze strijders. In maart-april controleerden de Oekraïense Strijdkrachten drie à vier huizenblokken in Bachmoet, letterlijk twee tot drie straten. Elke vijf tot tien minuten werd je door de Russen bestookt met zware granaten. De rest van mijn leven zal ik me dat herinneren.’
'Toen de straatgevechten met de Wagner- en Luchtlandingstroepen uit Rusland begonnen, dat was pas een echte hel. We beheersten niet één enkele weg. […] Ik herinner me dat ik op de commandopost een forse, groezelige man ontmoette, ergens van mijn leeftijd. Ogen rood van energiedrankjes. Het was vier uur in de ochtend. Hij bleek mitrailleurschutter. Zijn gezicht wat zwart, zijn witte tanden glansden. Hij had geen oog dichtgedaan. En vertelde me: “Ze blijven maar komen. Als gekken. Vier dagen lang moest ik ze dag en nacht neermaaien”. Ik vroeg hem: “Wat was je in je burgerleven?” Hij antwoordde mij: “Ik was kleuterleider in een crèche”. In de buurt stond een adjudant verkenningscommandant van het bataljon. Hij was jonger. Heel slim. Het was duidelijk dat hij van zowel drones als mijnen versrand had. Hij zei: “Ik was grafisch ontwerper”. Weer een ander, de commandant van de mortierbatterij, zei: “En ik was zakenman, ik handelde in graan”.’ […]
‘Het belangrijkste was om niet na te denken over wat er gebeurde met de Oekraïense gezinnen, vooral de vrouwen en meisjes, in de bezette gebieden. Elke soldaat vecht voor zijn gezin, voor zijn huis, zodat de [Russische] horden zijn territorium niet betreden. Ja, we zeggen dat we “Oekraïne verdedigen”, maar Oekraïne eindigt in ieders hoofd bij een specifiek gezin, een specifiek huis, een specifieke stad, die je wilt beschermen tegen al dat wat je hebt gezien in de bevrijde gebieden.’
Wilde barbaarsheid
Wat hebt u gezien?
‘We hebben mensen gesproken die marteling hadden overleefd. We zagen de lichamen van degenen die het niet hadden overleefd. Daarom is de motivatie om te vechten niet abstract. Dit is geen oorlog om een kaart op de wereldbol. Dit is een beschavingsoorlog tegen een vorm van absoluut wilde barbaarsheid.’
'Dit is geen oorlog om een kaart op de wereldbol. Dit is een beschavingsoorlog tegen wilde barbaarsheid'
‘Eerlijk gezegd had ik nooit gedacht dat ik zulke woestelingen zou zien uit een land waar tweederde van de boeken in mijn bibliotheek vandaan komt. Ik had nooit gedacht dat ik wildemannen zou tegenkomen, voor wie elk concept op de pagina's van deze boeken volledig afwezig is. Voor mij is dit een groot thema. Mag ik even opscheppen? Onze mensen aan het front lazen. Ik had ongeveer 50 boeken meegenomen, voor verschillende smaken, zodat de soldaten in hun vrije tijd konden lezen.' [...]
'Ik had 50 boeken meegenomen, zodat de soldaten in hun vrije tijd konden lezen.'
‘In Mikolajiv lagen we in de loopgraven. Daar bouwden ze dug-outs: 40 minuten per trede. Als die laag zwarte aarde moet worden uitgegraven, als je dat zelf wilt overleven en je je kameraden wilt helpen, je ontzettend moe wordt bij een temperatuur 35 graden C0, dan sta je daar in kogelvrijvest en helm en zwaai je met je houweel. Als je naar je onderkomen mag, ga je lezen. Ons leger kan lezen, lachen, grappen maken, koffie drinken, en het allerbelangrijkste, het is een leger dat de beschaving beschermt. Ik dacht altijd dat het boeken waren die dat laatste deden. Maar nu gebeurt het echt in de met bloed besmeurde loopgraven.’
Mobiks offeren om tijd te winnen
‘Het ergste wat ik in Bachmoet zag, gebeurde begin december vorig jaar. Wagner voerde toen woeste aanvallen uit, rond vijftig per dag. […] Die Russische bendes werden elke dag eenvoudigweg met honderden gedood. Het leek erop dat de Russen in twee wagons werden aangevoerd: in de ene wagon met granaten, in de andere met mobiks [woord voor gemobiliseerde soldaten - HS]. Ze werden anderhalve kilometer verderop vrijgelaten, op een plek waar hun kogels onze posities niet konden bereiken.’
Waarom?
‘Poetin was tijd aan het winnen. In de eerste van de vijf aanvalsgroepen, de verkenningsgroep, zaten de vrijgelaten Russische gevangenen. Hun taak was om te identificeren waar de Oekraïense loopgraven zich bevonden.’
‘In eerste instantie schoten de onzen te vroeg terug en konden ze wegvluchtten. Daarna lieten we ze dichterbij komen en vernietigden we ze volledig. De volgende twee of drie aanvalsgroepen bestonden in de regel uit professionele veteranen van de Russische strijdkrachten. Dat waren natuurlijk geen supermannen, maar mensen die in hun eigen obscene taal begrepen wat er werd verwacht. Soms waren er ook gedetineerden onder hen. Terwijl zij laag bleven liggen en ons met mortieren begonnen te beschieten, verplaatsten de laatste twee uit de vijf zich via de flanken naar binnen. Deze tactiek werkte voor hen in november, december, januari. In februari begonnen de straatgevechten.’
'Aan het hele Bachmoet front verloren we in december tot wel honderd mensen per dag'
Wij, het hele Bachmoet-front, verloren in december tot wel honderd mensen per dag. Het regende vreselijk. De loopgraven werden tot boven de knie overspoeld met water. In één sector liepen de loopgraven dwars door de vuilstortplaats van de stad. In de loopgraven dreef al het afval. In die modder en sneeuwbrij met stront staan de mitrailleurschutters, vies en gewond, bereid hun leven te geven. De volgende ochtend – bij min 15 min 20 – zijn ze tot aan de knieën bevroren.’
‘Een groter voorbeeld van heldendom heb nooit gezien en zal ik hopelijk niet meer zien. Geen van hen beschouwde zichzelf als een held. Ze deden hun werk. Het is ongelooflijk en verschrikkelijk als je tot je knieën door de stront moet waden en in dat vuil je leven moet betalen met bloed en ingewanden.’ [...]
Humor als pijnstiller en levensteken
‘In principe begint de ochtend in de oorlog overigens met humor. Iedereen maakt zoveel mogelijk grappen: moppen, verhalen. Ten eerste is humor een pijnstiller voor de ziel. En ten tweede is humor een test: leef je nog? Als een persoon niet op een grap reageert, betekent dit dat zijn hoofd begint te draaien en dat je snel iets met hem moet doen: praten, hem wakker schudden, zijn taak veranderen, of hem zelfs verlof geven. Anders krijg je een probleem. Humor is belangrijk.’
Is er een voorbeeld van humor dat u zich het meest herinnert?
‘Ik diende in Bachmoet onder een roepnaam. Ons werd verteld dat iedereen een roepnaam moesten bedenken. Al op de tweede of derde dag van de oorlog. Er kwam niets in me op. Dankzij u bedacht ik een roepnaam.’ [Latynina schreef een boek over Jezus - HS]
Messias?
‘Cooler. Pilatus. Omdat ik procureur-generaal ben geweest, probeerde ik mijn achternaam en gezicht nergens te laten zien. Voor de veiligheid van de eenheid. […] Al die tijd bestond ik alleen onder mijn roepnaam. Als een drone een doel vindt, melden we dat via een veilige verbinding. We rapporteren wat het doel is, geven een foto en coördinaten door, bevestigen het, enzovoort. Ik was gewoon Pilatus. […] Zo werkt het hedendaagse Oekraïense leger. Weet je waarom het leger zo spiritueel en zo uniek is? Het is niet verticaal. Het Oekraïense leger is een voortzetting van de Majdan.’
'We waren plotseling bevrijd van het slachtoffercomplex. We voelden onze kracht'
‘Dit is Oekraïne. Iedereen kent elkaar en kent elkaar via gemeenschappelijke kennissen. Dit hele leger rust erop dat er in elke eenheid vrienden zijn. In elke eenheid zijn er kennissen, familieleden. Het is allemaal met elkaar verbonden. De commandant vaardigt natuurlijk zijn bevelen uit, maar het leger is hetzelfde organisme als de Majdan, waar iedereen de ander hielp. Ongeacht leeftijd. Ik ben bijna 60, de jongens zijn 20-25, er zijn 40-jarigen. Ze komen uit totaal verschillende regio's, spreken verschillende talen, hangen verschillende religies aan, hebben andere beroepen en verschillende etnische achtergronden. […] Dat was voor mij persoonlijk een onbeschrijfelijke vreugde: om na de tweede Majdan [de eerste was de Oranje revolutie van 2004 – HS] nu een derde Majdan te vinden, nu met NAVO-wapens. […] Het is een onbeschrijfelijk gevoel als je 25 jaar in de politiek zit en hebt gekregen waarvan je droomde. Voor het eerst in de duizendjarige geschiedenis van Oekraïne waren we plotseling bevrijd van het slachtoffercomplex, maar voelden we onze kracht. Ik was een gelukkige soldaat.’
Loetsenko (tweede van links) met zijn kameraden aan het front
Russische tanks een nachtmerrie
Wanneer bent u met drones gaan werken?
‘In Mikolajiv zag ik jongens die het werken met drones begonnen te promoten. Ik was daar een eenvoudige infanterist met een machinegeweer. Het wapen was iets ouder dan ikzelf. Maar ik ben nog steeds een elektronica-ingenieur, dus het interesseerde me. Ik ben ik ervan overtuigd dat zonder drones deze oorlog slechts een zielige parodie op andere oorlogen zou zijn geworden.’
'Denk je ons in de regio Mikolajiv in. Een enorm betonnen waterkanaal diende als loopgraaf. Daarachter het dorp Priboegzkoje. Voor het dorp Pravdyne bezet door orks [Oekraïense bijnaam voor Russen, vernoemd naar de kwaadaardige trollen uit In de ban van de ring van Tolkien – HS]. Ze hebben ingegraven tanks die op dijken worden gezet en op die manier niet 5 tot 7 kilometer maar 10 tot 12 kilometer ver kunnen schieten. Ze vuurden niet precies, maar raakten ons wel. We kregen tot wel 40 granaten per dag op ons af, plus een mortier en al het andere. Tanks zijn de meest afgrijselijke wapens, omdat de snelheid van een tankprojectiel hoger is dan de snelheid van het geluid: het explodeert dus eerst voordat je het hoort.’
'Zonder drones zou deze oorlog een zielige parodie op andere oorlogen zijn geworden'
‘Die tanks waren nachtmerries voor ons. We probeerden af en toe aan te vallen, maar je begrijpt niet tegen wie je dat doet. Met een drone krijg je dan plotseling een beeld van wie je tegenstander is. En begrijp je wat er moet gebeuren. Onze drone verlichtte 's nachts een kruipende man, die was verdwaald nadat hij gewond was geraakt en van wie we dachten dat hij dood was. We konden we hem in veiligheid brengen. […] Op dat moment besefte ik hoe belangrijk dergelijk elektronisch speelgoed is in deze oorlog.’
Drones in soorten en maten
Wat hebben jullie precies ontwikkeld aan de drones?
‘Laten we beginnen met de basis. Een drone is een vliegtuigje met twee vleugels tot anderhalve meter of een soort helikopter met vier propellers. Het vliegtuigje wordt een “vleugel” genoemd, de heli een “kopter”. Een peloton, compagnie of bataljon in de loopgraven moet het terrein verkennen. Ze moeten minimaal drie tot vijf kilometer, bij voorkeur zeven kilometer naar voren kunnen kijken. Chinese Quadrokopters, een kleine ijzeren kist met vier propellers, kost 1600 dollar per stuk. Vergelijkbaar zijn de Amerikaanse Autels die, als ze een goed signaal en goede antennes hebben, 15 kilometer kunnen vliegen. Verder is er ook de Matrix, in het leger “matrassen” genoemd, die zeer luidruchtig en erg groot zijn. […] Toen we in november in Bachmoet aankwamen, hadden we maximaal 100 Mavics en maximaal 300 kamikazedrones, waarover later meer. […]’
'Daarnaast zijn er de tactische drones, die ergens in 2015-2016 in Oekraïne zijn ontwikkeld. Erg goed. Een betere westerse drone is mij niet bekend. Ze heten Ooievaar of Furie en kunnen tot een diepte van 50 kilometer communiceren. Nog beter zijn de Oekraïense Haai die een bereik van 80 kilometer heeft, en de Cypriotische Poseidon die Porosjenko voortdurend aan alle eenheden levert en over 150 kilometer contact kan houden. Tijdens deze oorlog werden nog twee zeer belangrijke types ontwikkeld: de Valkiria en de Sirko die tot 30 kilometerverbinding kunnen maken.'
‘Ergens halverwege de oorlog werd het duidelijk dat de verkenning wel goed kan zijn. Maar dat als je een doelwit hebt geïdentificeerd, ook westerse artillerie met hoge precisie het doelwit meestal pas vanaf het vijfde schot raakt. Dat is inefficiënt. Daarom kregen we behoefte aan drones die met bommen waren uitgerust en die niet alleen een doel identificeerde, maar namens het Oekraïense volk ook iets heel warms op de bezetters zouden kunnen laten vallen.’
‘Als eerste verscheen de Bestraffer die 50 kilometer vliegt en een antitankmijn op vijandelijk materieel kan laten vallen. Daarna volgde de legendarische R18. Waarom legendarisch? Iedereen is op de hoogte van de rol van de Bayraktars in de strijd om Kyiv, maar dat de R18 niet minder effectief is, wordt minder besproken. De R18 is zo’n flinke doos met vier propellers die 10 à 15 kilometer vliegt en tot negen kilogram explosieven kan werpen en indien nodig ook een thermische staaf, een exploderend ding dat in één keer een schuilplaats vernietigt. Onlangs is de nieuwe drone Vliegende Muis verschenen die zo 20 kilometer kan vliegen.’
‘Een geheel nieuwe fase is de opkomst van de al langer bekende First Person View (FPV). Dit zijn een soort Mavics, maar sportiever en sneller. Voor de oorlog gebruikten jongeren deze drones met snelheden van meer dan 200 kilometer op wedstrijden om onder bruggen door tegen kozijnen van lege gebouwen op te vliegen. Dat was hun sport. Nu is het een manier van oorlog voeren geworden. Bevestig een gewicht van drie kilogram onder een FPV en je kan regelrecht op een vijandelijke eenheid afvliegen.’
'Er is wel een probleem. Het eerste probleem is het aanbod van Chinese drones. Om voor de hand liggende redenen heeft China de verkoop beperkt, hoewel die beperking blijkbaar alleen voor Oekraïne geldt. Hadden we tot april een drone-overwicht aan het Donetsk-front van ergens rond de tien tegen één, nu is de situatie precies een spiegelbeeld, één tegen tien. Russen kunnen wel massaal drones uit China kopen en aanpassen.’
'Ik denk dat elektronische oorlogsvoering een gamechanger is'
Dat wil zeggen dat Oekraïne geen drones heeft, omdat Rusland gewoon alles opkoopt?
‘Ja. Ze hebben nu een enorm inkoopvoordeel. Maar onze ingenieurs hebben een vervanger gevonden. De periode dat we op Chinese fabricaat leefden is voorbij. FPV’s worden niet alleen door China geproduceerd, maar ook door andere Aziatische landen. Dat zijn ook vliegende projectielen met hoge precisie. Ze kosten zo’n 400 euro per stuk. Met een goede piloot die een doelwit liefst één op vier raakt, heb je voor 1600 euro je doel bereikt.’
Besturen van een drone vanuit een schuilplaats
'Aan de andere kant bezorgt de Russische Lancet ons nachtmerries. Die drone reikt 40 tot 70 kilometer en draagt 3 à 5 kilo explosieven. Onze artillerie heeft daartegen echt een antwoord nodig. De Oekraïense elektronische oorlogsvoering loopt nog steeds achter op alle andere innovatieve militaire industrieën. We moeten iets zoeken om de Lancet neer te kunnen schieten. Dat is wat ik ga doen na mijn pensionering. […]’
Omgekeerd wordt Rusland aangevallen door Bevers. In de nacht van 30 augustus kreeg Rusland te maken met een van de grootste drone-aanvallen uit de geschiedenis.
‘Ik denk dat elektronische oorlogsvoering een gamechanger is. Gelukkig is het Oekraïense leger veel dynamischer (met alle nuances van de militaire bureaucratie) dan het totalitaire Rusland. We hebben minder geld, maar een grotere drive.’
Munitie sparen om harder toe te slaan
Hoe werkt het in de praktijk? Kun je de Wagnerianen tegengehouden met drones?
‘De dagelijkse routine is als volgt. Je staat om 5 uur 's ochtends op. Het eerste kopje koffie. En dan in de auto in ongeveer veertig minuten naar nul, zoals de contactlijn heet.’
Direct naar nul?
Een procent of twintig gaat direct naar nul, de rest blijft op ongeveer een kilometer afstand. Hoe verder je gaat, hoe dichter je de vijand nadert. Je maakt contact met de soldaten en lanceert de eerste drone. De eeuwige vraag is of er satellieten zijn. Soms moet je dus wachten tot een satelliet het signaal oppikt. Maar als dat signaal er is, dan vertrekt de drone, vliegt zeven kilometer verder en maakt een foto. Daarna neem je contact op met de artillerie, wissel je de coördinaten uit en corrigeer je de richting van de schoten. Na de derde tot vijfde volle laag, vlieg je omhoog. Je telt de lijken en vliegt weg.’
'Op kleinere doelen moesten we het vuur niet openen. Dan werd ons verteld: "wacht." Wat betekent ‘wachten’? Als wij wachten, beginnen zij op ons te schieten. Waarna wij kleine bommen aan de Mavics bevestigden. Als het je lukte om een gewone bom op hun hoofd te laten vallen, doodde je er één en verwondde je er twee. In de regel vertrokken ze daarna. Daarom gebruikten we ook zulke zwakke explosieven.’
'De jongens in het veld vroegen ons meestal ‘s nachts om drones. Ken je de nacht in de steppe? Je hebt een nachtkijker, je hebt een machinegeweer en je luistert naar elk geritsel. Als je ‘s nachts een drone gebruikt, heeft de infanterie al minder te doen […] Of beter gezegd, zo was het voordat de drones met explosieven verschenen. Als je een dug-out hebt gevonden met twintig orks die drinken en roken, en je kunt ze bestoken, dan kan deze sector ‘s nachts rusten.’
Als drones zo'n gamechanger zijn, waarom speelt artillerie dan nog steeds de hoofdrol?
‘Ten eerste omdat er geen absoluut wapen bestaat. In de tijd van de farao’s was de strijdwagen een absoluut wapen. Maar snel was dat niet meer zo. Hetzelfde gold voor de zware cavalerie. Toen de oorlogsschepen in gebruik werden genomen, werden er torpedo's uitgevonden. Enzovoort. Er bestaat geen absoluut wapen. Bovendien is er altijd artillerie nodig, omdat het een lange arm is. Daarom is vooral de westerse precisie-artillerie beslissend voor ons.’
'In het begin hadden we nog geen artillerie. De strijd werd uitgevochten met oude post-Sovjet spullen. Toen ik bij Mikolajiv lag, was de verhouding tussen Russische en Oekraïense schoten tien op één. De Russen bestookten de hele frontlinie van Charkiv tot Mikolajiv met tot 80.000 granaten per dag. Wij reageerden op zijn best met 10.000 granaten. Toen de westerse wapens begonnen te arriveren, werd de verhouding niet gelijk: het werd één op twee. Maar dankzij de nauwkeurigheid van de westerse technologie boekten we vooruitgang. Nu hebben we, voor zover ik weet, een verhouding van één op één.’
'Drones zijn niet genoeg. Ja, ze kunnen lichte gepantserde personeelsvoertuigen, misschien ook een artilleriesysteem vernietigen. Maar een drone zal niet door een goedgebouwde schuilplaats heen breken. Een granaat kan daar wel een massagraf van maken. […]’
Rangen en standen
Laten we teruggaan naar uw bataljon. De procureur-generaal was er een soldaat. Wie waren dan de officieren? Was het als in die oude Sovjetgrap: ‘Ik weet niet wie dat is, maar Brezjnev is zijn chauffeur’?’
‘Zo ongeveer. Na de verdediging van Kyiv beval de bevelhebber alle commandanten zich te verzamelen tot op het niveau van peloton. Mijn commandant arriveerde. De commandant van de verdediging van de hoofdstad somde de taken op, keek vervolgens lang de zaal in en zei: “Waarom meld jij je niet? Sta op! Wie ben je wel?”
‘Wij vormden natuurlijk een specifiek bataljon, omdat we ons 25 februari hadden verzameld in het kantoor van Porosjenko. Wij maakten twintig procent van de groep uit. Tachtig procent bestond uit mensen die hadden gevochten in de Donbas envormden onze ruggengraat. Een heel gevarieerd publiek. Een procureur-generaal met een machinegeweer. Naast een dokter een SBOe-generaal. We hadden ook een priester, een uitstekende kanonnier.’
Chaos in de eerste dagen
‘De eerste weken konden rekruteringskantoren in Kyiv het werk helemaal niet aan. Maar het was voor iedereen wel ongeveer duidelijk wat te doen. Mensen gingen gewoon zelf naar plekken toe waar wapens werden verstrekt. […]
‘Van politiek was geen sprake in het bataljon. Het was wel zo dat de eerste vrijwilligersbataljons er niet in geloofden dat de autoriteiten de Russische agressie konden afweren en het dus op eigen kracht gingen doen en zelf de verantwoordelijkheid namen. Later versmolt het allemaal tot één Oekraïense krijgsmacht. Maar tot op de dag van vandaag worden ze gedreven door het idee dat ze niet anders konden en niet niet wilden wachten.’
‘Bij ons liep een man met zo’n baard. Zijn roepnaam was Ficus. Hij bleek een heel IT-systeem voor Arabieren te hebben ontwikkeld. Bij ons was hij schutter. Een meisje van ongeveer 25 jaar had een ACAB-tatoeage op haar arm (all cops are bastards). Ik zei haar nog wel even dat ik ooit minister van Binnenlandse Zaken was geweest.’
‘Er was ook een man van mijn leeftijd uit de buurt van Donetsk: ooit acteur maar nu metrobouwer in Kyiv. We groeven samen kuilen. Ik vroeg hem: “waar vecht je voor?” Hij bleek uit Soledar te komen. Hij zei. “Al mijn klasgenoten die alcoholist waren geworden, zaten toen bij de DNR-politie [DNR is de separatistische Volksrepubliek Donetsk – HS]. Zij die dat niet waren, gingen in het verzet. In mijn oude straat hebben er maar twee het overleefd. Ik vecht ervoor dat mijn kinderen niet leven in de omstandigheden waarin ik heb geleefd. Mijn moeder heeft me altijd geleerd dat we geen lijfeigenen zijn. Ik vecht voor een Oekraïne zonder lijfeigenen.” Zijn roepnaam was Muzikant. Hij had ervaring met tanks en leerde ons hoe we antitankwapens moesten gebruiken. Als hij naar huis belde, hoorde je dat hij met zijn kinderen Oekraïens probeerde te spreken, op zijn minst een paar woorden.’
‘Dat is een trend in deze oorlog. Zelfs degenen die hun hele leven Russisch hebben gesproken, benadrukken op alle mogelijke manieren hun respect voor de Oekraïense taal. Een mentaal keerpunt voor mensen die zich hebben gerealiseerd hoe belangrijk het is om niet alleen in één land te wonen, maar in een Oekraïense staat. Door deze oorlog hebben ze uiteindelijk begrepen waarom ze een staat nodig hebben: omdat er anders vreemden komen die je beroven en verkrachten. Voor mij als politicus was het een grote troost om al deze processen met eigen ogen te zien.’
Loetsenko in Bachmoet
Opkomst fascisme in fast forward
‘Maar ook ik, die van geschiedenis houdt, had niet kunnen bedenken dat ik alle stadia van de opkomst van het fascisme zou gaan zien – als in een film die op hoge snelheid wordt afgespeeld. De Eerste Wereldoorlog in Duitsland, de nederlaag, de annexaties, de schadeloosstellingen en Adolf Hitler ineens de catastrofe voor Duitsland ontwaart. Zoals Poetin, die na een schitterende carrière bij de KGB, taxichauffeur wordt en opeens wakker wordt en erachter komt dat zijn land heeft gecapituleerd. Hitler zag er een valse steek in de rug in van communisten en joden. Poetin ziet het einde [van de Sovjet-Unie] ook zo en zegt dat de corrupte entourage van Gorbatsjov schuldig is. En vervolgens de hersenspoeling over de grootsheid van de natie. “Geef ons de landen waar de Duitsers wonen”. “Geef ons de landen waar de Russen wonen”.’
'Poetin heeft een fascistische staat gecreëerd'
‘Ik heb lang getwijfeld. Maar toen Wagner verscheen, besefte ik dat Wagner niet zozeer een factor in de Oekraïense oorlog was, maar eerder een gebeurtenis in het Russische innerlijke leven. Wagner is een instrument tegen afwijkende meningen. Deze huurlingen zijn aanvalseenheden volgens de klassiekers van het fascisme. Verrassend genoeg zien we de geboorte van het fascisme in een land dat zo’n hoge prijs heeft betaald voor de overwinning op dat fascisme. Poetin heeft een fascistische staat gecreëerd. Degenen die tegen dat fascisme hebben gevochten, lijden daar in de eerste plaats onder.’
Twee overwinningen op het fascisme, maar de prijs is gruwelijk
‘Vergeef me dat ik persoonlijk word. Mijn twee grootvaders – van vaders én moeders kant – hebben elkaar ontmoet in 1945 bij de Reichstag in Berlijn. De één schreef op de muren van de Reichstag ‘eikel’, de ander ‘Hitler is de lul’. Ik stel me voor dat ik ze vandaag wakker zou kunnen maken om hun te vertellen hoe ons verhaal met de Russen is geëindigd. Ik weet niet of ze het zouden geloven. Zij zijn een bron van kracht voor mij. Ik blijf doen wat mijn grootvaders deden. Wij bestrijden het fascisme. We zullen twee dagen hebben om de overwinning te vieren: die op de Duitser en die op de Rus.’
‘Maar ik verwacht geen wonderen. Terwijl de mobiks tevoorschijn kwamen en wij ze neermaaiden, was Poetin loopgraven aan het bouwen. Daarom heeft de oorlog nu een heel ander karakter gekregen. Het is uiterst belangrijk voor ons om de linkeroever van de regio’s Dnipro, Zaporizja en Cherson in te nemen. Ik ga ervan uit dat Poetin daarna geen enkele kans meer heeft om een soort overwinning te praten. Nu heeft hij in feite tot stof verwoeste steden als Marioepol, Soledar en Bachmoet veroverd. Als we de linkeroever heroveren, kan hij zelfs zijn gedresseerde orks niet meer uitleggen waarom. Dat is een overwinning voor ons. Dit zal aantonen dat agressie in de moderne wereld geen resultaten oplevert. Daarna zou alles in elkaar moeten donderen'
'Ik verwacht geen blockbusters. De bevrijding van dit gebied zal verschrikkelijk bloedig zijn. Kortom, ik geloof dat we tot november in een zeer zware dagelijkse, bloedige strijd zitten die het einde zal markeren van deze criminele oorlog van Poetin.’
Over dit artikel
Dit interview uit de Novaja Gazeta Europe is bewerkt en vertaald door Hubert Smeets. Afgelopen tien jaar heeft hij Joeri Loetsenko meerdere malen geïnterviewd. Hier een vraaggesprek van twee maanden voor het begin van de Euromajdan in 2013/2014. Hier een beschouwing over de organisatie van de pro-Europese burgerbeweging in Kyiv en hier een ander kort betoog van Loetsenko. Hier een interview kort voor het Oekraïnereferendum in Nederland in april 2016.
De foto’s zijn gekopieerd van de Facebookpagina van Joeri Loetsenko.