Ilja Jasjin is één van de laatste oppositieleden die nog op vrije voeten is in Rusland. Vorige week was hij te gast bij blogger Joeri Doed die met tien miljoen volgers één van de populairste kanalen op het Russische YouTube runt. In een bijna twee uur durend interview ging het over de oorlog in Oekraïne, Rusland zonder Poetin, Jasjins veelbesproken liefdesleven en waarom de Kremlincriticus nog niet in de gevangenis zit. Wabke Waaijer portretteert de volhardendste politicus van Rusland.
Ilja Jasjin, beeld uit het interview met Joeri Doed
door Wabke Waaijer
Na Aleksej Navalny is Ilja Jasjin (1983) de bekendste oppositiepoliticus van Rusland die niet achter de tralies zit. Jasjin voert net zo lang oppositie als Poetin in Rusland aan de macht is. Hij werd tientallen malen gearresteerd naar aanleiding van protestacties en is lid geweest van verschillende oppositiebewegingen in de linkse hoek. Net als Navalny begon Jasjin in 2000 bij de sociaal-liberale partij Jabloko (Appel) van Grigori Javlinski. Beiden zagen zichzelf als vertegenwoordigers van een nieuwe generatie in de Russische politiek. Ze kozen vervolgens ieder hun eigen weg maar in hun verzet tegen Poetin liepen ze schouder aan schouder. In het verleden werkte Jasjin nauw samen met de vermoorde politicus Boris Nemtsov met wie hij in 2008 de politieke beweging Solidarnost oprichtte, evenals met de naar het buitenland uitgeweken wereldkampioen schaken Garry Gasparov.
Doed vroeg ook naar Jasjins priveleven waarover al veel naar buiten is gekomen. Zo heeft hij een relatie gehad met de voormalige televisiester en presidentskandidate Ksenia Sobtsjak, de dochter van de eerste vrij gekozen burgermeester van Sint-Petersburg. Vorig jaar werd bekend dat Jasjin na een jaar huwelijk alweer ging scheiden van de Russische zangeres Vera Moesaeljan. Ook ging het over het compromitterende materiaal dat 12 jaar na dato is verstuurd naar Jasjins verloofde (inmiddels ex-vrouw) waaruit bleek dat hij het bed deelde met twee vrouwen. Volgens Jasjin ging het om een provocatie waarbij hij onder invloed van cocaïne is verleid.
Jasjins belangrijkste positie in zijn politieke carriere was die van voorzitter van de deelraad van de Moskouse wijk Krasnoselski waar hij in 2017 verkozen werd. Tot op heden is hij in deze wijk actief als raadslid waar hij burgers op praktische wijze probeert te helpen door bijvoorbeeld een sociale taxi te regelen voor mensen die slecht ter been zijn of door burgers meer inspraak te geven in de besluitvorming in de wijk.
In 2021 wilde Jasjin meedoen met de Moskouse gemeenteraadsverkiezingen, maar hij werd uitgesloten van deelname wegens zijn publieke steun voor Aleksej Navalny en zijn team FBK, dat in Rusland verboden en opgerold werd als extremistische organisatie.
Zo populair als Navalny is Jasjin overigens nooit geworden. Hoewel Jasjin in het verleden meer links georiënteerd was en Navalny meer rechts-conservatief waardoor zij het oneens waren over bijvoorbeeld het migrantenvraagstuk, zijn die verschillen in de context van het huidige extreem autoritaire en imperialistische Rusland naar de achtergrond verdrongen. Jasjin toonde in het gesprek met Doed zelfs begrip voor Navalny’s argumentatie dat de nationalistische gevoelens onder een bepaalde groep Russen beter in bedwang gehouden kunnen worden als er een politieke partij is die de anti-migranten stemming kan kanaliseren.
Jasjin heeft veel respect voor Navalny die zelfs na de aanslag met het zenuwgas Novitsjok de moed had om terug te keren naar Rusland omdat hij daar het verschil wilde maken. Dat laatste is erg belangrijk voor Jasjin die inspiratie haalt uit het doorzettingsvermogen van Navalny die onlangs naar een nog strengere strafkolonie werd overgeplaatst en een nieuw vonnis van 9 jaar strafkamp kreeg opgelegd. ‘Als Navalny zelfs moed blijft houden in gevangenschap zou ik me toch schamen als ik de moed liet zakken terwijl ik op vrije voeten ben,’ aldus Jasjin tegen Doed. De mini-documentaire ‘Svidetel’’ (getuige), te zien op Jasjins eigen YouTube kanaal (een belangrijke inkomstenbron van het raadslid) laat zien hoe hij Navalny in maart dit jaar bezoekt in zijn strafkolonie om daar op te treden als getuige.
Aleksej Navalny en Ilja Jasjin tijdens een mars van de oppositie tegen de repressie op 12 juni 2013. Foto: Wikipedia.
Nog niet gepakt
Eén van de meest prangende vragen tijdens het twee uur durende interview was waarom Jasjin, anders dan Navalny en andere oppositieleden, nog niet in de gevangenis zit. Want hoewel Jasjin qua populariteit niet in de buurt komt van Navalny en in die zin veel minder intimiderend voor het Kremlin is, is dat geen garantie voor veiligheid. Zo zit de activist en journalist Vladimir Kara-Moerza (die twee maal een vergiftigingspoging overleefde) al sinds april in voorlopige hechtenis. Tegen hem is een strafzaak aangespannen wegens het verspreiden van valse informatie over de Russische strijdkrachten, iets wat sinds de Russische invasie in Oekraïne tot een jarenlange gevangenisstraf kan leiden. Kara-Murza heeft zich van meet af aan tegen de oorlog uitgesproken.
Ook voor Jasjin zelf is het gissen waarom ze hem nog niet gearresteerd hebben, maar hij heeft twee hypotheses. Ten eerste vermoedt hij dat de besluitvorming over welke tegenstanders van het regime er gearresteerd worden chaotisch en willekeurig verloopt. Ten tweede ziet het Kremlin volgens Jasjin ook in dat oppositieleden zelfs vanachter de tralies nog invloed kunnen uitoefenen op de samenleving. Daarom denkt Jasjin dat de top van het Kremlin hem veel liever ziet vertrekken naar het buitenland dan dat ze er nóg een politieke gevangene bij krijgen.
Jasjin heeft het idee dat men hem bang probeert te maken door collega’s te arresteren in de hoop dat hij besluit te emigreren. Zo zit één van zijn collega’s uit de Moskouse deelraad nu vast omdat hij had voorgesteld als gemeente geen festiviteiten te organiseren omdat dit misplaatst is gezien de oorlog die nu gaande is in Oekraïne. Dit voorstel is door de autoriteiten beschouwd als het verspreiden van nepnieuws over de Russische strijdkrachten.
Alleen al het feit dat Jasjin een uitgesproken tegenstander van de oorlog in Oekraïne is, brengt hem dus in gevaar. Tegen Jasjin zijn al drie administratieve zaken aangespannen wegens het ‘in diskrediet brengen van het leger’. Hij moest voor de rechter verschijnen o.a. vanwege het publiceren van een foto van de Amerikaanse protesten tegen de oorlog in Vietnam in 1969 en vanwege het citeren van de bekende dissident en atoomgeleerde Andrej Sacharov die zich uitsprak tegen de inval van de Sovjet-Unie in Afghanistan.
Overigens heeft interviewer Joeri Doed zich ook publiekelijk uitgesproken tegen de oorlog. Volgens de laatste geruchten is hij onlangs naar Spanje verhuisd, waarschijnlijk uit veiligheidsoverwegingen. In april 2022 werd de veel bekeken YouTuber samen met o.a. de bekende politologe Jekaterina Sjoelman tot buitenlands agent verklaard.
Doed staat bekend om zijn spraakmakende documentaires waarin hij gevoelige thema's bespreekbaar maakt. Zo bereikte hij een miljoenenpubliek met documentaires over omstreden thema's zoals de gijzeling van de school in Beslan, over de verzwegen hiv- en aidsproblematiek in Rusland, de Goelag-kampen en over Wit-Russen die noodgedwongen hun land moesten verlaten. De Russische autoriteiten lieten Doed dan ook niet met rust. Al voordat de militaire censuur in Rusland zijn intrede deed moest Doed 100.000 roebel (1730 euro) boete betalen omdat hij drugspropaganda zou hebben verspreid via twee interviews, waaronder een interview met de populaire Russische rapper Morgenstern.
Tijdens het interview met Doed dat overigens niet plaatsvond in Moskou maar in Istanboel, vertelde Jasjin dat hij de aanval op 24 februari net zo min had zien aankomen als de annexatie van de Krim en de Russische inmenging in Oost-Oekraïne in 2014. Wel heeft Jasjin al in 2012 gewaarschuwd voor Poetins obsessie en irritatie over Oekraïne omdat het een prowesterse koers wilde varen.
Dat Poetin neonazisme gebruikt als argument om Oekraïne binnen te vallen noemt Jasjin een ‘smerige, leugenachtige en onrechtvaardige reden’. ‘Ik ben ervan overtuigd dat er neonazi's zijn in Oekraïne. Maar waar zijn ze niet? Heeft Rusland dan geen neonazi's? En Europa niet? (…) In elk land heb je ze. Maar het is geen reden om een land te bombarderen en er tanks heen te sturen. De neonazi's zijn geen invloedrijke krachten in Oekraïne.’
Het Westen en Poetin
Jasjin constateert dat het Westen Oekraïne-moe wordt omdat men ook in Europa de sociaaleconomische gevolgen van de oorlog gaat voelen. Dit zal volgens hem de populistische leiders in Europa in de kaart spelen. Dat is volgens hem de reden dat westerse leiders de Oekraïense president Zelenski proberen te pushen om een deel van de betwiste gebieden op te geven. ‘Pogingen om Poetin tevreden te stellen en tegemoet te komen aan zijn eisen is verkeerd vanuit strategisch oogpunt. Stel we geven Poetin nu de (Oekraiense) stad Cherson en de regio Donbas, enzovoort. Waar is dan de garantie dat het hierbij blijft? Hoe weet je dat Poetin over een paar jaar niet Zaporizja, Odessa en Kyiv wil hebben, de steden die ze nu niet hebben omdat het niet gelukt is, niet omdat ze het niet wilden.’
Volgens Jasjin is het niet mogelijk om een ingewikkeld conflict zoals dat tussen Rusland en Oekraïne op een simpele manier op te lossen. Dat leidt alleen maar tot een nieuw bevroren conflict en op de lange termijn tot nieuwe oorlogen.
Jasjin gelooft dan ook niet in de effectiviteit van die westerse politici die compromissen zoeken met Poetin. Eigenlijk kan Jasjin geen enkele westerse leider noemen die op een slimme manier met Poetin omgaat. ‘Europese politici gaan altijd uit van menselijke waarden. Proberen altijd een compromis te bereiken. Poetin ziet dit altijd als een zwakte. Daarom is het ook niet vreemd, dat Poetin het niet moeilijk heeft met Westerse leiders die hij als slappelingen ziet. […]. Poetin heeft het veel lastiger met Erdogan en Loekasjenko.’
Het hele interview van Joeri Doed met Ilja Jasjin
Paspoort voor een goede Rus
Naar schatting 150.000 Russen hebben Rusland na de invasie verlaten (of zijn niet teruggekeerd van ‘vakantie’) omdat zij zich niet meer veilig voelden wegens de toegenomen repressie of uit angst voor de economische gevolgen van de oorlog tegen Oekraïne. Maar zij ondervinden grote problemen. De westerse sancties hebben het er voor Russen niet makkelijker op gemaakt om bankrekeningen te openen of visa aan te vragen in westerse landen. Daarom heeft dissident en voormalig wereldkampioen schaken Garry Kasparov samen met andere Russische migranten een systeem bedacht waarmee je zou moeten kunnen vaststellen of geëmigreerde Russen voor of tegen de invasie in Oekraïne zijn. Het voorstel werd bekend als “Paspoort voor een goede Rus” maar leidde tot een storm aan kritiek binnen en buiten Rusland.
Ook Jasjin is tegen het idee om een onderscheid te maken tussen zogenaamd 'goede' en 'slechte' Russen. Hij vindt het idee onethisch. Ook vanuit strategisch oogpunt vindt Jasjin het idee fout. ‘Want het idee gaat over jezelf. Niet over Rusland of Oekraïne. Het gaat niet over de vraag hoe we de oorlog kunnen stoppen of hoe we Poetin kunnen vervangen en democratische instellingen in ons land realiseren. Het gaat over emigranten die proberen hun eigen leven te verlichten. Maar dat vind ik nog tot daar aan toe. Het allerergste aan het idee is dat het Russen tegenover elkaar plaatst, terwijl het doel van politiek nu juist is om naar raakvlakken tussen burgers te zoeken en te verenigen. Dit idee zet mensen juist tegen elkaar op.’ De meerderheid van de Russen heeft bovendien niet eens de mogelijkheid om naar het buitenland uit te wijken, benadrukt Jasjin in het interview.
Jasjin voelt zich dan ook gekwetst door Kasparov die in een interview zei dat iedereen die in Rusland blijft verantwoordelijkheid draagt voor de oorlog, de één in meer, de ander in mindere mate. ‘Ik vind dat een beledigende formulering. (…) Dit heeft mij persoonlijk gekwetst. Je blijft in Rusland waardoor je ook bepaalde risico’s loopt. Elke dag kan de laatste dag in vrijheid zijn. En vanuit het comfortabele buitenland zeggen ze dan tegen jou: ook jij draagt verantwoordelijkheid voor deze oorlog in Oekraïne. Jij bent verantwoordelijk voor het feit dat Poetin bevel heeft gegeven om Oekraïense steden te bombarderen.'
Hoewel Jasjin vooropstelt dat hij in Rusland wil blijven om de band met zijn land niet te verliezen, denkt hij dat je ook als Russische burger in het buitenland van betekenis kunt zijn. ‘Er zijn ook mensen die vanuit het buitenland heel veel nuttigs voor mijn land doen.’ Als voorbeeld noemt Jasjin het team van Navalny dat ook vanuit het buitenland doorgaat met onderzoek naar corruptie.
Jasjin onderweg naar de strafkolonie van Navalny om daar op te treden als getuige in maart 2022. Screenshot uit documentaire Svidetel van Jasjins YouTube kanaal.
Toekomstdroom
Hoewel Poetin voorlopig nog stevig in het zadel lijkt te zitten, vroeg Doed zich toch af hoe Jasjin een Rusland zonder Poetin voor zich ziet. Jasjin heeft daar een redelijk concreet antwoord op. Volgens hem zou het de eerste anderhalf of twee jaar heel slecht gaan in Rusland omdat het land in eerste instantie geleid zal worden door ‘een afschuwelijk type van de binnenlandse veiligheidsdienst FSB of de Russische Nationale Garde’. Die nieuwe leider zal volgens Jasjin proberen de duimschroeven nog meer aan te draaien.
Maar deze persoon zal niet lang aan de macht blijven omdat de hele samenleving inclusief de (zaken)elite zich tegen hem zal keren waardoor een brede golf van burgerprotesten ontstaat. Dit zou leiden tot vervanging van de opvolger van Poetin en tot politieke hervormingen.
Volgens Jasjin hangt de toekomst van Rusland af van de vraag of het lukt om gemaakte fouten uit het verleden niet te herhalen. Hij gelooft dat iedere leider vatbaar is voor teveel macht en vindt daarom dat de president minder macht moet krijgen. Alleen met een onafhankelijk parlement, onafhankelijke pers en rechtspraak zal het mogelijk zijn om Rusland te hervormen.
‘Je mag niet in een goede tsaar geloven,’ waarschuwt Jasjin. Ieder mens wordt slecht door teveel macht, ook hijzelf, ook Navalny. ‘Als we dezelfde fout maken en denken dat we gewoon een goed mens moeten kiezen om hem vervolgens alle macht te geven […] en hem het mooie Rusland van de toekomst laten realiseren, dan komen we in een vicieuze cirkel terecht en keren we na verloop van tijd terug bij een Poetin. (…) Maar als we ons bewust zijn van onze verantwoordelijkheid en een burgersamenleving creëren en een functionerend systeem van de scheiding der machten realiseren, dan maakt Rusland een kans.’
Jasjin geeft toe dat dit vooralsnog veeleer een droom is dan een reëel toekomstbeeld. Toch vindt hij het belangrijk om over de toekomst van Rusland na te denken, vooral ook omdat Poetin en zijn generatie zich lijken vast te bijten in het verleden.
Dat hij nog op vrije voeten is in Rusland is een kwestie van tijd, denkt Jasjin. Net als bij Navalny, van wie hij geleerd heeft dat het belangrijk is om met een gezond gebit de gevangenis in te gaan omdat niemand zich daar om je tanden zal bekommeren. Nadat Rusland Oekraine was binnengevallen heeft Jasjin dan ook meteen een afspraak bij de tandarts gemaakt.
Bronnen: VDud, Interfax, Meduza