De nieuwe Amerikaanse sancties zullen een ‘verwoestend’ effect hebben op het investeringsklimaat van Rusland, denkt de Moskouse econome Natalja Voltsjkova. Ze verwijt het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken dat deze sancties er zijn gekomen. Een gesprek over sancties, contrasancties en de Hollandse ziekte van de Russische regering.
door Jevgeni Karasioek
In augustus 2014 zette premier Medvedev zijn handtekening onder een lange lijst producten, waarvan de import uit Europa verboden werd. Tegelijkertijd begon er een campagne ter vervanging van importproducten. Hoe beoordeelt u na drie jaar het effect hiervan op de economie?
Natalja Voltsjkova, die zich bezighoudt met internationale handelspolitiek, docent is aan de particuliere New Economic School in Moskou en directeur van het Centrum voor financieel en economisch onderzoek Cefir: 'De vervanging van importproducten, waarover steeds veel is gepraat en geschreven, is niet bedacht als grootschalige campagne. Voorzover ik weet, had de regering in de eerste fase de bedoeling om iets te doen aan het plotseling verbreken van de relatie van de Russische defensie-industrie met Oekraïne. De Oekraïense toeleveranciers die Rusland kwijtraakte als gevolg van de conflicten over de Krim en de Donbas moesten worden vervangen door producenten in Rusland.'
Natalja Voltsjkova: 'De import moet juist groeien.' Foto Gov.ru
Aan de burgers werden andere argumenten gepresenteerd. Men verkocht de vervanging van importproducten feitelijk als een manier om de wedergeboorte van de Russische industrie te realiseren, van landbouw tot zware industrie.
'Nou ja, dat heeft geen praktische betekenis, van welke kant je het ook bekijkt. Voor de vervanging van importproducten in Rusland bestaat geen objectieve noodzaak. Mijn standpunt is dat import niet vervangen moet worden. De import moet juist groeien. Het is een kwestie van kostprijs, van kosten. Wij importeren producten die in het buitenland goedkoper worden gemaakt, waaronder onderdelen en machines. Die beslaan zestig procent van de import, slechts veertig procent van de import zijn eindproducten. Wij hebben behoefte aan meer importproducten om die hier te kunnen bewerken en dan in het buitenland te verkopen. Daarmee verhogen wij onze export.'
Contrasancties van Rusland
In antwoord op de sancties tegen Rusland wegens de Russische annexatie van de Krim en bemoeienis met de Donbas kondigde de Russische regering op 6 augustus 2014 tegenmaatregelen af, die meteen de volgende dag van kracht werden. Landbouwproducten uit de VS, EU, Noorwegen, Canada en Australië – vlees, fruit, groenten, vis, melk en zuivelproducten – werden door Rusland vanaf dat moment geweerd. Tot het embargo voerde de EU bijna voor € 12 miljard aan landbouwproducten naar Rusland uit, en de VS voor bijna € 1 miljard. In juni 2016 verlengde president Poetin het embargo tot eind 2017.
Weet u nog hoe trots de directeur van Rostech, Sergej Tsjemezov, in het Kremlin de Yotaphone demonstreerde? Een product van internationale samenwerking, dat door de regering geplugd werd als de Russische Iphone? De regering wil alleen maar meer producten met het merk ‘made in Russia’.
'Wij zijn in staat om zowel interessante concepten te bedenken als kwaliteitsonderdelen te maken. De fabriek Monokristal in Stavropol maakt bijvoorbeeld saffierglas voor Apple. Maar een eindproduct gaan wij niet op de wereldmarkt brengen, dat moet je vergeten. Geen enkel normaal land streeft daar tegenwoordig naar. In de kostprijs van de Volvo is tachtig procent import inbegrepen. Producten worden gemaakt in een logistieke- en productieketen, want dat is goedkoper.'
'Voor ons is het van belang om investeringen en nieuwe technologie aan te trekken om opgenomen te worden in een wereldwijde keten van leveranciers. Alleen op deze manier kun je je positie op de wereldmarkt versterken, want die werkt allang met een arbeidsdeling op het kleinste niveau.'
Dat mag zo zijn, maar de Russische regering wil nou juist vervanging van import. Hoe meer, hoe beter.
'Onze politieke leiders leven in een toestand van chronische Hollandse ziekte. Vlak nadat ze in 2000 aan de macht kwamen, kwamen de oliedollars als manna uit de hemel vallen. Wat de regering in die situatie ook deed, welke fouten zij ook maakte, de economie groeide. Dit versterkte de positie van de machthebbers en gaf hun zelfvertrouwen.'
'En zo heb je nu een regering die niet te beïnvloeden is, omdat er geen politieke concurrentie is. Een regering die incompetent is, maar zichzelf als competent ziet, omdat ze afgaat op het resultaat van de jaren van olie-overdaad. Dat is de Hollandse ziekte, de vloek van grondstofrijkdom in zuiverste vorm. Je moet begrijpen dat niet de economie, maar de regering verslaafd is aan olie.'
'Na het kolossale fiasco van de nieuwe Amerikaanse sancties zou het hele Russische ministerie van Buitenlandse Zaken moeten opstappen'
Kan niemand het beleid van zo’n regering beïnvloeden?
'Het Russische economisch beleid is het resultaat van de relatie van de staat met lobbyisten uit de zakenwereld. In normale omstandigheden kunnen deze partijen het uitstekend met elkaar vinden, ze helpen elkaar en stellen elkaar tevreden.'
'Als er in de buitenwereld iets verandert, dan zie je de lobbyisten actiever worden. Toen de Russische regering een onstuitbaar verlangen kreeg om geld te besteden aan de vervanging van importproducten, pikten bedrijven dat signaal onmiddellijk op en gingen in de rij staan om verzoeken in te dienen. Zo worden in ons land de economische beslissingen genomen. Daar hebben wij het in ons instituut al jaren over. Dit jaar hield de president van de Centrale Bank, Elvira Naiboellina, bij ons een toespraak. Zij zei exact hetzelfde.'
Wat zei ze dan?
'Ze had het over de ineffectiviteit van het economisch beleid, over de rol van de wetenschap in het bestuur, belangrijk voor de Centrale Bank, maar van weinig betekenis voor andere invloedrijke deelnemers aan de besluitvorming. Dat is nog het treurigste: de overheid denkt echt dat zij het juiste doet.'
'Ik heb mijn studenten heel vaak een filmpje vertoond dat op de site van het Kremlin stond: in zijn functie van president vertelde Medvedev aan journalisten van de nationale televisie hoe een normale werkdag van hem eruit zag. Ik heb ontmoetingen, zei hij, met zakenlieden. Vertegenwoordigers van bedrijven vragen hulp. ‘’En ik vind het erg fijn dat ik hun deze hulp kan geven’’, zei hij. Volgens mij is dit de kwintessens van het staatsbestuur in Rusland.'
Hulp aan bedrijven die daarom vragen?
'Hulp aan bedrijven, die op de deur van de president kunnen kloppen. Speciale bedrijven, die een speciale relatie met de overheid hebben. Gewone bedrijven, huis-tuin-en-keukenbedrijven, zo gezegd, hoeven over hulp niet te dromen.'
Wat doen de contrasancties tegen Europese landbouwproducten met de Russische landbouwsector?
'Van dat embargo hebben Russische exporteurs hinder. Voor buitenlandse kopers wordt het steeds riskanter zich met Rusland in te laten. De onvoorspelbaarheid van de Russische regering in handelskwesties, de ondoorzichtigheid van haar protectionistisch beleid treft onszelf, treft Russische leveranciers. Kijk eens hoe lang het Westen erover deed om besluiten te nemen over anti-Russische sancties, hoe complex de afstemming met bedrijven was in een poging om sectoren te vinden waar hen de minste schade werd berokkend. Bij ons maakt niemand zich daar druk om, er is geen analyse, geen inschatting van de gevolgen. Het gebeurt van je hupsakee.'
Voorlopig zien we dat niemand van plan is de sancties tegen Rusland op te heffen. Ze worden, integendeel, steeds scherper.
'Dat klopt. Het nieuwe Amerikaanse pakket is gewoon verschrikkelijk: wat het alleen al betekent in een adem te worden genoemd met Iran en Noord-Korea. Na zo’n kolossaal fiasco zou het hele ministerie van Buitenlandse Zaken, ben ik van mening, moeten opstappen. Ik heb veel kritiek op de economische ministeries, maar vergeleken met wat Buitenlandse Zaken de laatste jaren uithaalt is het niets. Ik begrijp überhaupt niet hoe ze die ambtenaren van BZ op hun plek kunnen laten.'
Wat besloot het Congres?
Het Congres nam in juli 2017 bijna unaniem een wet aan die onder meer economische sancties tegen Rusland vastlegt. Conform de wet kan president Trump deze sancties niet op eigen initiatief en zonder het Congres opheffen of verzachten. De wet behelst o.m. het volgende.
- beperkt nieuwe leningen aan Russische financiële instellingen tot een looptijd van 14 dagen.
- beperkt nieuwe leningen aan de Russische energiesector tot 60 dagen.
- breidt de sectoren, die onder sancties vallen, uit met onder meer de spoorwegen, metaal- en mijnindustrie.
- verbiedt westerse bedrijven om met deze sectoren zaken te doen.
- biedt de mogelijkheid om – in overleg met de bondgenoten van de VS – om investeringen te verbieden in de bouw, modernisering en/of reparatie van Russische gas- en oliepijplijnen voor de export. Notabene. Deze maatregel is verzacht na protesten van de EU, die gevaar zag voor het project Nord Stream II.
- strekt de sancties uit tot boorprojecten naar olie buiten Rusland, als Russische bedrijven daarin een aandeel hebben van een derde of meer. Deze maatregel is verzacht – eerst was Russische deelname als zodanig verboden - na protesten van grote Amerikaanse en westerse energiebedrijven.
- eventuele maatregelen nemen tegen oligarchen en Russische regeringsfunctionarissen wegens corruptie en hun banden met president Poetin.
Natuurlijk blijven ze zitten
'Investeerders weten nu tot welke groep landen Rusland hoort en zullen hiervan uitgaan bij hun beslissingen over investeringen in Rusland. Rusland uit deze lijst laten schrappen zal enorme moeite en tijd kosten. Hoeveel tijd duurde het niet totdat de Jackson-Vanik-wet van tafel was?'
Het Amerikaanse Congres nam in 1974 de Jackson-Vanik wet aan, waarin handelsbeperkingen tegen de Sovjet-Unie en andere landen van het Sovjet-blok werden ingesteld wegens schendingen van mensenrechten en het tegenhouden van burgers die wilden emigreren. De wet is pas in 2012 ingetrokken.
'De wet werd pas ingetrokken, toen Amerikaanse bedrijven het gingen afleggen tegen Europese, die niet gehinderd werden door de overheid. De enige hoop op intrekking van de nieuwe Amerikaanse sancties is dat concurrentie van de VS met Europa Amerikaanse bedrijven ertoe noopt om in het Congres een verzachting van de politiek jegens Rusland te bepleiten.'
Dit is een ingekorte vertaling van een interview dat verscheen bij Republic.ru