Het Kremlin zette alles op alles om de campagne 'Slim Stemmen' van Aleksej Navalny te smoren. De regering slaagde in haar opzet. ‘Slim Stemmen’, waarbij de kiezer via een app wordt opgeroepen altijd op een andere kandidaat dan die van Verenigd Rusland te stemmen, heeft bij de recente parlementsverkiezingen geen succes opgeleverd. Verenigd Rusland verloor maar 5 districtszetels in de Doema.
Vladimir Ryzjkov. Foto Wikimedia
door Hubert Smeets
De enige die bij de verkiezingen in Rusland een muizengaatje vond in de verdedigingsmuur van het Kremlin was Vladimir Ryzjkov. Bij tussentijdse verkiezingen voor twee zetels in de 45-koppige gemeenteraad van Moskou won Ryzjkov voor de sociaal-liberale partij Jabloko de vacante zetel in het kiesdistrict rondom de staatsuniversiteit MGOe. In de nationale 450 leden tellende Staatsdoema wist Jabloko daarentegen geen enkele zetel te veroveren.
De tussentijdse stemming in kieskring 37 in het zuidwesten van de stad was nodig omdat er een zetel in de Stadsdoema van Moskou was vrijgekomen door het overlijden van de communist en regisseur Nikolaj Goebenko, de laatste minister van cultuur van de Sovjet-Unie die populair was gebleven dankzij zijn faam als directeur van het Taganka Theater.
Ryzjkov (1966) is al bijna dertig jaar politiek geëngageerd: na de val van de Sovjet-Unie in 1991 was hij eerst actief voor de pro-Jeltsinpartijen Democratische Keuze van Rusland en Ons Huis Rusland (1993-2005) en later voor de Poetin-kritische partijen Parnas, Burgerinitiatief en Jabloko. Voor de laatste partij, in 1993 opgericht door de econoom Grigori Javlinski die in de nadagen van de Sovjet-Unie adviseur van president Michaïl Gorbatsjov was, werd hij bij de tussentijdse verkiezingen tot lid van de Moskouse Stadsdoema gekozen.
Kieskring 37
Ryzjkov kreeg na een doorwaakte verkiezingsnacht, waarin vooral de elektronisch uitgebrachte stemmen blijkbaar urenlang niet konden worden geteld, 21,55 procent van de stemmen toebedeeld. De communistische kandidaat van de KPRF haalde officieel 20,3 procent en de kandidaat van regeringspartij Verenigd Rusland werd derde met 16,63 procent.
Hoewel hij kandidaat stond in een wijk die bekend staat om haar zelfverzekerde intelligentsia en gebrek aan vanzelfsprekende liefde voor de harde kern der poetinistische politici – Goebenko had mede van die stemming al die jaren kunnen profiteren – had Ryzjkov tijdens de verkiezingscampagne het gevoel dat hij niet alleen tegen het apparaat van het Kremlin moest optornen, maar ook nog eens tegen de beweging 'Slim Stemmen' van de politieke gevangene Aleksej Navalny. Medestanders van de oppositieleider hadden twijfel gezaaid over de motieven van Ryzjkov door te suggereren dat hij het op een akkoordje had gegooid met burgemeester Sergej Sobjanin van Moskou. Ryzjkov had dat categorisch ontkend. De beweging Slim Stemmen had hem desondanks niet in haar campagne betrokken, maar zich achter de communistische kandidate geschaard.
Statistiek in plaats van ideologie
Slim Stemmen is een data-gedreven campagne. De activisten van deze electorale protestbeweging zoeken per kieskring naar die ene lokale politicus, die enige kans maakt om de man of vrouw van Verenigd Rusland te verslaan. Programmatische argumenten spelen daarbij geen rol. De beweging laat zich alleen leiden door statistische overwegingen: hoe stemden de burgers bij eerdere verkiezingen, welke partijvoorkeur is lokaal van oudsher dominant en hoeveel stemmen heb je nodig om de Kremlin-kandidaat te wippen? Dit kan ertoe leiden dat Slim Stemmen oproept op een zwerver, alcoholist, fascist of stalinist te stemmen omdat alles beter is dan een Poetin-loyalist. ‘Laten we de macht pijn doen’, zo vatte politicoloog Michail Vinogradov uit St-Petersburg de campagne in de krant Kommersant samen.
Logo van campagne Slim Stemmen
Het Kremlin was zich in de maanden voor de parlementsverkiezingen terdege bewust van de gevaren die het slimme stemmen konden opleveren. De regering nam niet alleen de gebruikelijke administratief-repressieve maatregelen tegen individuele kandidaten, maar ging dit jaar nog veel verder. Binnen- en buitenlandse tech-bedrijven werden verordonneerd alle verwijzingen en zoekacties naar het slimme stemmen te blokkeren. Yandex, Google en Apple gingen voor die eisen door de knieën, zoals Mariëlle Wijermars hier eerder beschreef. Na het sluiten van de stembussen deed grootschalig gerommel met de uitslagen de rest. Een illustratie van dat gesjoemel, aldus Hella Rottenberg, was het nachtelijke gerommel met het tellen van de elektronisch uitgebrachte stemmen.
Ryzjkov klaagt over Navalny
Na de verkiezingen klaagde Ryzjkov zijn nood over de tegenwerking die hij van Navalny’s activisten had ondervonden. Tot het laatst had Ryzjkov op drie fronten moeten strijden, zei hij bij de radiozender Echo Mosvky (De echo van Moskou): met de Kremlin-kandidaat, met de partijgenote van de overleden Goebenko én met Navalny’s beweging. ‘Slim Stemmen ondersteunde de communiste, die een partij vertegenwoordigt die Navalny en zijn medestanders CIA’ers en agenten van het Westen noemt en represailles tegen hen eist. De KPRF stemde ook voor alle repressieve wetten, voor de wet over buitenlandse agenten en extremisme. Me dunkt, een absurde situatie’, aldus Ryzjkov daags na de stembusgang van 17-19 september.
De tegenwerking die Ryzjkov ervoer kan zijn veroorzaakt door de bezwaren die Jabloko-aartsvader Grigori Javlinski al sinds de start van de campagne Slim Stemmen in 2019 openlijk uitte en eveneens door de recentere spijkerharde kritiek van Javlinski op Navalny zelf, ongeacht het feit dat de laatste als politieke gevangene in een strafkamp zit. Volgens partijleider Javlinski is Navalny’s beweging er alleen op uit om proteststemmen tegen het Kremlin te mobiliseren en heeft zij zelf geen eigen toekomstvisie. Dat draagt volgens hem niet bij een democratisch perspectief voor Rusland.
Voorkeurslijst van Slim Stemmen
Ryzjkov mag dan oprecht verbaasd zijn, het is niet zo dat Slim Stemmen alle Jabloko-kandidaten heeft geboycot. De beweging richtte zich bij de parlementsverkiezingen op de 225 districtszetels die moesten worden verkozen. Op de andere 225 zetels, die naar Duits voorbeeld worden gekozen via (dit jaar veertien) federale partijlijsten, kon zij immers geen invloed uitoefenen.
Op de voorkeurslijst van Slim Stemmen voor deze districtszetels stonden inderdaad vooral communisten van de KPRF, gevolgd door kandidaten van de links-nationalistische trojka Rechtvaardig Rusland / Patriotten / Voor de Waarheid. Maar Slim Stemmen heeft de afgelopen maanden wel degelijk ook politici van Jabloko gesteund. In totaal stonden er 10 Jabloko-kandidaten op de lijst, de meesten in Moskou en Sint-Petersburg. Geen van hen werd echter gekozen.
Magere oogst
Sterker nog, de hele campagne van Slim Stemmen bleek minder effect te hebben gehad dan bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2019 in Moskou. Bij de succesvolle start van de protestbeweging haalden de slim-stemmen-kandidaten toen meer stemmen dan de Kremlin-loyalisten en wist Verenigd Rusland, ondanks het gebruikelijke stembusgerommel, slechts 25 van de 45 raadszetels in de wacht te slepen.
In weerwil van Navalny’s positieve reactie op de tactiek tijdens de door het Kremlin ‘gestolen verkiezingen’, heeft Slim Stemmen dit keer per saldo aanzienlijke minder effect gehad. Volgens de meest flatteuze berekeningen zitten er in de nieuwe Staatsdoema 14 of 15 afgevaardigden die door Slim Stemmen zijn ondersteund. Internet televisiezender Dozjd telde er vijftien. Nieuwssite Meduza kwam niet verder dan veertien afgevaardigden die op de lijst van Navalny’s campagne stonden.
Afgaande op de winst- en verliesrekening voor Verenigd Rusland is het effect zelfs geringer geweest. De regeringspartij verloor slechts 5 zetels in de 225 districten. Buiten de grote steden is de invloed van Slim Stemmen ‘minimaal’ geweest, concludeerde de onafhankelijke politicoloog Aleksandr Kynev daarom snel na de verkiezingen.
En dan nog is het de vraag of deze nieuwe Doemaleden kunnen worden gezien als successen van Slim Stemmen. Vier van de veertien districtsgedeputeerden hadden hun kandidatuur vooraf keurig afgestemd met de plaatselijke autoriteiten. De tien anderen hadden geen groen licht gevraagd aan de regering, maar waren voorgedragen voor de KPRF en de Rechtvaardig Rusland-coalitie, twee partijen die in Moskou altijd binnen de lijntjes van het Kremlin opereren.
Absolute monarchie
Vooral die samenwerking met de regering is van essentiële betekenis. Kandidaten die van het Kremlin groen licht krijgen, vervullen volgens de onafhankelijke journalist Sergej Parchomenko een functie binnen de ‘absolute monarchie’, maar zij die op eigen houtje een gooi doen naar de kiezersgunst doorkruisen het systeem.
‘Rusland is een absolute monarchie. De monarch zegt: willen jullie dit of dat, prima, maar jullie moeten het wel eerst aan mij vragen. Willen jullie in de Doema zitten, ook goed, maar vraag het wel eerst aan mij’, aldus Parchomenko op de verkiezingsavond in een uitzending van internet-tv-station Dozjd. ‘Door de beweging Slim Stemmen van de man wiens naam ik niet mag noemen [Navalny - red.], zijn er ineens kandidaten serieus geworden die de absolute monarch niet om toestemming hebben gevraagd. Als zo’n kandidaat wordt gekozen zit die dus niet in de Doema met een mandaat van de absolute monarch, maar met een mandaat van Navalny die in de gevangenis zit. Dat is de betekenis van Slim Stemmen.’
De volgende dag bleek de betekenis van de slimme proteststem toch marginaal. In de districten, waar Slim Stemmen een slag had moeten slaan, verloor Verenigd Rusland slechts 5 zetels ten opzichte van de 203 zetels na de parlementsverkiezingen van 2017. Op federaal niveau, waar de beweging van Navalny geen kans van slagen had omdat de statistische verschillen er te groot zijn voor een doelgerichte campagne, incasseerde het Kremlin met een verlies van 14 zetels een viermaal grotere nederlaag.
In de absolute monarchie, die Rusland volgens Parchomenko is geworden, is nu ook het kiertje van de proteststem zo goed als gedicht.
