Voormalig ambassadeur Robert Serry bracht de feestdagen door in Oekraïne. Hij was getuige van de barrage Kerstbombardementen die Rusland ontketende. Voor Oekraïne wordt 2024 een cruciaal jaar. Maar waarom snapt het Westen dat onvoldoende, vraagt Robert Serry zich af in het veertiende deel van zijn oorlogsdagboek.
Russisch bombardement in Kyiv. Nieuwjaar 2024. Foto Twitter
Door Robert Serry
Tsjorna Tisa
Samen met mijn gezin brengen we de kerstdagen door in Tsjorna Tisa, een dorp diep in de Karpaten aan een riviertje dat dezelfde naam draagt. De Tisa, hier ‘Zwarte Tisa’ genaamd naar het donkere klaterende water uit haar bergbronnen, stroomt door de Karpaten in westelijke richting via Roemenië en Hongarije naar Servië, waar zij uitmondt nabij Novi Sad in de Donau.
Niet ver hier vandaan ligt Bukovel, dat is uitgegroeid tot een populair skigebied in Oekraïne. In de tijd van de Sovjet-Unie fungeerde het als trainingskamp voor sporters om zich voor te bereiden op de Olympische Winterspelen. Ik kwam hier voor het eerst als Nederlandse ambassadeur vlak na de Oekraïense onafhankelijkheid in 1991 om er van de uitgestrekte, toen nog vrijwel lege, skipistes te genieten. Je hebt in dit gebied uitzicht op de twee hoogste bergtoppen in de Karpaten, de Hoverla en Petros die even boven 2000 meter uitstijgen.
In plaats van het mondaine Bukovel hadden we gekozen voor rust in het aan de Zwarte Tisa gelegen hotel Roemoena. De gastvrouw bleek, zoals we al vermoedden, van Roemeense afkomst. We waren de enige gasten voor de kerstperiode.
Foto Robert Serry.
Op een wandeling door het besneeuwde dorp steken we een hangbruggetje over naar de overkant, waar we aan de wand van het schoolgebouw de in steen gehouwde portretten van zes gevallen soldaten uit het dorp aantreffen. Het toeval wil dat we hier net komen op het moment dat een koor van schoolkinderen in Oekraïense nationale kledij de school uitloopt om staand voor de gevallen soldaten een kerstlied te zingen dat door de lerares wordt opgenomen. We luisteren naar het treurige lied:
Trek het borduurwerk aan
En zing luid het kerstlied!
(…)
Maar word niet te dronken
Je zult je de soldaat herinneren
Terwijl jij eet en drinkt
En de nacht doorbrengt in een warm bed
Wikkelde hij zich in de grond.
(…)
Onze beste jongens liggen in hun graven
Het bloed in de aderen is al gestold
Ons volk wast zich in tranen.
Als over enkele jaren
Onze vrede en rust nabij is.
Zit het hele gezin aan tafel
Maar grootvader en zoon zijn er niet bij.
Hun portretten hangen aan de muur.
We raken in gesprek en leren dat de jongste soldaat, de 25-jarige Dmytro Spasjoek, ergens in de loopgraven tijdens de slag om Bachmoet is gesneuveld. Zijn moeder leeft nu alleen in het dorp. Een kleine honderd mannen uit Tsjorna Tisa, een dorp van ongeveer 2500 inwoners, vechten deze kerstdagen ergens aan het lange oostelijke front zo’n 1000 km hiervandaan. Enkelen van hen zijn vermist en voor hun levens wordt het ergste gevreesd.
Foto Robert Serry.
Dubbele Kerstmis
We vervolgen onze wandeling naar de Oekraïens orthodoxe kerk die op een kleine heuvel in de vallei staat. De goudgekleurde koepel wenkt als een baken in het sneeuwlandschap. De takken van grote dennenbomen dragen de verse sneeuw die gisteren is gevallen. Op de heuvel om de kerk heen zien we het kerkhof en bij de ingang de blauw-gele vlaggen en kruisen boven op zes verse graven. We betreden de kerk waar een kerstmis gehouden wordt. Het is vol binnen met in meerderheid geknielde vrouwen die kleurige hoofddoeken dragen.
Voor het eerst viert Oekraïne het kerstfeest dit jaar volgens de Gregoriaanse kalender en niet twee weken later zoals de Russisch orthodoxe kerk, die de oude Juliaanse kalender volgt. Het is één van de gevolgen van de door Poetin ontketende oorlog. Het voelt voor de mensen in dit gelovige dorp nog onwennig aan. ‘We vieren kerstmis nu gewoon twee keer!’, antwoordde een oud vrouwtje ons met een glimlach toen ze de kerk verliet en zich voegde in een lange stoet vrouwen op het witte pad terug naar hun huizen.
In dit berggebied in het uiterste westen van het land waren we een paar dagen verschoond van het luchtalarm dat elders in het land vrijwel dagelijks te horen is. De rust doet surrealistisch aan, want je wordt toch voortdurend herinnerd aan de oorlog die al bijna twee jaar voortduurt. Al lijkt het vrijwel ondenkbaar dat de Moskali [negatieve bijnaam voor Russen, zoals Oekraïners omgekeerd in Rusland vaak chochli worden genoemd – red] hier nog ooit een voet aan de grond krijgen. Naast het nationale Blauw-Geel hangt hier vrijwel overal de Zwart-Rode vlag van de ultranationalistische UPA-beweging, die hier na de Tweede Wereldoorlog nog tot 1954 heeft doorgevochten tegen Stalins Rode Leger.
Schier onneembare vesting. Foto Robert Serry.
Dit berggebied heeft een historische verbinding met Nederland. De nazi’s hadden vrijwel de gehele top van de Nederlandse krijgsmacht gedeporteerd naar het kamp Stanislau aan de oostelijke voet van de Karpaten. UPA-partizanen hebben indertijd ontsnapte Nederlandse officieren geholpen over de bergen heen te vluchten naar Hongarije en hun vrijheid. Het voormalige kamp Stanislau is nu een Oekraïense kazerne in Ivano Frankivsk, waar ik als ambassadeur ooit een gedenksteen heb mogen onthullen met het opschrift: 'Voor de onoverwinnelijken’.
Bijna onneembare vesting
Op de terugreis naar Kyiv overnachten we in Kamjanets-Podilsky, strategisch gelegen in een lus van de Smotrytsj rivier en eeuwenlang verdedigd door de kanonnen en machtige wallen van een groot fort dat nog steeds fier overeind staat bij de ingang van de stad. Tot hier strekte zich ongeveer de invloed uit van de Litouwse en Poolse heersers in de meer westelijk gelegen gebieden van Oekraïne. Het fort is wel meer dan vijftig keer belegerd door troepen van de Krim-Tataarse khan of de Turkse sultan. Oekraïense Kozakken, die tegen de Polen de zijde hadden gekozen van de khan of sultan, hebben het fort ook belegerd. Maar het werd nooit vernietigd.
Toch kwam Kamjanets-Podolsky in de achttiende eeuw korte tijd in Turkse handen en trof de Pools katholieke Petro-Pavlov kathedraal hetzelfde lot als de Aya Sophia in Istanboel. De toen aan de kerk gebouwde spitse minaret staat nog steeds overeind. De kathedraal zelf werd in de Tweede Wereldoorlog vrijwel verwoest. Na de Oekraïense onafhankelijkheid is deze weer gerestaureerd en overgedragen aan de katholieke Uniaten kerkgemeenschap in Oekraïne, die de paus in Rome erkennen maar wel de orthodoxe riten zijn blijven belijden.
Rondlopend door het historisch museum in deze prachtige stad werd ik weer geconfronteerd met de tragische geschiedenis van Oekraïne. Kamjanets-Podolsky kende eeuwenoude stadsrechten en kwam tot bloei tijdens het Pools-Litouwse Gemenebest (1569-1795). In dit handelscentrum woonden, naast Oekraïense inwoners, ook florerende Joodse en Armeense gemeenschappen. De stad raakte in verval toen het na 1793 deel ging uitmaken van het Russische wereldrijk en later de Sovjet-Unie. Een vitrine in het museum is gewijd aan de holodomor, de door Stalin veroorzaakte hongerwinter die vooral in dit zwarte aarde gebied in Oekraïne miljoenen slachtoffers maakte. Een andere vitrine herinnert hoe in 1942 de nazi’s, geholpen door Hongaarse handlangers, de Joodse gemeenschap hebben uitgeroeid.
Anno 2023 herhaalt de geschiedenis zich en wordt Oekraïne opnieuw bedreigd door een hegemoniale satraap, die een eind wil maken aan zijn onafhankelijkheid. Oekraïners zijn Europese burgers die hunkeren naar de veiligheid en democratische orde die elders in Europa onder de dubbel-paraplu van de NAVO en EU is opgebouwd. Overal in deze stad hangt naast het Blauw-Geel van Oekraïne de EU-vlag.
De volgende dag reden we de stad uit terwijl het luchtalarm weer eens afging.
Jaarwisseling onder Russische bommen
In de nacht van 29 december sliepen we nauwelijks. Het luchtalarm was voor alle regio’s in Oekraïne afgegaan. Zo nu en dan hoorden we de doffe knallen van de Oekraïense luchtafweer. Even na zeven uur in de ochtend werd ik wakker van een luidere explosie. Al snel circuleerden op internet een video en foto’s van een groot flatgebouw ergens aan de rechteroever van de stad, waar een neergeschoten Russische raket op de bovenste verdieping was ingeslagen. Een enorme zwarte rookpluim was bijna overal in de stad te zien. Het leek wel of Kyiv zijn 9/11-moment beleefde.
Al snel bleek dat Rusland deze vrijdagnacht het grootste luchtbombardement op Oekraïne sinds de invasie had uitgevoerd. De grote meerderheid van 122 verschillende raketten en 36 Shahed drones was weliswaar door de Oekraïense luchtafweer uit de lucht gehaald, maar er vielen toch tientallen burgerslachtoffers - alleen al in Kyiv 27 doden. De materiële schade aan getroffen flatgebouwen en andere civiele infrastructuur was overal in het land groot.
Oekraïne sloeg nog dezelfde avond terug door [vermoedelijk militaire objecten -red] in de stad Belgorod vlak aan de overkant van de grens tegenover Charkiv aan te vallen. Dan weet je dat Russische vergelding slechts een kwestie van tijd is. Op de laatste zondag van 2023 ben ik de tel kwijtgeraakt van het aantal luchtalarmen in Kyiv.
Nieuwjaar
We brachten de jaarwisseling bij mijn schoonouders door, toastend op een beter 2024 terwijl we constant onze mobieltjes raadpleegden over de situatie in de lucht boven het land. Met een van ingehouden woede vertrokken gezicht sprak president Zelensky in zijn nieuwjaarstoespraak volk en leger moed in. Hij noemde het verbijsterende aantal van zesduizend luchtalarmen gedurende het hele jaar 2023.
De volgende ochtend bleek dat op nieuwjaarsnacht een nieuw record was gesneuveld: 90 drones waren op verschillende doelen in Oekraïne afgevuurd, waarvan het merendeel weer was neergehaald. Opnieuw vielen er burgerslachtoffers en was de materiële schade groot.
Het zou niet bij deze nachten blijven. Poetin verklaarde op nieuwjaarsdag zelf dat Rusland de aanvallen op ‘militaire doelen’ in Oekraïne verder zou gaan opvoeren.
En inderdaad. De nacht daarop werd Kyiv opnieuw bestookt met eerst een salvo van een dozijn drones, gevolgd door een groot aantal raketten. Schuilend in de beperkte veiligheid van de gang in ons appartement hoorden we talloze luide, doffe knallen van de luchtafweer. In de vroege ochtend even na zeven uur trilden de ruiten en gingen de alarmsystemen van op de binnenplaats geparkeerde auto’s af na een oorverdovende knal. Honden blaften. Een zwerm kraaien vloog verschrikt op. Even later klonken de sirenes van ambulances onderweg naar de plaats des onheils. We begrepen dat iets was geraakt op slechts honderden meters van ons vandaan. Later hoorden we dat het een flatgebouw was in dezelfde Petsjersk-wijk [nabij het historisch centrum van Kyiv - red] waar wij wonen.
Die ochtend had de Oekraïense luchtafweer, inclusief door Nederland geleverde Patriots, het leven van honderden mensen in Kyiv gered, en mogelijk ons leven. Ik overdrijf niet. Alle 10 ballistische Kinzjal-raketten waren uit de lucht gesloten; ook 59 van de 70 kruisraketten waren onderschept, waaronder alle drie gevreesde Kalibri-raketten.
Komt het Westen zijn belofte na?
Poetin ruikt bloed en probeert nu kennelijk zowel de wil van het Oekraïense volk als de Westerse solidariteit te breken met terroristische luchtaanvallen. Die moeten het gebrek aan succes aan het front en de vernederingen op de Krim, waaruit de Zwarte Zeevloot grotendeels lijkt verdreven, compenseren. Afgaand op mijn schoonfamilie, vrienden en regeringscontacten in Kyiv krijgt hij de Oekraïners niet klein, ook al heeft het geloof in de door Zelensky beloofde overwinning een flinke deuk gekregen.
Over de Westerse standvastigheid ben ik minder optimistisch.
Foto Robert Serry
Hoelang nog reikt de voorraad aan Patriots en andere luchtafweersystemen, die Kyiv nog relatief veilig maken, als in 2024 de Westerse steun afbrokkelt? Het is een vraag die Oekraïners zich met een zeker ongeloof stellen: begrijpen jullie dan niet dat Poetin niet ophoudt bij Oekraïne, maar Europa zelf zal bedreigen?
Mijn vrienden willen ook weten wat er in Nederland aan de hand is. In ons coalitieland wordt de soep meestal niet zo heet gegeten als die wordt opgediend, probeer ik ze gerust te stellen. Maar zelf ben ik eigenlijk verbijsterd over ons ‘nationale egoïsme’, dat de kop opsteekt terwijl de wereld in brand staat. Ik weet dat ‘eigen volk eerst’ sentimenten in Nederland en elders in Europa, net als America First in de VS, vooral interne oorzaken hebben. Maar waarom toch dat wegkijken voor wat zich hier afspeelt. Waar de vrijheid, democratie en onafhankelijkheid van een Europees volk werkelijk wordt bedreigd? Waar dagelijks Europese burgers sterven onder de terreur van Poetins Rusland?
Tien jaar geleden in februari 2014 is deze oorlog begonnen met de illegale Russische annexatie van de Krim. Ik verwacht dat 2024 een sleuteljaar wordt over hoe die afloopt. Het wat naïeve optimisme van 2023 over een succesvol tegenoffensief is voorbij, maar er is geen plaats voor doemdenken. Oekraïne zal met succes weerstand blijven bieden aan de Russische agressie zo lang als dat nodig is, mits het Westen solidair blijft.
Open Door Ukraine
Robert Serry is mede-oprichter van Open Door Ukraine. Deze organisatie biedt hulp bij de wederopbouw van Oekraïne tijdens de oorlog. Lees hier een artikel over een concreet project in Irpin.