Ook in het vrije Estland protesteren Russen niet

Het overgrote deel van de etnische Russen in Estland, een kwart van de bevolking, wil niet praten over de oorlog tegen Oekraïne. Of houdt zich op de vlakte. Waarom spreken ze zich niet uit, waarom protesteren ze niet, terwijl Estland een vrij land is? Piet Boerefijn schetst de houding van de Russische minderheid. Om spanningen onderling en met Esten te vermijden wordt er vooral gezwegen.

screen shot 05 01 23 at 12.25 pmProtest tegen de oorlog bij de Russische ambassade in Tallinn. Schermafdruk van YouTube 

door Piet Boerefijn

In de media horen we dat mensen in Rusland niet tegen de oorlog protesteren omdat ze door propaganda zouden zijn gehersenspoeld, dat ze de oorlog steunen omdat buitenlandse media en internet geblokkeerd zijn en ze niet de juiste informatie zouden krijgen, dat mensen geïntimideerd worden en dat kritiek kan leiden tot een lange gevangenisstraf. Op straat zouden mensen hun mening niet durven geven omdat het gevaarlijk is. Maar in Estland is van dit alles geen sprake is. Toch spreken de ruim 300.000 etnische Russen hier zich ook niet uit over de oorlog. Hoe komt dat?

Ongeveer een kwart van de 1,3 miljoen inwoners van Estland is van Russische afkomst. 60% van hen is Estisch staatsburger, 23% heeft een Russisch paspoort en 17% is statenloos. Sommigen zijn volledig geïntegreerd, anderen totaal niet. Maar dat hangt ook af hun leeftijd, opleidingsniveau en in welke regio ze wonen. Russen in Estland voelen zich anders dan Russen in Rusland. Ze zien zichzelf vaak als Estische Russen, Russische Esten of Russischtalige Esten.

Afscheid van Sovjet-verleden 

Sinds zijn onafhankelijkheid in 1991 heeft Estland alles gedaan wat Rusland niet heeft gedaan: radicaal afscheid nemen van het Sovjet-verleden, fundamenteel en snel hervormen, restitutie van vooroorlogs eigendom, stimuleren van burgerinitiatief en innovatie, tegengaan van corruptie en een uiterst liberaal beleid voeren. Een belangrijke redenen voor succes was de wijze van privatisering. Er waren open en transparante aanbestedingen waaraan iedereen kon meedoen, ook buitenlandse bedrijven. Hierdoor hebben oligarchen nauwelijks invloed gekregen. Estland staat op plaats 14 van de mondiale Corruption Perception Index, Rusland op 137.

Het integratiebeleid was minder succesvol. Veel Russen spreken niet eens Estisch op een basisniveau. Volgens de wet hadden ambtenaren en dienstverlenend personeel 25 jaar geleden al goed Estisch moeten spreken. Maar in de praktijk zijn er nog steeds veel Russen met beroepen in het openbare leven die geen gesprek in het Estisch kunnen voeren. Het zijn nog steeds de Esten die beter Russisch spreken dan de Russen Estisch. Volgens de Estische Integratiemonitor van 2020 spreekt 54% van de Esten goed Russisch, van de Russischtaligen spreekt maar 41% goed Estisch. In steden waar het overgrote deel Russischtalig is zoals Narva, Sillamäe en Kohtla-Järve is het moeilijk om Estisch te leren. Dit komt doordat bijna niemand het spreekt en er een gebrek is aan leraren Estisch.

Veel Russen spreken niet eens Estisch op een basisniveau

De Esten hebben Rusland nooit vertrouwd omdat het zich ook na de onafhankelijkheid als kolonisator is blijven gedragen: het intimideerde, chanteerde, provoceerde, organiseerde cyberaanvallen, verspreidde desinformatie, hield zich niet aan afspraken en probeerde Estland te destabiliseren en Russen in Estland op te hitsen tegen de Estische staat. Vrijwel wekelijks schonden Russische militaire vliegtuigen het Estische luchtruim, de Russische douane kon zonder reden opeens de grens sluiten voor Estische produkten, vaak moesten vrachtwagens dagenlang wachten aan de grens, regelmatig werden Estische vrachtwagens in Rusland vastgehouden en pas vrijgegeven na betaling van grote sommen geld en regelmatig hief Rusland strafheffingen op import uit of export naar Estland. Rusland wilde geen grensverdrag met Estland tekenen om zo toetreding tot de EU en NAVO te blokkeren. Maar dat mislukte. Later is er jarenlang over onderhandeld maar het is nooit geratificeerd door beide landen.

Ook veel samenwerkingsprojekten op het gebied van transit, toerisme en infrastructuur mislukten. De Esten waren bang om afhankelijk te worden van Russisch gas en elektriciteit omdat men wist dat Rusland hiermee kon chanteren. In 1993 had Rusland al een keer het gas afgesloten, zogenaamd omdat Russen in Estland gediscrimineerd zouden worden, en het dreigde ook met afsluiten van olietoevoer. De Litouwers zagen dit gevaar ook en zij bouwden reeds in 2014 hun eigen LNG-terminal om ook van elders gas te kunnen betrekken. Sinds de inval in Georgië in 2008 hebben de Baltische landen het Westen gewaarschuwd voor Ruslands geheime imperialistische agenda. Ook waren zij tegen de aanleg van Nordstream.

Bijna helft defensiebudget voor Oekraïne

screen shot 05 01 23 at 12.40 pmEU-commissievoorzitter Ursula von der Leyen en NAVO-secretaris generaal Jens Stoltenberg kwamen op 24 februari 2023 naar Tallinn om Europese solidariteit met Estland te benadrukken. In het midden de Estische premier Kaja Kallas. Schermafdruk van YouTube

24 februari is de Estische onafhankelijkheidsdag. Op die dag komen ieder jaar bij zonopskomst mensen samen bij de Lange Herman toren bij het parlement om de Estische vlag te hijsen, liederen te zingen en feest te vieren. Maar vorig jaar was alles anders. Door de Russische inval in Oekraïne was iedereen in shock. Hier gebeurde wat niemand voor mogelijk had gehouden. Althans, in West-Europa. Oost-Europa, de Balten voorop hebben hier altijd rekening mee gehouden. Voor hen was de shock dan ook minder dan voor de West-Europeanen.

De Balten kennen Rusland veel beter en hebben altijd angst gehad voor zijn agressie en drang om andere volkeren te onderdrukken en kleine buurlanden te bezetten. Door hun harde opstelling ten opzichte van Rusland werden de Balten door West-Europa, Finland en Zweden vaak beticht van paranoia, hysterie en russofobie. Maar achteraf bleek dat ze gelijk hadden en Finse, Duitse en andere Europese politici hebben dit later ook erkend.

De Balten hebben altijd angst gehad voor Ruslands agressie

De Esten voelen dat deze oorlog henzelf ook had kunnen overkomen en daarom zijn ze zo gemotiveerd om op alle manieren de Oekraïners te helpen. Estland stuurde al weken voor het begin van de oorlog wapens naar Oekraïne en het is percentueel gezien de grootste donor. In een jaar tijd heeft het militair materieel ter waarde van 45% van zijn defensiebudget geschonken. Voor Nederland is dat nog geen 7%, Verenigde Staten nog geen 6% en Duitsland 4,7%. Ook heeft het per capita de meeste Oekraïense vluchtelingen opgevangen. Tegelijkertijd was door de oorlog de Estische inflatie vorig jaar een van de hoogste en de daling van het BNP de hoogste van de EU en heeft het meer dan andere landen te kampen met het wegvallen van handel en toerisme met Rusland.

Russen spreken zich niet uit

Het overgrote deel van de Russen in Estland wil niet praten over de oorlog. Of houdt zich op de vlakte. Als ze al iets zeggen is het iets in de trant van ’het is afschuwelijk wat mensen elkaar aandoen’, ’ik weet er niet genoeg van om me een mening te vormen’ of ’ik houd me niet met politiek bezig’. Het blijft heel algemeen en Poetin of Rusland wil men niet noemen.

Volgens een onderzoek uit augustus vorig jaar van de krant Eesti Päevaleht is 43% van de Russen in Estland tegen de oorlog, 27% voor en 30% weet het niet. Volgens een soortgelijk onderzoek in Letland was daar vorig jaar 52% van de etnische Russen tegen de oorlog. 96% van de Esten vindt Poetin niet te vertrouwen, van de Russen slechts 44%. Het is onthutsend dat er zo weinig Estische Russen tegen de oorlog zijn.

Estland is een volstrekt ander land dan Rusland. Het is een goed functionerende rechtsstaat met persvrijheid en vrijheid van meningsuiting en hier hoef je niet bang te zijn om je mening te geven. Volgens de Cato Human Freedom Index is het na Zwitserland en Nieuw-Zeeland het vrijste land op aarde. Rusland staat op plaats 119. Dus waar zouden Russen in Estland bang voor moeten zijn? Maar vreemd genoeg zeggen velen helemaal niets of hetzelfde als Russen in Rusland.

Na een jaar oorlog bestaat bijna vijf procent van de bevolking in Estland uit Oekraïense vluchtelingen. Dagelijks komen er vanuit Rusland Oekraïense vluchtelingen de grens over. Ze komen vanuit de Donbas van waaruit ze door het oorlogsfront niet rechtstreeks naar het Westen kunnen vluchten. Met een omweg van duizenden kilometers komen ze via Moskou en Sint-Petersburg naar Estland waar de meesten doorreizen naar West-Europa of het westen van Oekraïne. Zien de Russen in Estland dit niet? Waarom zijn er hier zo weinig Russen tegen de oorlog en waarom protesteert men niet tegen het Poetin-regime? Om de maand organiseren Estische Russen een protestdemonstratie bij de Russische ambassade in Tallinn. Maar meer dan een tiental Russen komt daar niet. Zijn Russen zo onverschillig, hebben ze angst of steunen ze stiekem de oorlog?

Alleen anoniem willen Russen hun mening geven

Het afgelopen jaar sprak ik een tiental Estische Russen over hun leven na de Russische inval.

Ze zijn allemaal tegen de oorlog. De meesten willen niet met hun naam in de media. Ze zijn bang voor represailles of ruzie met familie of bekenden. Jelena, een 55-jarige verpleegster van Russische komaf is in Tallinn geboren waar ze ook woont. Ze heeft een Georgische achternaam omdat de vader van haar man Georgiër was. Jelena: ’Ik ben Estisch staatsburger en honderd procent tegen de oorlog en tegen Poetin. Mijn moeder is vanuit Estland lang geleden naar Samara in Rusland geëmigreerd en steunt Poetin en de oorlog. We kunnen absoluut niet over de oorlog praten, we krijgen meteen ruzie. Ook in het ziekenhuis waar ik werk wordt niet over de oorlog gesproken. Een groot deel van het personeel is van Russische komaf en een deel steunt Poetin. Het management van het ziekenhuis heeft een brief rondgestuurd met de mededeling dat – om conflicten te voorkomen - er niet over de oorlog gesproken mag worden in het bijzijn van patiënten. Rond Kerst, Pasen en 9 mei zijn er spanningen voelbaar tussen het Estisch en Russisch personeel en Russen onderling. Een Oekraïense vluchteling werkt hier als schoonmaakster in het ziekenhuis. Zij vluchtte vorig jaar naar Tallinn omdat haar ouders hier al decennia wonen. Maar bij haar ouders kan ze niet wonen omdat zij – etnische Oekraïners - volledig zijn gerussificeerd en Poetin en de oorlog steunen.’

Invloed Russische staatsmedia

Zo bizar en complex is de situatie. Een Russischtalige journalist in Tallinn vertelde mij dat alles draait om welke media Estische Russen gebruiken. ’Ik zelf ben tegen de oorlog, het is verschrikkelijk wat er in Oekraïne gebeurt. Al mijn Russische vrienden en kennissen zijn ook tegen en als ze voor zijn heb ik ze geblokkeerd op social media. Maar veel Russen in Estland volgen Russische staatsmedia met al hun leugens en propaganda. Zij weten niets van wat er zich werkelijk afspeelt in Oekraïne. Ze willen zich ook niet verdiepen in de werkelijkheid en willen ook geen ander verhaal horen. Alles wat het tegendeel beweert van Moskou maakt ze boos. Russen denken fundamenteel anders dan Europeanen.’

Net als in Rusland zijn jongeren meer tegen de oorlog dan ouderen

De Russischtalige reclameman Maksim vertelt: ’Een deel van de Estische Russen is met z’n gedachten meer in Rusland dan in Estland. Ze maken niet echt contact met de Estische samenleving, begrijpen er niet veel van en doen ook geen moeite het te begrijpen. Ze voelen zich meer verbonden met Rusland, dat is voor hen het moederland. Ze zouden zichzelf verraders voelen indien ze zich tegen Poetin zouden keren.’

Om spanningen te voorkomen wordt er vooral gezwegen. Per regio zijn er wel verschillen te zien in de houding van Russen. In het westelijke Tallinn hebben ze betere banen, betere inkomens, zijn beter opgeleid en geïntegreerd en zijn meer tegen de oorlog dan Russen in het industriële noordoosten. Ook zijn jonge Russen – net als in Rusland - meer tegen de oorlog dan oudere. Jongeren kijken minder Russische televisie, vol met propaganda. Tweede en derde generatie Russen durven zich meer tegen de oorlog uit te spreken.

Verboden symbolen

t 34Russische T-34 tank wordt demonstratief op een hoge sokkel aan de andere kant van de grens in Ivangorod geplaatst 

Sinds de Russische inval heeft de Estische overheid Russische propagandakanalen afgesloten. Maar via satelliet en internet kijken velen hier toch naar. Ook Russische militaire symbolen als het Sint-Jorislint en de Z zijn verboden. Voor 1350 euro kun je zelf een kenteken voor je auto samenstellen. Sommige Russen vonden het nodig om een kenteken te kopen met daarin RUS, RUZ, ROS of MOCKBA (Moskva). Maar sinds een jaar mag dat niet meer.

Vorig jaar augustus besloot de Estische regering een symbool van Sovjetbezetting, een T-34 tank-monument uit de Tweede Wereldoorlog weg te halen die stond langs de Narva, de grensrivier met Rusland. De tank is overgebracht naar een oorlogsmuseum nabij Tallinn. In reactie hierop besloot de Russische gemeente Jaanilinn (Ivangorod in het Russisch), aan de andere zijde van de grens, naast de brug over de Narva heel demonstratief een kopie van dezelfde T-34 te plaatsen op een twee meter hoge sokkel.

Men is al 30 jaar bezig met de afbouw van Russischtalig onderwijs maar door de oorlog wordt dit nu versneld doorgevoerd. Eind januari besloot Rusland de Estische ambassadeur uit te zetten en zijn eigen ambassadeur uit Tallinn terug te roepen.

Verkiezingen

Op 5 maart waren er parlementsverkiezingen. Een verrassing was de grote opkomst van de kiezers en de grote winst van de Hervormingspartij en de nieuwe partij Estland 200, beiden liberaal, progressief en voor een sterkere defensie, uitbreiding van sancties tegen Rusland en meer steun aan Oekraïne. De drie conservatieve partijen die minder steun wilden geven aan Oekraïne, vluchtelingen en defensie werden dik afgestraft. De rechts-radicale Estische Conservatieve Volkspartij (EKRE) zou volgens sommige peilingen de grootste partij worden maar kreeg uiteindelijk maar de helft van de stemmen van de Hervormingspartij (16,1% tegen 31,2%). De partij was boos en weet het verlies aan het elektronische stemmen waarmee geknoeid zou zijn. Ze dienden een klacht in, maar die werd afgewezen.

Esten kozen voor meer defensie, sancties en steun aan Oekraïne

Volgens politicologen heeft EKRE verloren omdat ze de afgelopen jaren een te agressief en destructief beleid hebben gevoerd. Burgers willen in tijden van oorlog juist een constructieve regering die verbinding zoekt en samenwerkt met EU en NAVO. Bovendien waren er geruchten dat de partij in het verleden benadert zou zijn door Russische organisaties waaronder de Wagner-groep. Ook heeft de partij veel kritiek op de Estische defensie, militaire steun aan Oekraïne, Oekraïense vluchtelingen en is tegen de Green Deal.

Een andere verrassing kwam uit de provincie Ida-Virumaa in het noordoosten naast de grens met Rusland, waar 70% van de bevolking etnisch Rus is. 30% van de stemmen hier gingen naar twee Kremlin-aanhangers die meededen als onafhankelijk kandidaat. Een van deze kandidaten was zelfs ten tijde van de verkiezing met medewerking van een Russische NGO op bezoek in het door Rusland bezette Donetsk. Bij terugkomst in Estland is hij door de politie opgepakt. Volgens sommige experts hebben deze kandidaten (die de kiesdrempel niet haalden) zoveel stemmen gekregen omdat Russische kiezers wilden laten zien dat ze tegen de verplaatsing van Sovjetmonumenten zijn en de afschaffing van het Russischtalige onderwijs.

In tijden van oorlog is het gemakkelijk door middel van provocaties en nepnieuws bevolkingsgroepen tegen elkaar op te zetten. Maar gelukkig zijn er tot nu toe weinig incidenten en spanningen geweest. Esten en Russische Esten zijn meestal diplomatiek en terughoudend, praten onderling vrijwel niet over de oorlog en ontwijken elkaars gevoeligheden. 

Piet Boerefijn woont sinds 1993 in Estland en is oprichter en manager van de Estische Voedselbank

Wekelijkse update?

Iedere donderdag uitgelichte artikelen in uw mailbox

Eerst doorlezen? U kunt zich ook later aanmelden via de home pagina.

Als u in uw browser de cookies blokkeert, ziet u deze popup steeds weer. Daarvoor excuus.