Nu Cherson is veroverd en de Oekraïense troepen terrein winnen, doemt de vraag weer op wat voor Oekraïne een aanvaardbaar einde van de oorlog zou zijn. Robert Serry besprak het in Kyiv . ‘De vraag of de oorlog mogelijk anders eindigt dan in een regelrechte overwinning ligt zo gevoelig dat niemand binnen de regering openlijk durft te twijfelen over de afloop.’
Cherson na de bevrijding.
Door Robert Serry
Enkele dagen voor mijn vrouw en ik weer vertrokken uit Kyiv is Cherson bevrijd, de enige provinciestad die de rasjisti – zo worden de Russen nu in Oekraïense media aangeduid – in de eerste weken van de oorlog wisten te veroveren. Bang voor een valstrik is het Oekraïense leger de stad behoedzaam binnengetrokken.
De achtergebleven bevolking had de Oekraïense vlag al gehesen op het provinciehuis voordat de eerste soldaten daar arriveerden. Op de tijdens de bezetting opgehangen posters met de woorden Rossija zdes navsegda! – Rusland is hier altijd! – was het woord navsegda doorgekrast en veranderd in ‘tot 11 November’.
Maar het Russische leger heeft een geplunderde, vol met mijnen gelegde stad zonder water, elektriciteit, verwarming en internet achtergelaten en alle bruggen naar de oostelijke linkeroever van de wijde Dnipro vernield. Bovendien ligt de stad nog in het bereik van Russische lange-afstand-artillerie.
De Oekraïense opperbevelhebber Valeriy Zaloezjniy verdient een groot compliment voor de geduldige wijze waarop hij stap voor stap het Russische leger op de rechteroever – volgens schattingen ruim 20.000 man – heeft afgesneden van alle aanvoerlijnen aan de overkant van de rivier. Hierdoor moest het Russische leger zich wel terugtrekken en werd een bloedige slag om Cherson voorkomen.
Deze tactiek was alleen mogelijk dankzij de door het Westen geleverde HIMARS-raketsystemen en andere lange-afstand-artilleriesystemen, die met grote precisie bruggen en andere strategische objecten, zoals Russische wapendepots en hoofdkwartieren hebben uitgeschakeld.
Oekraïense en Westerse analisten verwachten dat dezelfde tactiek zal worden toegepast bij de herovering van de nog bezette delen van de oblasten van Cherson en Zaporizje in het zuidoosten van het land. We hoeven geen spectaculaire oversteek naar de linkeroever van de rivier en een doorbraak door de al aangelegde Russische verdedigingslinies te verwachten.
Maar wat wel tot een mogelijkheid behoort is een nieuwe Russische omsingeling door systematische verzwakking van het Russische vermogen de ongeveer 1.200 km lange frontlijn te blijven verdedigen. Deze loopt nu van de Loehansk-provincie in het noordoosten tot Cherson in het zuidoosten. Hierbij zal ook de smalle Perekop landengte die de Krim met Oekraïne verbindt onder het bereik van lange afstand artillerievuur komen te liggen.
Het Amerikaanse Institute for the Study of War (ISW) verwacht dat Oekraïne in de komende winterperiode offensieve operaties zal blijven uitvoeren, gericht op herovering van zoveel mogelijk gebied in het zuiden.
Als Oekraïne nu tot onderhandelingen over een wapenstilstand zou worden gedwongen, dan dreigt zijn positie ernstig te worden verzwakt, waarschuwt het ISW. Een effectief staakt-het-vuren langs een bestandslijn van Loehansk tot Cherson tussen twee legers die zich hebben ingegraven met zware artillerie achter de linies lijkt een illusie. Rusland krijgt dan de kans zijn wonden te likken en Oekraïne op het gewenste moment opnieuw aan te vallen.
Afspraak die niet doorging
Je leeft in Kyiv in een wereld van uitersten. De restaurants en cafés in de stad zijn open, maar je wordt vanwege de regelmatige stroomuitvallen niet altijd bediend. Dan loop je gewoon door naar een café of restaurant in de volgende straat waar wel licht is. Jonge mensen gaan zo van café tot café om te kunnen blijven internetten. Het luchtalarm gaat dagelijks enkele malen af, maar vrijwel niemand stoort zich eraan.
Zelf voelde ik me ongemakkelijk toen de sirene opeens begon te loeien op het moment dat ik toevallig langs het zwaarbewaakte en gebarricadeerde hoofdkwartier van de Oekraïense veiligheidsdienst SBOe aan de Volodymirskastraat wandelde. Maar niemand versnelde zijn pas om van dit mogelijke doelwit verwijderd te raken.
Even later, op het plein tegenover de Sint-Sofiakathedraal liep ik langs een galerij van grote portretfoto’s van gevallen Oekraïense strijders. De sirene was alweer uitgegaan. Op dit plein staat het ingepakte ruiterbeeld van Kozakkenleider Bohdan Chmelnytsky. Hij speelt een omstreden rol in de Oekraïense geschiedenis, omdat hij het noodlottige verbond met de Russische tsaar sloot.
Op een van onze laatste avonden zaten we in een oesterbar aan de statige Kresjtsjatykboulevard te wachten op onze dochter Julia, die sinds de oorlog naar haar geboortestad is teruggekeerd. Tot haar moeder een bericht kreeg dat ze zich niet goed voelde. We begrepen de reden. Julia was diep geschokt over het nieuws dat een groep van Canadese en Britse vrijwilligers aan het front bij Bachmoet gesneuveld was.
Eerder in de week had ze met een van hen contact gehad over een afspraak als de groep binnenkort voor verlof naar Kyiv zou terugkeren. Op een eerder verlof had ze deze avonturiers en ex-beroepsmilitairen in een café leren kennen. Ze hadden in Afghanistan gediend en sindsdien samen hun diensten als vrijwilligers aangeboden.
Maar Dan uit Birmingham reageerde niet meer op haar berichten. Volgens de KyivPost is een aantal buitenlandse strijders op 6 november aan het front bij Bachmoet gesneuveld bij een riskante reddingsoperatie om overdag enkele gewonde kameraden naar een veldhospitaal te repatriëren. De inslag van een Russische artilleriegranaat heeft de meeste van hen direct gedood. Terwijl Russische strijdkrachten nauwelijks pogingen doen hun gewonde of dode soldaten terug te brengen, doen Oekraïense eenheden dit wel. Daarbij riskeren ze een gemakkelijk doelwit te worden, vooral overdag. Op zo’n moment, terwijl we nota bene genoten van oesters en een glas Cava in een restaurant waar het licht uitging, komt de oorlog wel heel dichtbij.
Hoelang duurt de oorlog nog?
Ik schrijf dit dagboekdeel af in Krakau, waar we na een lange treinreis uit Kyiv zijn aangekomen. Intussen heeft president Zelensky een bliksembezoek aan Cherson gebracht en zich in een videoboodschap tot de G20 gericht. ‘Ik ben ervan overtuigd dat dit het moment is waarop de verwoestende Russische oorlog moet en kan worden gestopt’, aldus Zelensky. ‘Het zal duizenden levens redden.’
Hij presenteerde aan de aanwezige leiders een plan dat uitgaat van terugtrekking van de Russische troepen en de territoriale integriteit van Oekraïne. Maar Poetin was niet aanwezig bij de G20 op Bali en de Russische strijdkrachten maken geen aanstalten te vertrekken uit het zuiden van Oekraïne. Ze proberen juist in Bachmoet en andere plaatsen aan het oostelijke front nog altijd Oekraïense linies te breken. Rusland houdt nog steeds ongeveer een vijfde deel van Oekraïens grondgebied bezet.
Plein voor de Sofia kathedraal. Foto Robert Serry.
Zelensky lijkt in elk geval goed geluisterd te hebben naar het advies van Bidens veiligheidsadviseur Jake Sullivan om bereidheid te tonen tot beëindiging van de oorlog. Zijn tienpuntenplan biedt ruimte om deelakkoorden te kunnen afsluiten over belangrijke onderwerpen als radiatie en nucleaire veiligheid, voedselveiligheid en verlenging van de graanexporten, en vrijlating van gevangenen en gedeporteerden. Maar dat Oekraïne in de huidige situatie een bestand zou willen accepteren lijkt nog steeds (en terecht) heel onwaarschijnlijk.
In het vorige dagboekdeel wierp ik de vraag op wanneer de oorlog eigenlijk is gewonnen. Over die gevoelige kwestie sprak ik in Kyiv met contacten binnen en buiten de regering. Ik vroeg hen met andere woorden naar hun definitie van succes die beëindiging van de oorlog rechtvaardigt. Kan de oorlog alleen beëindigd worden als alle bezette gebieden, inclusief de sinds 2014 bezette Krim en gebiedsdelen in het oosten, worden heroverd dan wel teruggegeven door Rusland? Wat als zo’n regelrechte overwinning niet haalbaar blijkt of te veel offers zou vergen? Zijn er andere eindscenario’s denkbaar, die voor Oekraïne ook ‘succesvol’ en aanvaardbaar zijn?
De vraag of de oorlog mogelijk anders eindigt dan in een regelrechte overwinning ligt zo gevoelig dat niemand binnen de regering openlijk durft te twijfelen over de afloop. Maar hoe wint Zelensky een oorlog die Poetin weliswaar niet meer kan winnen maar ook niet kan verliezen? Volgens een van mijn gesprekspartners was het conflict tussen Oekraïne en Rusland door de oorlog ‘existentieel’ geworden niet alleen voor Oekraïne, maar ook voor Rusland zelf. Dat stemde hem somber over de afloop.
Experts weten ook dat de bevrijding van Cherson niet betekent dat nu ook het zuiden en vervolgens de Krim zullen worden heroverd. Er wordt voor oorlogsmoeheid bij Westerse partners gevreesd, met name als in de komende vier tot zes maanden een patstelling aan het front ontstaat. ‘Maar ik hoop dat ik weer ongelijk krijg,’ reageerde een expert die ik daarover sprak met een glimlach. Voor de oorlog had hij meegedaan aan het stille overleg tussen Oekraïense en Russische veiligheidsexperts. In het eerste deel van dit dagboek heb ik al opgemerkt hoe zij het eerder roerend eens waren over de onwaarschijnlijkheid van oorlog gezien de desastreuze gevolgen voor beide landen.
Terwijl ik dit schrijf komen uit Kyiv de berichten binnen dat de stad weer is aangevallen. Twee Russische raketten hebben flatgebouwen in de Petsjerk-wijk geraakt waar mijn schoonfamilie woont en wijzelf een flat hebben. Op onze verontruste berichten wordt gelukkig direct gereageerd. Izolde en Anatoli zijn ongedeerd.
Dit is kennelijk Poetins antwoord op de G20 in Indonesië en het tienpuntenplan van Zelensky. Het is voorbarig om van Oekraïne compromissen te vragen. Het land verdient onverminderde steun om de Russische agressie van zich af te slaan. Daarover sprak de Nederlandse Minister van Buitenlandse Zaken, Wopke Hoekstra, die in Kyiv was toen de raketten insloegen.
Het is een illusie te denken dat deze oorlog zal eindigen in vrede tussen Rusland en Oekraïne. Hoewel de vraag wat voor Oekraïne een aanvaardbare uitkomst van de oorlog is nog geen antwoord heeft, komt een staakt-het-vuren pas echt in zicht als er voorwaarden worden geschapen die het voortbestaan van Oekraïne als een vrij en onafhankelijk land in Europa kunnen waarborgen.
Het dagboek van Robert Serry wordt ook gepubliceerd in Vrij Nederland.
Hier een link naar