De daken in Irpin worden hersteld, terwijl in Kyiv het luchtalarm om de haverklap loeit en water en stroom uitvallen door de Russische bombardementen. Dankzij hun overlevingskracht houden Oekraïners moed. Maar hoe lang gaat deze oorlog duren? Welke concessies zijn aanvaardbaar voor Oekraïne? Voormalig ambassadeur Robert Serry is dit najaar teruggegaan naar Oekraïne en houdt wederom een dagboek bij.
Foto Robert Serry
door Robert Serry
We zijn op woensdag 26 oktober teruggekeerd in Kyiv. Dat de oorlog intussen weer dichterbij is gekomen, ondervonden we al bij zonsondergang toen het licht in onze flat opeens uitviel. Gelukkig vonden we in een doe-het-zelf-winkel in de buurt wat we nodig hadden: een petroleumlamp met kerosine, een kampeer gastoestelletje en veel kaarsen. Elektronisch betalen in de donkere winkel was niet mogelijk, maar ik had net voldoende grivnas op zak om cash te kunnen betalen. Zo beleefden we toch een knusse eerste avond met kaarslicht zonder luchtalarm.
Petsjersk
‘s Avonds maakte ik nog een ommetje door de donkere straten in de oude Petsjersk woonwijk voordat de avondklok inging. Toen ik de Maria Primatsjenko boulevard inslenterde, hoorde ik accordeongeluid. Tussen de twee wegdelen loopt een pad door een lommerrijke groenstrook naar beneden vanaf de Lesya Ukrainka boulevard. Daar trof ik staand bij een van de zitbanken een jongeman moederziel alleen met zijn accordeon aan. Ik kon zijn gezicht nauwelijks zien, maar hij leek op te gaan in de soms treurige, dan weer opzwepende melodieën, die hij uit zijn accordeon toverde. Wat ik nog in mijn jaszak overhad aan kleingeld legde ik in de accordeonzak op het pad, voordat ik doorliep. Even later speelde de eenzame muzikant het prachtige Oekraïense volkslied en neuriede ik zachtjes de woorden mee, die nu weer zo dramatisch actueel geworden zijn:
Nog is Oekraïnes glorie niet vergaan, noch zijn vrijheid,
Nog zal het lot ons, jonge broeders, toelachen.
Verdwijnen zullen onze vijanden als dauw in de zon,
en ook wij, broeders, zullen heersen in ons eigen land.
Toen de laatste accordeonklanken verstierven in de frisse avondlucht, hoorde ik applaus opklinken uit donkere open ramen en balkons rondom. De jongeman met zijn accordeon was toch niet alleen! Zijn concert was afgelopen. Ik besefte dat ook hij zich naar huis zou spoeden voordat de avondklok inging.
Veel straatnamen in deze buurt hebben een andere naam gekregen. Ik liep terug naar de McCain straat, die vroeger de naam droeg van een beruchte communistische partizaan, Ivan Kudri. Hij wordt verantwoordelijk gehouden voor de verschroeide aarde tactiek van het Rode Leger bij de terugtocht uit Kyiv tijdens de Tweede Wereldoorlog. Toen werd nota bene de Uspenskij kathedraal in het eeuwenoude Lavra holenklooster uit de tijd van Kiev Roes opgeblazen. De onlangs overleden Amerikaanse senator John McCain was een van de grootste voorvechters van de Oekraïense onafhankelijkheid. Toch blijft het voor mijn echtgenote en ik soms onwennig om onze straat in Kyiv nu naar hem te noemen.
Op maandagochtend 31 oktober werd ik om zeven uur gewekt door het luchtalarm. Mijn vrouw werd niet wakker en ik vroeg me af of we moesten opstaan om ons naar een schuilkelder te spoeden. Onze flatwoning op de tweede verdieping heeft alleen een kleine ruimte onder de trap op de benedenverdieping en de dichtstbijzijnde metro is op 10 minuten lopen. Ik bleef naar het alarm luisteren en spitste mijn oren of ik ook ontploffingen hoorde. Maar na tien minuten hield het geloei van het alarm op zonder dat ik verder iets alarmerends gehoord had.
Ik moet weer even in slaap zijn gevallen, maar ping-geluiden van mijn mobiele telefoon verstoorden mijn ochtendroes. De stad bleek wel degelijk weer te zijn aangevallen en Russische raketten hadden opnieuw kritieke civiele infrastructuur, zoals energie en water installaties, geraakt. In het gebouw van onze dochter Julia, die midden in de stad woont, viel zowel licht als water uit. Er circuleerden berichten dat licht of water in zo’n 80 procent van de stadswijken tijdelijk was uitgevallen. De burgemeester van Kyiv, Volodimir Klytsjko, sprak de burgers moed in: er werd koortsachtig gewerkt aan herstel van de schade. Tegen de avond ging het licht in de meeste stadswijken gewoon weer aan. Vreemd genoeg genoten wij de hele dag van licht en stromend water. Er zijn nog vrijwel geen raketten neergekomen op Petsjersk. Zou Poetin wellicht bang zijn dat zijn onnauwkeurige raketten het Lavra-Klooster op de heuvel langs de Dnipro-rivier in deze wijk zouden kunnen vernietigen?
Op weg naar een afspraak zat de metro vol met mensen die wachtten op treinen die om veiligheidsredenen tijdelijk waren uitgevallen. Mijn trein naar Zolotije Voroti (Gouden Poort) in het centrum reed nog wel. Niet alleen in Kyiv maar ook elders in het land wacht de bevolking een koude en donkere winter vol ongemakken. Maar zwichten voor de terreur van Poetin zullen ze niet. De oorlog wordt op het slagveld beslist, maar we moeten de Oekraïners ook zo veel mogelijk helpen door de winter te komen.
Irpin: voor en na de renovatie.
Dit is ook een reden waarom wij naar Kyiv zijn teruggekeerd. Het eerste weekend hebben we in de datsja vlak bij de rivier doorgebracht om die winterklaar te maken voor mijn schoonouders. We hebben extra jerrycans benzine gekocht, zodat de generator het bij stroomuitval lang kan volhouden. De waterpomp heeft zijn beste tijd gehad en wordt vervangen. We slepen brandhout uit het botenhuis aan zodat zo nodig de kachels in de datsja warm gestookt kunnen worden. En we zorgen voor een ruime voorraad aan eten en drinkbaar water. Zo komen Izolde en Anatolii de winter wel door. Ik vraag ze niet eens meer om met ons terug te keren naar Nederland. Deze trotse en koppige oude mensen sterven liever dan hun geliefde Kyiv te moeten verlaten.
Terug naar Irpin
‘Kijk, zien jullie dat huis met die rare toren aan de overkant van de straat? Daar werden onze mensen, 14 mannen en vrouwen, door de Russische soldaten gevangengezet, gemarteld en verkracht. Een van hen heeft het niet overleefd. Zijn graf is even verderop in het bos gevonden. Hij ligt intussen herbegraven in het kerkhof.’
Het gelaat van Elena, voorzitter van de woningvereniging “OSBB Aristrokat” aan de David Tsjoek-straat, toonde nauwelijks emotie toen ze ons vertelde wat de achtergebleven bewoners van haar flatgebouw was overkomen toen het Russische leger Irpin in de eerste weken van de oorlog binnenviel. Zelf was Elena op tijd gevlucht toen haar flatgebouw werd aangevallen en deels vernield. Maar ze was teruggekomen om leiding te geven aan de wederopbouw. Overal op het terrein lagen dikke houten planken en andere bouwmaterialen opgeslagen om nog voor de winter het dak te herstellen.
Elena vertelde ons dat de flatbewoners zelf hadden bijgedragen aan ongeveer 70 procent van de materiaalkosten. De gemeente Irpin had bakstenen, cement en andere benodigde materialen uit eigen voorraden bijgeleverd. Maar er was niet genoeg geld over om een bouwonderneming te kunnen contracteren het dak te herbouwen. Zonder dak kan geen gas worden aangesloten en blijft het deze winter ijskoud in de flat. Elena was in een dikke trui gekleed. Toen wij haar vroegen hoe ze het uithield onder deze omstandigheden, zuchtte deze jonge vrouw en zei: ‘Al onze zwaktes verdwijnen s ’nachts met tranen in onze kussens.’
Rechts: Elena uit Irpin. Midden: Robert Serry.
Samen met de Nederlandse ambassadeur, Jennes de Mol, ben ik naar Irpin teruggekeerd om de dak herstel projecten (zie ook deel vier van het dagboek) van de stichting opendoorukraine.nl te bezichtigen. Het dak van het eerste project is in nog geen drie maanden tijd hersteld; de werkzaamheden aan een tweede dak project zijn in volle gang en we hopen met steun van de Nederlandse ambassade ook de OSBB Aristokrat financieel te kunnen helpen om hun dak voor het eind van het jaar te herstellen. Door middel van brugfinanciering stellen wij deze Oekraïense tegenhangers van onze VVEs (Vereniging van Eigenaren) in staat zelf de noodzakelijke reparaties uit te voeren en hun flatgebouwen te redden van verdere schade met de winter in aantocht.
Deze projecten dragen direct bij aan de lokale economie en moedigen de terugkeer van vluchtelingen naar relatief veilige gebieden aan. In het voltooide eerste project wordt ruim de helft van de flatwoningen alweer bewoond door gezinnen die naar het westen van het land of naar Polen en andere Europese bestemmingen waren gevlucht. Maar door Poetins terreur dreigen nieuwe ontberingen: als de stroom uitvalt werkt in deze flats ook de gasverwarming niet meer.
De ambassadeur en ikzelf bespraken de problemen ook met de plaatsvervangend burgemeester van Irpin, Dmytro Negresha. Alleen al in Irpin zijn er meer dan dertig andere deels vernielde residentiele flatgebouwen, die dringend dienen te worden hersteld. Herstel van het dak is vrijwel altijd een kritieke eerste prioriteit. De gemeente springt bij waar mogelijk, maar er zijn zo veel andere prioriteiten, zoals herstel van ziekenhuizen, scholen, en andere beschadigde civiele infrastructuur. Negresha verwelkomde onze directe benadering, die erop is gericht de flatbewoners zo veel mogelijk zelf in staat te stellen de schade te herstellen.
Ik ben dankbaar voor elke bijdrage die opendoorukraine.nl heeft ontvangen in onze crowdfunding campagne om deze proefprojecten mogelijk te maken. In plaats van te wachten op mogelijke (maar onzekere) wederopbouw of compensatie door de staat na afloop van de oorlog, bewijst een hersteld dak dat Oekraïners hun lot in eigen handen kunnen nemen. Het voorbeeld verdient navolging op veel grotere schaal. Ook daarin hopen wij een rol te kunnen spelen.
Een eindeloze oorlog?
In de afgelopen dagen bracht president Biden’s belangrijkste veiligheidsadviseur, Jake Sullivan, een bezoek aan Kyiv. Zowel Oekraïense als Amerikaanse media melden dat hij een boodschap aan president Zelensky heeft overgebracht om meer bereidheid te tonen tot onderhandelingen over beëindiging van de oorlog. Dit betekent niet, zoals bronnen hebben benadrukt tegenover de Washington Post, dat de Amerikanen Zelensky onder druk willen zetten om nu al met Moskou te gaan onderhandelen. In een reactie op de berichten verklaarde een woordvoerder van het State Department dat eerst ‘geen woorden maar daden’ van Moskou worden verwacht, zoals: een eind aan de bombardementen en raketaanvallen en terugtrekking van Russische troepen uit Oekraïens grondgebied.
Zelf was ik in een opinie-artikel in de NRC van mening dat het begrijpelijk is dat Oekraïne nu nog niet wil onderhandelen. Maar ik wierp wel de vraag op wanneer de oorlog eigenlijk is gewonnen? Ik sprak ook de hoop uit dat Oekraïne en zijn belangrijkste westerse partners nadenken over scenario’s die, behalve een regelrechte overwinning (herovering van al het in 2014 en 2022 door Rusland geannexeerde grondgebied), ook nog voor Oekraïne aanvaardbaar zouden kunnen zijn. Het lijkt erop dat die discussie nu binnenkamers inderdaad serieus gevoerd wordt. Nu ik in Kyiv ben spreek ik ook daarover met vrienden in zowel regerings- als maatschappelijke kringen. Hierop kom ik mogelijk terug in een volgend deel van mijn dagboek.
Ik wil overigens niet de indruk wekken dat een eind van de oorlog in zicht is. Maar meer inzicht in de perspectieven die tot een voor Oekraïne aanvaardbare beëindiging van de oorlog zouden kunnen leiden is wel geboden om oorlogsmoeheid te helpen bestrijden.