De Donbas mag Rusland houden. Laat Poetin daar zijn eigen rommel maar opruimen, tekende Robert Serry op. Maar de rest van de bezette gebieden moeten eerst zijn veroverd, voordat er kans is op een wapenstilstand in Oekraïne. Het vijfde en laatste deel van het dagboek dat de eerste Nederlandse ambassadeur in Kyiv deze zomer bijhield toen hij terug was in een land in oorlog.
Herdenkingsbord voor gesneuvelde Oekraïners. Foto Robert Serry.
Door Robert Serry
Terug in Krakau, zondag 7 augustus. ‘Verdorie, we gaan onze verbinding missen! Dat komt door de mannen onder ons.’ We hoorden de jonge vrouwen om ons heen mopperen, toen de trein met flinke vertraging eindelijk het station van Prezemyśl binnenreed. De zon was al ondergegaan.
Oekraïense mannen van achttien jaar en ouder mogen alleen met speciale toestemming het land verlaten en de paspoortcontrole in de stilstaande trein had inderdaad lang geduurd. Wij hadden wijselijk besloten de nacht in dit Poolse grensstadje door te brengen voordat we de volgende dag zouden doorreizen naar Krakau, waar ik dit dagboek voorlopig afsluit.
Geen avondklok meer en geen luchtalarm! We zijn teruggekeerd naar een land dat onder de dubbel-paraplu van NAVO en EU geniet van vrijheid en democratie. Wat zou er zijn gebeurd als Polen en de Baltische staten geen lid waren geworden? De burgers in dit deel van Oost-Europa beseffen maar al te goed waarom zij de dubbel-paraplu hard nodig hebben. Deze landen zijn zelf naar de NAVO en EU gehold en niet andersom. Zelfs Zweden en Finland hollen hen nu achterna. Wat zou er zijn gebeurd als de NAVO het in 2008 werkelijk gemeend had toen de deur werd opengezet voor Oekraïense toetreding?
Eerste vicepremier en minister van economie
Een van mijn laatste gesprekken in Kyiv voerde ik met vicepremier Yuliya Svyrydenko in het Kabinet van Ministers, een imponerend lelijk en grijskleurig gebouw uit de Stalintijd dat net als het nabijgelegen parlement en presidentieel kantoor hermetisch is afgesloten van de rest van de stad. Onze Renault Dacia, die zijn beste tijd heeft gehad, wekte enige achterdocht en werd grondig geïnspecteerd bij de zwaarbewaakte doorlaatpost. Het was overigens de enige keer in een maand dat onze papieren in Kyiv werden gecontroleerd. We werden vervolgens langs een met zandzakken zwaar gebarricadeerde hoofdingang naar binnen geloodst.
De vicepremier was afgelopen juni naar Nederland gekomen om deel te nemen aan het Ukraine Reconstruction Business Forum in het stadhuis van Rotterdam, dat door OpenDoorUkraine.nl in samenwerking met de ambassade werd georganiseerd. We bespraken hoe deze goed bezochte bijeenkomst een vervolg zou kunnen krijgen en wat de economische prioriteiten voor Oekraïne waren zolang de oorlog voortduurde.
Op de schouders van deze jonge vrouw en vertrouweling van de president rust de grote verantwoordelijkheid een oorlogseconomie overeind te houden. De zwaar geteisterde stad Vinnitsia waar Svyrydenko vandaan komt, was de dag voor ons gesprek weer bestookt met Russische raketten. De honderden miljarden aan wederopbouwhulp die begin juli tijdens een internationale conferentie over de wederopbouw van Oekraïne in Lugano zijn toegezegd als de oorlog is beëindigd, zijn voorlopig nog een vergezicht.
De zwaar lijdende economie dient impulsen te krijgen door bijvoorbeeld werk te scheppen voor het lokale bedrijfsleven bij het herstel van noodzakelijke infrastructuur en beschadigde huizen. Zolang voor Oekraïne zelf de eerste prioriteit bij de oorlog ligt, ziet Svyrydenko hier een rol weggelegd voor bevriende landen als Nederland om zogenaamde early recovery projecten te ondersteunen. Dit is ook belangrijk om Oekraïense vluchtelingen aan te moedigen weer naar huis terug te keren, zei ze. De Oekraïense economie heeft hen hard nodig.
Ik bracht het initiatief ‘Geef burgers in Irpin weer een dak boven het hoofd!’ onder haar aandacht, waarover ik eerder al schreef. Verdiende dit project dat erop is gericht burgerinitiatieven te ondersteunen wellicht navolging? Het herstel van één dak was natuurlijk slechts een druppel op de gloeiende plaat.
De vicepremier reageerde enthousiast op het idee om Oekraïense woningverenigingen zelf in staat te stellen de schade aan hun eigendommen te herstellen. Ik heb zelfs een brief van haar meegekregen waarin de Oekraïense regering alle medewerking toezegt dit initiatief op grotere schaal voort te zetten. Maar eerst moet dit pilotproject worden afgemaakt. Binnen een week is al bijna 10.000 euro van het doelbedrag van 50.000 gedoneerd! Helpt U ook mee?
Voor de opera van Lviv. Foto Robert Serry.
Lviv: kloppend hart van Oekraïne
Op de terugweg zijn we uitgestapt in Lviv in het westen, waar ik sinds mijn tijd als eerste ambassadeur in dit land niet meer was geweest. We werden van het station opgehaald door Bogdan Pankevitsj, die destijds was benoemd als de eerste honoraire consul van Nederland in West-Oekraïne. In zijn auto leidde hij ons rond door deze stralende stad, die een ware facelift heeft doorgemaakt in vergelijking met de grauwe sovjetsluier die dertig jaar geleden haar schoonheid nog maskeerde.
Overal zijn de Uniaten-kerken, die in de communistische tijd waren gesloten en onteigend, in deze katholieke stad heropend. In 1596 erkende het merendeel van de orthodoxe bisdommen in Galicië, dat toen bij Polen hoorde, de jurisdictie van de Paus. Volgens de Unie van Brest mochten zij wel de riten, taal en liturgie van de orthodoxe kerk behouden. Zo vind je de typische iconen galerij in deze kerken terug en wordt er staand gebeden.
Pankevitsj bracht ons naar de Garnizoenskerk van de Apostels Peter en Paul, die in de Sovjettijd dienst had gedaan als pakhuis voor oude boeken. Nu worden er de erediensten gehouden voor gesneuvelde soldaten uit Lviv. Intussen zijn al enkele honderden strijders uit deze stad gevallen. In de nissen van deze kerk vind je hun gezichten en namen opgehangen op lange lijsten tussen de vlaggen en vaandels van de verschillende legeronderdelen waarvan zij deel uitmaakten. Ook troffen we in een hoek foto’s aan van kinderen van de gesneuvelden. Onder een van hen las ik de ontroerende woorden: ‘Ik droom een tramrails te bouwen naar de wolk waarop mijn papa woont.’
Pankevitsj voerde ons ook langs het nieuwe standbeeld van Stepan Bandera, de omstreden Oekraïense nationalist die in 1959 in München door de KGB is vermoord. Gelukkig vond Pankevitsj het zelf ook een lelijk standbeeld dat eerder doet terugdenken aan de stijl waarin de communisten zelf hun helden op sokkels hieven. In Rusland worden de Oekraïners nu uitgemaakt voor fascistische banderovtsi.
In Lviv hebben duizenden Russischtalige interne vluchtelingen uit het oosten en zuiden van het land voorlopig een relatief veilig heenkomen gevonden. Ze zijn met open armen ontvangen. Toch hoor je ze, zo vertelde Pankevitsj ons, wel eens klagen over onze Bandera: ‘Misschien was er geen oorlog gekomen als we hem niet zo hadden vereerd, denken ze.’
Toch verbindt deze oorlog de Oekraïners meer dan ooit. Het land is verscheurd van verdriet over de beestachtige wijze waarop de krijgsgevangenen van de Azov-brigade in de gevangenis in Olenivka zijn mishandeld en opgeblazen.
Eigenlijk zouden wij na wat er is gebeurd in Tsjetsjenië niet meer verbaasd mogen zijn over de wreedheden waartoe het Russische leger in staat is. Lees het boek Poetins Rusland van de Russische journalist Anna Politkovskaja er maar op na. Wat mij daar vooral in trof was de wijze waarop Russische soldaten zelf door hun officieren als ‘slaven’ behandeld worden. Politkovskaja werd op 7 oktober 2006 in Moskou vermoord.
Een tussenbalans
De oorlog is nu bijna zes maanden oud. Ik heb de afgelopen maand in Kyiv gesprekken gevoerd met veiligheidsexperts binnen en buiten de regering (ik noem liever geen namen) en gevraagd naar hun inschatting van de Oekraïense krijgskansen. Het antwoord was vaak genuanceerder dan (begrijpelijk) officieel wordt verkondigd.
Iedereen beseft hoe belangrijk het is geweest dat president Zelensky in Kyiv is gebleven en dat de Russische offensieven tegen de hoofdstad en andere noordelijke doelen zoals Charkiv zijn afgeslagen. Niemand sluit overigens uit dat in een latere fase van dit conflict Poetin toch weer zal proberen zijn oorspronkelijke doel van regimeverandering in Kyiv te verwezenlijken. Sommigen meenden dat het conflict nooit zal worden opgelost zolang in Rusland Poetin aan de macht is.
Lviv. Standbeeld voor Stepan Bandera in Sovjetstijl. Foto Robert Serry.
De snelle Russische opmars vanuit de Krim in het zuiden en gemakkelijke verovering van Cherson (waarbij verraad een rol lijkt te hebben gespeeld) is een gevoelig verlies. Niemand die ik gesproken heb, is voorstander van vredesonderhandelingen met Rusland zolang niet tenminste steden als Cherson, Melitopol en Berdjansk zijn heroverd. Vandaar dat de strijd zich nu toespitst op het zuidelijke front, waar het Oekraïense leger met de intussen geleverde geavanceerde Westerse wapensystemen als de Himars-raketwerpers aan een tegenoffensief lijkt te zijn begonnen.
Maar levert het Westen wel genoeg wapens? En zijn wij nog bereid Oekraïne te blijven steunen als het in oktober weer koud wordt bij ons? Daarover bestaat de nodige twijfel. Wat als Oekraïne dan toch min of meer tot de onderhandelingstafel wordt gedwongen en het feitelijke verlies van veel meer grondgebied moet accepteren dan de oostelijke Donbas en de Krim?
Over de twee oostelijke provincies Donetsk en Luhansk, waar Rusland er nu al maandenlang niet in is geslaagd deze helemaal te veroveren, lijkt (binnenkamers) een kentering in het Oekraïense denken gaande. Vrijwel niemand vond het de prijs van nog meer Oekraïens bloedvergieten waard om deze provincies te heroveren, die al acht jaar lang voor een deel niet meer door Kyiv worden gecontroleerd. Sinds 2014 hebben ruim twee miljoen inwoners dit rampgebied van oude onrendabele kolenmijnen en kapotte infrastructuur verlaten. Deze mensen hebben intussen een nieuw leven opgebouwd elders in Oekraïne. Degenen die zijn gebleven zijn al acht jaar lang door de Russische propaganda opgezet tegen de ‘fascisten’ in Kyiv. Wie niet verlangt naar terugkeer in Poetins zalige Russische wereldrijk heeft al lang de benen genomen. Laat Poetin zelf de puinhoop die hij heeft aangericht maar opruimen.
Hoe langer deze oorlog duurt, des te groter de schade die wordt aangericht aan de Oekraïense economie en infrastructuur. De getergde Russische beer lijkt wel bezeten om Oekraïne tot gort te schieten nu hij er niet in slaagt de ‘kleine broer’ aan zich te onderwerpen.
Dit dagboek voelt onaf zolang de oorlog niet is beëindigd. Ik blijf me inspannen voor Nederlandse solidariteit met een volk dat vecht voor z’n overleving.
Dit is het vijfde dagboek dat Robert Serry voor Vrij Nederland en RaamopRusland schrijft. Het dagboek is ook hier bij Vrij Nederland te lezen.
Het vierde deel van het dagboek van Robert Serry is hier te lezen.