'Granaten, beschietingen en traangas hielden de burgers niet tegen'

Een maand geleden trokken Russische troepen het stadje Slavoetitsj binnen, op de grens met Belarus en niet ver van Tsjernobyl. Burgemeester Joeri Fomitsjev (45) gaf een interview aan de Russische website Mediazona. Nu is de stad bevrijd en kunnen de inwoners weer ademhalen. Hoe is het om 'burgemeester in oorlogstijd' te zijn? Fomitsjev werd gekidnapt, sprak met de bezetters, maar ook met familieleden in Rusland die het Kremlin-narratief geloven.

oekraine slavoetitsj burgemeester joeri fomitsjev facebookJoeri Fomitsjev, burgemeester van Slavoetitsj (foto Facebook)

door Agata Sjtsjeglova

'Slavoetitsj is de jongste stad van Oekraïne, dit jaar bestaat het 35 jaar. Wij zijn eigenlijk het laatste monument van de Sovjet-Unie. De stad werd na de tragedie van Tsjernobyl heel snel uit de grond gestampt, maar werd gebouwd door ons vorige grote vaderland. [ de USSR -red.] Elke sovjet-republiek die haar steentje bijdroeg (en dat waren er 8) deed haar best om iets authentieks aan de architectuur bij te dragen, het beste te tonen wat ze in huis had. De stad was daar trots op.

[...]

'Deze stad werd aangevallen door de Russische troepen, om weet ik veel wat te komen doen.... iemand te "redden". Volgens mij waren wij gewoon een witte vlek op het bezette territorium, ze wilden gewoon markeren dat ze hier geweest waren. Misschien waren er verdere plannen voor een bestuurswisseling, omdat veel republieken hier hebben meegebouwd aan de stad en we veel Russischtalige bewoners hebben.

'Er wonen hier heel veel Russen uit Rusland, de stad heeft 50 nationaliteiten - en dat voor zo'n klein stadje! Ik denk dat ze ervan uitgingen dat er hier steun zou zijn, omdat de stad Rusland gunstig gezind zou zijn. Maar die vlieger ging niet op, al vanaf de eerste dag dat ze hier binnendrongen niet!

'Wij hadden dit totaal niet verwacht. We dachten dat er wellicht via de Volksrepublieken Loehansk en Donetsk een gebiedsuitbreiding plaats zou vinden, maar dat ze heel Oekraïne zouden binnenvallen... Dat ze Tsjernihiv zouden bombarderen, een stad die ons zo na staat! Het was een schok voor iedereen, en die emotie gaat eeuwenlang voortduren. 

'Mijn twee oudste zonen - 26 en 19 jaar - waren op dat moment in Kyiv en we hadden afgesproken dat de oudste bij gevaar voor de jongste zou zorgen. Maar dat waren allemaal maar redelijk zorgeloze gesprekken zonder de veronderstelling dat het echt zou gebeuren! Maar in de nacht belde mijn jongste zoon me op en zei: "We gaan weg, mijn broer wacht op me." Ik begreep er niets van en belde mijn oudste. Hij zei: "We halen de jongste op en vertrekken uit Kyiv naar het Westen. Toen begreep ik dat het begonnen was.' 

Familie in Rusland

'De hele familie van mijn vrouw komt uit Rusland. Haar vader werkte op de kerncentrale van Tsjernobyl en is daarna naar Rusland verhuisd. Zij vertrokken en wij bleven hier met de kinderen. 

'De eerste dagen belden we met de familie en probeerden ze te overtuigen, iets duidelijk te maken. Maar dat lukte totaal niet. Ik legde ze uit: "Jullie moeten begrijpen dat de objectieve situatie hier nu zo is dat 40 miljoen mensen jullie ten diepste haten. Of jullie nou iets met de oorlog te maken hebben of niet. Ze haten jullie omdat jullie zwijgen. Omdat jullie bang zijn voor de arrestantenbusjes. Ze haten jullie omdat jullie belasting betalen waarmee dit leger wordt onderhouden, dat onze kinderen doodt. En in de hele wereld zijn er nog een paar miljard die jullie haten."

'Maar het dringt niet door, vooral niet bij de oudere generatie. Mijn vrouws vader zegt: "Hou vol daar, er komt gauw een einde aan, geloof me dat ze jullie aan het redden zijn!" 

'Eens per week belt de familie om te vragen hoe het met ons gaat. Hoe het hier gaat? Ze bombarderen en doden ons. Ze voelen als het ware met ons mee, maar de spanning is om te snijden. Wij zijn vreselijk emotioneel en zij weten zich daar geen raad mee. En proberen het te vermijden: liever niet te vaak bellen dan die haat en die verachting te voelen. Hoewel sommigen het wel proberen, ik moet objectief zijn. De jongeren, broers, zussen, hebben zelfs geprobeerd aan een demonstratie deel te nemen.

'Slavoetitsj werd praktisch op dag 1 bezet, het is immers maar 20 km naar de grens met Belarus. De troepen bezetten alles in de omgeving en probeerden Tsjernihiv in te nemen. Alle bruggen waar we de rivier mee konden oversteken werden opgeblazen, de enige uitweg was de weg via Tsjernihiv, maar daar woedde de oorlog en daar kon je dus ook niet heen.

'De laatste dagen trokken ze [de Russen] zich enigszins terug, maar er werd dagelijks gebombardeerd. Drie dagen na het begin van de invasie werd de weg, waar de Russische bezetters zaten, afgezet en konden we geen boodschappen meer doen. De mensen konden zich niet meer vrijelijk bewegen, niet de stad uit of in.

Ultimatum

'Op 26 maart kwamen de burgers demonstreren. We kregen een ultimatum van de bezetters: als jullie geen verzet plegen trekken we de stad in en doen niemand kwaad.

'Ondanks de bezetting van ons grondgebied gingen we toch via paadjes en via het bos levensmiddelen en medicijnen afleveren in de naburige dorpen. Daar hadden ze geen medicijnen, ze vroegen om hulp. Een van de vrijwilligers zei: "Okee, ik ga wel." Ondanks de aanwezigheid van de troepen van de bezetter. Hij zei: "Ik ga met een witte vlag met een rood kruis erop." 

Ze stonden hem toe medicijnen naar het dorp te brengen, maar ze gaven via hem dit bericht door: "Zeg tegen jullie bestuurders dat we ze geen kwaad zullen doen als ze zich overgeven en niet met ons zullen vechten". Maar dat was onacceptabel voor onze locale politie en zelfverdedigers. Dat zijn militairen en voor hun was het een erezaak. Niemand zou zich in zo'n situatie overgeven! 

'Het enige wat we voor onszelf besloten was dat we de verdediging buiten de stadsgrenzen zouden voeren. Wij verschuilen ons niet achter vreedzame burgers. we gaan niet vechten vanuit woonwijken. Er zijn bij ons geen Oekraïense troepen, we hebben ons uitsluitend met onze eigen middelen verdedigd, met de mensen die hier in de stad de wapens ter hand hebben genomen. We hadden maar een zeer beperkt aantal wapens, omdat het bijna onmogelijk was ze aan te voeren. Medicijnen konden we nog wel langs de Russische wachtposten loodsen, maar wapens werden natuurlijk niet doorgelate en we hadden dus bijna niks.

'Twee dagen hield onze verdediging stand, maar toen ze ons hadden teruggedrongen in de richting van de woonwijken, besloten we - of eigenlijk kwam dat besluit van de militairen, de militaire staf is de baas over de locale zelfverdediging - dat het bombarderen van vreedzame burgers te ver zou gaan. Ons helpen met zware middelen, met wapens, was ook onmogelijk omdat we ons al lang op bezet gebied bevonden. Daarom spraken we af dat de locale zelfverdediging zich zou terugtrekken naar een andere regio om daar het leger bij te kunnen staan.  

'En wij, de locale overheid, besloten in de ochtend de mensen vreedzaam te laten demonstreren, om zo te laten zien dat er geen militairen zijn, dat ze vechten tegen de vreedzame bevolking, met de mensen die de kerncentrale van Tsjernobyl bedienen en de gevolgen van de kernramp bestreden hebben.

Ontvoerd

'Op de dag van de meeting werd ik gekidnapt, maar dat was eigenlijk toeval. Ik reed 's ochtends uit een voorstadje naar het centrum. Dat was de afgesproken procedure: rekening houdend met de situatie in het zuiden van het land - waar burgemeesters werden ontvoerd en druk werd uitgeoefend op hun gezinnen - moest ik steeds van verblijfplaats wisselen en mijn gezin verbergen. Ik was dus op weg naar de meeting en wist waar de Russische legers opgesteld waren. Maar in liep in een hinderlaag, zoals zovele anderen.

oekraine slavoetitsj meetingMeeting van enkele duizenden burgers van Slavoetitsj tegen de bezetting (foto Tatjana Bojko)

'We werden aangehouden, gefouilleerd, onze telefoons werden afgepakt, onze handen op de rug gebonden en ze brachten ons naar het bos, waar al andere mensen stonden. Daar wachtte men op bevelen. Toen men mijn telefoon onderzocht - enkele berichten riepen vragen op bij de Russische militairen - zei ik dat ik de burgemeester van de stad was en dat ze hun commandant moesten roepen.

'Daarna sprak ik met de commandant. Hij droeg een masker, alleen zijn ogen waren zichtbaar en hij noemde alleen zijn bijnaam: Fakkel. Hij was minstens 50 jaar. Hij zei: "We hebben jullie toch gezegd je over te geven." Ik zei: "Van overgave kan geen sprake zijn, wij zijn militairen net als jullie, het is de locale zelfverdediging, de politie, voor hen is dat een erezaak. Maar wij vechten niet in de stad, we verschuilen ons niet achter vreedzame burgers en we houden hier een vreedzame meeting."

"We weten dat er mensen tussen lopen met wapens die op ons zullen schieten", zei hij. Ik zei: "Okee, laten we erheen rijden, ik ga naar buiten en als u bang bent dan zullen ze eerst op mij schieten." "Als er geschoten wordt, dan kunt u zich achter mij verschuilen."

''s Ochtends kwam iedereen naar de meeting... ik was trots op mijn stad, op mijn bevolking, mijn mensen, want het waren er duizenden en duizenden, zelfs ik had dat niet verwacht, ik dacht dat de mensen te bang zouden zijn om naar buiten te komen, tegen wapens, tanks, militaire voertuigen, maar ze waren niet bang. En zo wisten we te voorkomen dat de overige militairen de stad inkwamen.

'We hebben de [Russische militairen] verdreven, ze sloegen hun kamp buiten de stad op, in het bos. Ze bleven daar 2 dagen, waarna ze verdwenen. Het regiment uit het Verre Oosten bleef in de dorpen, en bij ons kwamen de oproerpolitie en de Nationale Garde. Misschien omdat dit toch een stad met atoomexperts is.

Plunderingen

'Wat we van de mensen in de dorpen hoorden was vreselijk. Daar hingen ze de beest uit, roofden, verwoestten het hele dorp. Eerst trokken ze in verlaten huizen, waar mensen de oorlog ontvlucht waren. Maar toen de levensmiddelen opraakten, gingen ze huizen binnen om eten en ook mobiele telefoons in beslag te nemen.

'Er waren verhalen dat ze jonge meisjes zochten, ... uiteraard met hele slechte bedoelingen. Ze namen televisies en koffiezetapparaten mee en elementaire huisraad, geen idee waarvoor ze dat nodig hadden. 

'De eerste doden (Oekrainers) in de stad vielen in de twee dagen dat we de verdediging van de stad overeind hielden. We hebben ze na de meeting begraven. Eentje hebben ze eergisteren pas gevonden, vandaag hebben we hem uitgeleide gedaan. Dat waren 4 leden van de locale zelfverdediging.

'Tijdens de meeting viel een zwaargewonde. Ze gebruikten lichtgranaten en die man kreeg een scherf in zijn hoofd. Hij ligt in zware toestand in het ziekenhuis, we vechten voor zijn leven en hopen dat hij overleeft. Er is nog een lichtgewonde vrouw. Ze schoten die granaten af toen de mensen bijeenkwamen op het centrale plein en naar de weg begonnen te lopen waar de militaire voertuigen binnenreden. Men wilde ze tegenhouden.

'Maar zelfs daar schrokken de mensen niet van, dat maakte indruk op mij en vele anderen, dat al die granaten en schoten in de lucht en dat traangas de mensen helemaal niet tegenhielden. Iedereen bleef doorlopen om het militair materieel te verdringen en ze riepen: "Ga weg, wij willen jullie hier niet!" Er namen zo'n 5 à 7.000 mensen aan de demonstratie deel.

Orthodoxe priester

'Heel opmerkelijk was dat er een priester van de Russisch-orthodoxe kerk van het Moskouse patriarchaat naar de meeting kwam met een groot houten kruis en hij begon de bezetters met kreten te verjagen: "Doe je kruisjes af, want jullie zijn goddelozen, jullie zijn geen christenen!" Dat was zo'n emotioneel moment dat het iedereen inspireerde. Zelfs het Moskouse patriarchaat, dat er in Oekraïne altijd van verdacht wordt dat het Rusland steunt, werkte hier precies de andere kant op.

 'De Russische militairen waren van slag. Ik denk dat wij in zekere zin geluk hebben gehad, dit was niet het reguliere regiment uit het Verre Oosten, maar het was de oproerpolitie, dat zijn oudere lui die waarschijnlijk intellectueel een beetje beter voorbereid zijn. Maar dat een priester hen tegemoet trad ontmoedigde ze. En toen we zeiden dat hij van het Moskouse patriarchaat was waren ze geschokt.

oekraine slavoetitsj kleuterschool meeting fotoKleuters van de kleuterschool in Slavoetitsj

'Ik denk dat er een kans is dat we de [Russische samenleving] kunnen bereiken, nu er doden zijn gevallen bij Tsjernobyl. De Russische troepen zijn niet bijster intelligent - mensen naar Tsjernobyl sturen in de overtuiging dat dat de meest groene corridor is voor de inval in Kyiv! De gevolgen zullen groot zijn, de zone van Tsjernobyl laat niet met zich spotten!

'Voor hen was het militair gesproken een handige route. De zone van Tsjernobyl grenst aan Belarus. Er is zelfs geen douane, omdat in de zone alle verkeer verboden is en niemand het ooit nodig vond daar een grenspost in te stellen. De hoogintelligente militairen besloten dus dat ze hier binnen zouden vallen omdat niemand ze tegen zal houden. We gaan direct naar Kyiv! Maar in de zone mag je niet met zwaar militair materieel rondrijden, omdat dat radioactief stof opwoelt. En dat stof hebben ze dus een maand lang ingeademd.

oekraine tsjernihiv verwoestDe ravage in de stad Tsjernihiv, vlakbij Slavoetitsj, is immens (foto twitter) 

'Er is nu nog altijd een avondklok in de stad, we blijven patrouilleren en we letten op dat er niet geplunderd wordt. Veel mensen zijn weggegaan, we snappen dat geen enkele samenleving heilig is. Er zijn altijd mensen die gebruik maken van de gelegenheid, los van de saamhorigheid die hier heerst. 

Autonome gemeenschap

'We zijn nog steeds afgesloten van de grote weg, Tsjernihiv wordt nog steeds gebombardeerd en we halen onze levensmiddelen nog altijd in kleine hoeveelheden langs geitenpaadjes. Het heeft net twee dagen geregend en dat maakt die weg ook moeilijk begaanbaar. Maar we proberen de bevolking te bevoorraden.

'Zolang het warm weer wordt gaan we de rotzooi in de stad opruimen.  

'We hebben een callcenter geopend waar mensen heen kunnen bellen. Er is een dienst die de sociale noden lenigt, werkt voor hen die bedlegerig zijn. Ze krijgen te eten. Er zijn er die werken met gezinnen met kleine kinderen: die krijgen voedsel, pampers en de rest.

'Er zijn veel vrijwilligers. We hebben een bonnensysteem ingevoerd voor brood, zodat iedereen in ieder geval eens in de drie dagen een broodje kan krijgen. We halen graan, malen het zelf en bakken brood. We zijn een autonome gemeenschap geworden. We proberen het leven in de stad weer op gang te krijgen en geven online lessen aan leerlingen. We proberen het zakenleven weer op te starten, zodat de stad weer kan gaan leven.

'Elke dag om 5 uur ben ik op de locale tv om de burgers een beetje te vertellen wat er gebeurt en wat de plannen voor de volgende dag zijn, wat er gedaan moet worden, welke humanitaire hulp nodig is etcetera.

'Het werk van burgemeester is substantieel veranderd.Voor degenen die onder stricte oorlogsomstandigheden leven, waar elke dag wordt gebombardeerd, is de belangrijkste taak zorgen dat mensen overleven. Elke dag is er averij: gasleidingen, electriciteitskabels, waterleidingen, alles wordt verwoest. Zij hebben het heel moeilijk. Zij die niet onder bombardementen te lijden hebben, sturen hulp naar die getroffen regio's.

'Dat is in oorlogstijd nu het werk van de burgemeesters. Het locale zelfbestuur hier in Oekraïne is heel Europees. We kennen elkaar, helpen elkaar en bij problemen wordt er direct gebeld voor een oplossing: "Wat heb je nodig? Laten de westerse regio's Slavoetitsj en Tsjernihiv te hulp schieten." Dat geeft een enorme energie, die allen verenigt.'