In Nederland en wereldwijd zijn er deze week protest- en solidariteitsacties tegen de Russische invasie in Oekraïne die een jaar geleden begon. De protestactie op 25 februari bij de Russische ambassade in Den Haag wordt georganiseerd door Free Russia NL, een organisatie van Russischtaligen die tegen de Russische invasie en Poetin zijn. Kristina Petrasova, secretaris van Free Russia NL, sprak met Wabke Waaijer over de vraag waarom zo weinig Russen de straat op gaan.
Kristina Petrasova
door Wabke Waaijer
De Russische invasie nam bij Kristina Petrasova alle hoop weg dat het in Rusland nog eens de goede kant op zou gaan. Al ruim dertig jaar woont ze in Nederland maar de ontwikkelingen in Rusland bleef ze altijd nauwlettend volgen. De Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne maakte dat zij in actie kwam door zich in te zetten voor de organisatie Free Russia NL. ‘Ik ben geboren in de Sovjet-Unie, mijn grootouders zijn joods en komen uit Oekraïne maar hebben ook Russische wortels en ik voel me Russisch. Deze oorlog is een catastrofe.'
Petrasova (1979) is documentairemaker en projectleider bij het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Na de Russische invasie sloot zij zich aan bij Free Russia NL. Deze organisatie werd opgericht in januari 2021 uit solidariteit met de protestacties in Rusland tegen de arrestatie van de naar Rusland teruggekeerde oppositieleider Aleksej Navalny.
Free Russia NL wil een stem geven aan Russen in Nederland die tegen het Russische regime zijn. Na de Russische inval in Oekraïne op 24 februari vorig jaar, steeg het aantal leden in hun Telegram kanaal in rap tempo en inmiddels zijn het er 2500. Het werd een plek voor Russisch sprekende mensen die tegen de Russische oorlog in Oekraïne zijn. ‘Er was behoefte om erover te praten.’
Apolitiek
Dat de Russische bevolking zo weinig verzet toont tegen de oorlog komt volgens Petrasova doordat mensen apolitiek zijn. Petrasova, die op haar twaalfde met haar moeder naar Nederland kwam, groeide op met de hoop ooit nog eens in Rusland te gaan wonen. Tegelijkertijd besefte zij dat ze er niet wilde wonen zolang Poetin aan de macht is.
‘Al in 2005 toen ik net afgestudeerd naar Rusland ging, merkte ik daar dat politiek niet iets is waar mensen aan mee willen doen. Dat was ik niet gewend in Nederland. Hier mag je gewoon een mening hebben over de politiek. Nu zie ik wat dat voor gevolgen heeft gehad in Rusland.’ Voorlopig komt ze er niet meer. ‘Ik heb momenteel geen behoefte om naar Rusland te gaan. Op 24 februari, toen er bommen vielen op Oekraïne, is mijn land in feite van me afgepakt.’
'Toen er bommen vielen op Oekraïne, is mijn land van mij afgepakt'
De oorlog heeft ook gevolgen voor vriendschappen, vertelt Petrasova. ‘Ik heb in mijn vriendengroep ook heel wat Oekraïners die mij niet cancellen. Maar soms gebeurt dat wel. Sommige mensen verbreken het contact. Dat is jammer maar ik kan het me persoonlijk wel voorstellen dat je even geen Russische ruis wilt hebben.’
Wat willen jullie met Free Russia NL bereiken?
‘We zijn een grassroots gemeenschap voor Russisch sprekende mensen, niet per se gebonden aan de Russische nationaliteit. We zijn er dus ook voor mensen die zich verbonden voelen door de taal waardoor ze een bepaalde culturele of historische achtergrond delen, ook al spreek je niet goed Russisch.'
Werken jullie ook samen met Oekraïners of Oekraïense organisaties?
‘Wij zijn er alleen maar vóór om samen te werken met de Oekraïense gemeenschap. We hebben ook best een aantal Oekraïners in onze Telegram groep. Eén van onze projecten betrof directe steun aan Oekraïense vluchtelingen. Dus wanneer een Oekraïense vluchteling in Nederland iets nodig had, regelden wij dat. Tegelijkertijd wil de Oekraïense gemeenschap, en dat vind ik heel begrijpelijk, niets met de Russische gemeenschap te maken hebben. Zij zijn bezig hun land te verdedigen tegen deze agressieve, verschrikkelijke oorlog. Dat voelen wij en dat is heel pijnlijk maar het enige wat we kunnen doen, is onze steun te betuigen en te leveren. Zo organiseren we ook humanitaire hulp voor Oekraïne. Maar daarnaast moeten wij ook steun bieden aan mensen die uit Rusland vluchten. Het is bijvoorbeeld belangrijk dat je met gelijkgestemden kunt chatten in een chatgroep.’
Een vrouw in het door de Russen verwoeste Bachmoet waar al sinds augustus een bloedige strijd gaande is. Foto Twitter.
Wat is de meerwaarde van jullie organisatie tijdens deze oorlog?
‘Wij bieden een plek en ruimte voor steun en informatie, we proberen een communicatiekanaal te zijn. Niet alleen voor elkaar maar ook naar buiten om de positie van Russen die tegen het regime zijn kenbaar te maken. Dat is heel belangrijk aangezien de propaganda in Rusland zo sterk is. Het is heel belangrijk om elke dag weer te zeggen dat je tegen de oorlog bent, dat je tegen het regime bent en om te laten weten dat er heel veel Russen zijn die dat vinden.’
'Russen geloven niet dat hun individuele stem iets uitmaakt'
Er is ook kritiek, vooral van Oekraïense zijde, dat Russen te weinig in Europa de straat op gaan. Waarom gebeurt dat niet?
‘De straat op gaan is erg lastig voor Russen. Dat merken wij ook. Wij verzamelen honderd of tweehonderd mensen per protestactie terwijl er veel meer mensen op ons Telegram kanaal actief zijn (momenteel 2500 leden - red.), daar spreken Russen zich wel uit tegen de oorlog. Maar ze hebben geen vertrouwen dat protesteren effect zal hebben, dat ze veilig zijn of dat hun individuele stem iets uitmaakt. Het contrast met de Iraniërs die we in Nederland zien protesteren met wel duizend man is pijnlijk! Dan denk ik “waarom kunnen wij dat niet”? Het heeft volgens mij ook te maken met het Sovjetverleden. Ja, Oekraïners zullen het niet met mij eens zijn omdat ze zelf in 2014 met succes een revolutie hebben veroorzaakt en daar nog steeds voor vechten. Dat is fantastisch en bewonderenswaardig. Maar Russen zien het nut van protesteren niet in. Ook vreest een deel dat het gevolgen kan hebben voor familieleden in Rusland.’
Is het überhaupt belangrijk dat Russen in Europa de straat op gaan?
‘Dat is belangrijk, al is het moeilijk om media-aandacht te krijgen. Maar we doen het wel, voor elkaar. Demonstreren is belangrijk om aan de wereld te laten zien waar we voor staan. Maar door in Europa te protesteren, gaan wij niet het regime van Poetin omverwerpen. Ook in Rusland zelf zijn protesten altijd slecht afgelopen. Op het moment dat je met een groep gaat demonstreren in Moskou, komen er wel vier of vijf keer zoveel agenten om de boel neer te slaan. Kijk maar naar wat er in Belarus is gebeurd. In Oekraïne hebben ze de Majdan opstand niet kunnen onderdrukken. Dat is geweldig. Maar zover is het in Rusland gewoon nog niet.’
Uit peilingen van het onafhankelijke onderzoeksbureau Levada blijkt nog steeds dat 70-75% van de Russen de oorlog steunt.
‘Ik vind het ongelofelijk ongepast om die cijfers serieus te nemen. Het idee alleen al dat je mensen in Rusland kunt vragen of ze tegen de oorlog zijn of niet. Ze leven onder een ontzettend repressief regime, mensen zijn al jarenlang geconditioneerd om niets te vertrouwen. Bovendien gaat het om een getraumatiseerde bevolking die nog heel goed weet hoe het er in de Sovjet-Unie aan toe ging. Bijna elk gezin kent wel iemand die slachtoffer is geworden van het Sovjet-regime. Ik vind niet dat je je kunt vastpinnen op peilingen. Er zijn trouwens ook Russische politicologen die beweren dat de bevolking enorm versplinterd is en dat de groep agressieve patriotten relatief klein is. Ik wil ook benadrukken dat er op kleine schaal echt wel geprotesteerd wordt maar daar hoor je weinig over.’
'De actieve laag in Rusland is weg. De mensen die zijn gebleven zijn murw'
Wat moet er gebeuren dat Russen in Rusland wel de straat op gaan tegen deze oorlog, tegen het regime?
‘Ik denk niet dat mensen tegen deze oorlog de straat op gaan. Ik denk dat mensen murw geslagen zijn. De laag van de bevolking die mensen kan mobiliseren en aansporen tot protest heeft het land verlaten. Dat was de actieve laag. De mensen die zijn gebleven doen stil hun werk, wachten tot het afgelopen is of tot er iets ontvlamt.’
De 77-jarige Petersburgse kunstenares Jelena Osipova protesteert al twintig jaar tegen het Russische regime en blijft doorgaan met individuele protestacties tegen de Russische invasie in Oekraïne, hier in maart 2022. Foto Twitter.
Wat vind je ervan dat men zo apathisch is?
‘Ik begrijp dat het apathisch wordt genoemd. Ik baal ervan en ik word er ook boos om. Jullie hebben het gewoon zelf gedaan, jullie waren mak en apathisch. Maar tegelijkertijd ben ik ook in Rusland bij meerdere protestacties aanwezig geweest en ik heb gezien hoe die werden neergeslagen. Afgelopen jaren zijn er elk jaar protestacties geweest. Dat ging echt niet om slechts een paar honderd man die de straat opgingen. Ik wist dat er potentie was. Maar die protesten werden steeds harder onderdrukt. Daarbij is het in het huidige Rusland ontzettend moeilijk om te protesteren met het idee dat je iets kunt winnen.'
‘De afgelopen vijftien jaar hebben heel veel mensen die democratisch waren ingesteld, het land verlaten, ze zijn gevangen genomen of vermoord. Wat er overblijft is een murw volk, slecht geïnformeerd en slecht onderwezen. Je hebt de steden Moskou en Sint-Petersburg waar ook veel rijke mensen wonen. Die worden ontzien, die worden niet gemobiliseerd. Je moet je realiseren in wat voor staat Rusland is buiten de grote steden. De mensen daar hebben geen fatsoenlijk inkomen, geen fatsoenlijk onderwijs, zijn hartstikke arm en een deel heeft niet eens moderne sanitaire voorzieningen. Wat kun je dan van die bevolking verwachten? Ik vind het wel ontzettend belangrijk om je nu uit te spreken, doen alsof het leven gewoon doorgaat is onacceptabel. Vooral de middenklasse in Rusland die zich comfortabel heeft genesteld rond de heersende macht vind ik verschrikkelijk hypocriet. Maar ik zou de mensen die weinig hebben en zwijgend proberen te overleven niet zo hard willen beoordelen.'
Maar waarom heeft in Oekraïne de Majdan wel kunnen plaatsvinden. Oekraïne is ook arm en corrupt.
‘Oekraïners zijn al veel langer voor hun onafhankelijkheid aan het strijden, zij hebben het als je terugkijkt naar de geschiedenis ook al vaker geprobeerd. Oekraïners hebben blijkbaar veel meer die samenhang gevonden, het is ook een kleiner land.’
In Moskou gingen op 24 februari, na het begin van de Russische invasie, ongeveer tweeduizend mensen uit protest de straat op. Foto Wikipedia
Niks doen, niet in opstand komen, is ook een keuze.
‘Ik denk dat elke persoon hierin een eigen verantwoordelijkheid heeft. Ik ben niet zo voor het idee van collectieve verantwoordelijkheid. Een samenleving collectief verantwoordelijk houden voor iets afschuwelijks, iets verschrikkelijks, daar kom je niet verder mee. Ik denk dat een samenleving uit individuen bestaat en niet één lichaam vormt. Zolang er Russische bommen op Oekraïne vallen is het misschien niet het moment om te praten over de toekomst van Rusland na de oorlog, maar als je wilt dat de Russische samenleving democratisch wordt, dan moet je die collectiviteit laten vallen. Wij moeten juist de individuele verantwoordelijkheid cultiveren. Het idee dat burgers zelf iets kunnen doen, zelf iets kunnen betekenen en zelf iets kunnen bedenken. Dat is eigenlijk ook mijn antwoord op de extreme kant van het “cancel Russia” idee. Daarmee speel je alleen maar de Russische antiwesterse propaganda in de kaart. Tegelijkertijd geef je mensen ook het gevoel dat ze niet autonoom zijn.’
'De man van een familielid is gaan vechten voor een idee, maar ook gewoon omdat hij ervoor betaald krijgt'
Tenslotte: hoe kunnen zoveel Russen de oorlog steunen terwijl ze familie of vrienden in Oekraïne hebben die hun berichten over de bombardementen?
‘Dit speelt ook in mijn eigen familie. Ik vind het ongelooflijk moeilijk om daar een verklaring voor te geven. Er zijn zoveel familierelaties tussen Rusland en Oekraïne. Wij hebben bijvoorbeeld familie in Oekraïne. Een paar jaar geleden brachten Russische familieleden daar nog de zomervakantie door. Niet iedereen spreekt zich uit voor of tegen de oorlog maar ik heb een familielid dat voor de oorlog is terwijl zij een paar jaar geleden zelf nog in Oekraïne vakantie vierde. Een gesprek voeren, lijkt zinloos te zijn. Ik weet wat voor type berichten ik van haar kan verwachten en zij denkt dat ik gehersenspoeld ben in het Westen. Ik probeer dan te praten maar dan krijg ik te horen “nee Kristina, serieus, dat zijn nazi’s daar.” Haar man is nu gemobiliseerd. Hij is gaan vechten voor een idee, maar uiteindelijk doet hij het ook gewoon omdat hij ervoor betaald krijgt. Op die manier is de hele Russische bevolking klaargestoomd voor die oorlog omdat ze gewoon niet op een andere manier geld kunnen verdienen.’
Denk je serieus dat geld voor hem een rol speelde?
‘Ja. Ik weet het zeker want daarvoor was hij werkloos. Hij is ook wel een man die het als zijn vaderlandse plicht ziet. Ik vind het schokkend. Maar ik kan niet veranderen hoe mijn familie er over denkt. En zulke families zijn er ongelofelijk veel.’