Meer dan honderdduizend Russen gingen zaterdag 23 januari in het hele land de straat op uit protest tegen Poetin én tegen de arrestatie van Aleksej Navalny. Een revolutie kun je het niet noemen, zegt Andrej Sinitsyn, commentator van Republic. Maar er is wel een nieuwe politieke situatie ontstaan. 'Navalny is niet voor niets teruggekeerd naar zijn land.'
De (gouden) pleeborstel van Poetins paleis is het nieuwe actiesymbool geworden tijdens de demonstraties van 23 januari (foto twitter)
door Andrej Sinitsyn
Tienduizenden mensen zijn op 23 januari de straat opgegaan en opvallend genoeg was de opkomst in de provincie groot. Het heeft geen zin te spreken van een revolutie, maar zeker wel van een nieuwe politieke situatie. Navalny is niet voor niets teruggekeerd naar zijn land.
Volgens gegevens van OVD-Info [een ngo die cijfers verstrekt over arrestaties en detenties op politiebureaus - red.] van 25 januari 2021 zijn er in het hele land 3711 mensen aangehouden, waarvan 1455 in Moskou. Dat is een historisch record: in juni 2017 waren er tijdens een anticorruptieactie van Navalny [destijds was de aanleiding voor de protesten een film over premier Medvedevs buitenhuizen - red.] 1.769 arrestaties. De acties vonden plaats in tientallen steden en er namen naar schatting 160.000 mensen aan deel. Volgens berekeningen van 'De witte teller' [een ngo die opkomstcijfers bij demonstraties turft - red.] gingen in Moskou meer dan 20.000 mensen de straat op, een recordaantal voor ongeautoriseerde meetings sinds 2013 [persbureau Reuters schatte het aantal deelnemers in Moskou op 40.000, de Moskouse politie telde er slechts 4.000 - red.].
Wat zijn de belangrijkste constateringen?
De massaliteit van het protest
Sommige commentatoren zeggen dat er geen sprake was van een kwalitatieve sprong voorwaarts. Er zijn wat meer mensen de straat opgegaan dan in augustus 2019 [toen Moskou en Petersburg het toneel waren van demonstraties tegen fraude bij de gemeenteraadsverkiezingen - red.], maar niet eens zo veel meer. Er moet dus geen substantieel effect verwacht worden in de strijd met de overheid.
Maar de mensen gingen de straat op nadat ze een jaar in quarantaine hebben gezeten - afgelopen zomer protesteerde bijna niemand tegen Poetins grondwetswijzigingen. Zelfs na de vergiftiging van Navalny is niemand de straat opgegaan. Het had er alle schijn van dat er voor lange tijd een algehele apathie over de maatschappij was neergedaald. Publiek protest werd ook bemoeilijkt vanwege de pandemie - zelfs waar het individuele piketacties betrof.
Opmerkelijker is nog dat de mensen de straat opgingen na de aanvaarding van nieuwe repressieve wetten, die de overheid an oktober tot december heeft doorgedrukt. Zo is het inmiddels bijvoorbeeld een misdrijf om 'met opzet straten te blokkeren', is het werk van journalisten bij meetings bemoeilijkt, zijn de regels voor de financiering en organisatie van meetings aangescherpt en is de censuur van media en sociale media toegenomen.
Als een golf van rolden de demonstraties op 23 januari 2021 met de zon mee van oost naar west (kaart Google maps)
Aan de vooravond van 23 januari heeft niemand pogingen gedaan om toestemming te vragen voor de protestacties - dat was überhaupt zinloos. Formeel ontbrak de tijd ervoor [voor demonstraties moet twee weken vantevoren toestemming worden gevraagd, de arrestatie van Navalny vond plaats op 17 januari - red.] en de politie waarschuwde direct en begon activisten twee dagen voor de demonstraties op te pakken.
Het protest in de provincie was onverwacht groot, zelfs in kleinere steden. Dat is niet eerder voorgekomen, althans niet zo massaal in het hele land, en zeker niet naar aanleiding van Navalny.
Dit spreekt boekdelen over de algemene onvrede onder de mensen. Inwoners van de hoofdsteden uiten dat misschien anders dan mensen in de regio's. de een is verontrust over de 'annulering' van Poetins presidentiële termijnen [de grondwetswijzigingen maken het Poetin mogelijk de vier termijnen die hij al heeft gekregen te annuleren en in 2024 voor nog eens twee termijnen op te gaan - red.] of de vergiftiging van Navalny, de ander is kwaad over de prijsverhogingen, de werkloosheid of de onmogelijkheid van sociale mobiliteit. Maar al die kwesties hebben met elkaar te maken. En ze komen allemaal op talentvolle wijze samen in de film van Navalny over het paleis van Poetin in Gelendzjik. Deze film gaf het protest de onmisbare nationale inhoud. De arrestatie van Navalny is zeker een aanleiding voor kwaadheid, maar in combinatie met het vertoon van het krankzinnige feest te tijde van de pest is hij veel effectiever.
De massaliteit van het protest heeft zeker invloed op het lot van Navalny. Het klinkt vreemd, maar het is nu moeilijker geworden om hem te doden en ook ingewikkelder om hem voor lange tijd achter de tralies te zetten, hoewel het Kremlin naar het schijnt niet meer bang is voor reputatieschade. Maar het gaat nu wel om economische en fysieke risico's: afgelopen weekeinde zijn er 160.000 mensen de straat opgegaan, maar wat doe je als het er morgen 1,6 miljoen zijn? De Nationale Garde [Poetins eigen veiligheidstroepen van 350.000 man - red.] kan niet het hele land aan. Navalny, schrijft Tatjana Stanovaja, wordt zo gelegitimeerd voor het volk en zelfs voor de regionale elites.
Grafiek van leeftijdscohorten van demonstranten in Moskou (bovenaan: kinderen beneden 18 jaar). 42% van de deelnemers zei voor het eerst de straat op te gaan. Bron: antropologe Aleksandra Archipova.
Het is zeer waarschijnlijk dat de protestbeweging, als die tenminste wordt volgehouden, ook van invloed zal zijn op de parlementsverkiezingen in september. Navalny's hoofdkwartier heeft laten zien dat het in het hele land een aanzienlijke massa op de been kan brengen. In werkelijkheid is de groep 'boze Russen' veel groter.
Hardhandige arrestaties en verzet
Voor de acties was er de vrees voor het 'Witrussische scenario' - een angst die deels werd aangewakkerd door de regimegetrouwe media en telegram-kanalen. Uiteindelijk is er niet met stun-granaten en rubberen kogels geschoten en zijn de demonstranten ook niet met waterkanonnen uiteengejaagd. En er was ook geen sprake van een Russische variant van de Okrestina-gevangenis [in Belarus liet Loekasjenko arrestanten martelen in deze beruchte gevangenis en andere detentieoorden - red.]. In enkele steden gedroeg de politie zich zelfs gewoon beleefd.
De Nevski Prospekt in Sint Petersburg (foto twitter)
Toch was het geweldsniveau hoger dan tijdens de Moskouse protesten van 2019. De politie was uit op aanhoudingen, journalisten kregen ervan langs en een record aantal mensen werd opgepakt.
Onverwacht was het verzet van de demonstranten tegen de politie. In Moskou en Petersburg braken zij bij tijd en wijle door de rijen van de oproerpolitie om hun weg te vervolgen, er waren pogingen om gearresteerden te bevrijden, de politie werd met sneeuwballen bekogeld en er werd zelfs gevochten. Dat waren vast niet allemaal provocateurs; het niveau van radicalisering en woede is gewoon gestegen.
Dit zal zeker een keerzijde hebben: nieuwe strafzaken en celstraffen zijn te verwachten. In verschillende steden zijn al meer dan 10 strafzaken geopend, onder meer over gebruik van geweld tegenover gezagsdragers. Hoe zal de nieuwe strafzaak gedoopt worden, naar analogie van de Bolotnoje [na protesten in 2012] of de Moskouse [van 2019]? De Gelendjzik-zaak of de Navalny-zaak?
Bij de overheid zijn de remmen los, zoals de vergiftiging van Navalny en de operatie rond zijn arrestatie hebben laten zien. Daarom zijn de risico's van vervolging voor de gearresteerden groter geworden. Wat kun je verwachten als zelfs advocaten op het politiebureau worden geslagen?
Theoretisch is een 'Witrussisch scenario' in Rusland een mogelijkheid, omdat Poetin, die langzamerhand zijn electorale legitimiteit verliest, niet van plan is de macht af te staan.
'Heel Rusland is het paleis van Poetin en wij zijn de "modderkamer". Volgens Navalny is er in het paleis een Modderkamer (foto Novaja Gazeta)
Waar was de jeugd?
Er was nog een schitterende manipulatie - Navalny zou kinderen naar de meetings lokken en aan de wapenstok blootstellen. Dat thema werd voor de demonstraties door de Kremlin-getrouwe media actief uitgemolken (hoewel Navalny en zijn staf zich nergens speciaal tot kinderen of pubers hebben gericht en het gebruik van de wapenstok tegen vreedzame demonstraties sowieso verboden is). Ja, de hashtag #vrijheid voor Navalny werd heel populair op de sociale media, onder meer op TikTok, de jeugd reageerde heel duidelijk op de arrestatie van de politicus, op het paleis van Poetin en de toekomst van het land. Maar er waren helemaal niet veel tieners op straat.
Volgens gegevens van het opinieonderzoek tijdens meetings van Aleksej Zacharov en de onderzoekers van de groep 'Monitoring van moderne folklore' van de Hogere Economische School was maar tien procent van de deelnemers 18 jaar of jonger. De mediaan-leeftijd van de deelnemers was 31 jaar [mediaan betekent dat er evenveel deelnemers jonger als ouder dan 31 jaar waren, red] , wat er overigens op wijst dat het publiek inderdaad jonger wordt.
Het is niet vreemd dat jonge mensen geen toekomst zien in het huidige eindeloze heden en al helemaal niet in het pseudo-sovjet-verleden dat ze krijgen opgedist. Sovjet-praktijken keren terug in het landsbestuur: president Poetin heeft afgelopen week de leeftijdsgrens voor de staatsambtenaren die hij aanstelt afgeschaft. De nieuwe Brezjnev en zijn bentgenoten laten niemand toe tot de macht en ten gevolge van het toenemende isolement zullen er in het land spoedig geen interessante banen of leidinggevende posten meer overblijven.
Moskou, 23 januari 2021