Er is iets vreemds aan de hand met Russen en racisme. Het vrije Amerika beantwoordt eigenlijk aan niemands verwachtingen en menige Rus kiest, liberaal of reactionair, instinctief tegen de opstand van de zwarten, betoogt Fjodor Krasjeninnikov op de site Republic. De Rus is immers een blanke en revoltes zijn de pest. Wat men vergeet is dat de gemiddelde rechteloze Rus diezelfde 'witte neger' is die door de politie straffeloos kan worden neergeknuppeld.
Demonstranten bij het Witte Huis (foto rechtenvrij)
door Fjodor Krasjeninnikov
Nu zich in Amerika en Europa indrukwekkende confrontaties afspelen tussen degenen die de moderne westerse beschaving beschuldigen van diepgeworteld racisme en zij die opeens een hekel blijken te hebben aan ‘racisme én zwarten’, houdt het Russische publiek zich niet afzijdig. Men levert actief commentaar, en plotseling blijken zowel radicale conservatieven als veel van hun jarenlange critici, alsook een flink deel van de doorsneeburgers een zeer specifiek oordeel te hebben over wat zich buiten de westgrenzen van ons vaderland afspeelt. Sommigen nemen schoorvoetend, maar soms zelfs ook resoluut standpunten in die in de westerse wereld geen enkele liberaal, maar zelfs niet elke aartsconservatief voor zijn rekening zou durven nemen.
En hoe komt dat? Dat komt omdat het Westen opnieuw anders blijkt te zijn dan velen van ons gewild hadden en zich helemaal niet bekommert om dingen die wij belangrijk vinden. Het bekommert zich niet om ons, om Rusland en zijn rol in de wereld, maar om zijn eigen problemen, die ons schijnbaar niet aangaan. En wat zijn dat dan voor problemen? Stel je voor: de politie heeft zomaar een of andere zwarte man vermoord! Tjonge zeg, wat een ramp!
Ontgoochelingen onderweg
Teleurgesteld raken: daar is de Rus erg goed in (‘Rus’ in de ruimste zin van het woord, ook al is hij een Jood die naar Israël, of een Duitser die naar Duitsland is vertrokken). Daarbij is hij teleurgesteld in iets wat eigenlijk nooit heeft bestaan, maar waarin het zo prettig geloven was. In Parijs bijvoorbeeld ergeren velen van ons zich aan ‘de vele Arabieren en de smerigheid’. In de klassieke Russische literatuur waren het de adellijke heren die naar Parijs reisden: ondenkbaar dat die een smoezelig oord zouden bezoeken! En in [het in Rusland nog steeds waanzinnig populaire boek - red.] De drie musketiers was geen Arabier te bekennen!
Hoewel al dertig jaar lang vrijwel iedere Rus die maar wil Parijs kan bezichtigen (tot corona althans), blijft die ontgoocheling een populair gespreksthema: kom ik in Parijs, en daar heb je ze: zwarten en Arabieren. En in Brussel en Rome óók. En zelfs in Berlijn, waar alleen zwart geüniformeerde hoogblonde beesten zouden moeten wonen die in ganzenpas orgieën afstruinen – ook dáár kebab, Turken en Arabieren, en als je goed zoekt zelfs plekken waar het smerig is. Kortom, de realiteit stelt ons keer op keer teleur en wil maar niet lijken op wat wij er ons van hadden voorgesteld.
Over Amerika hoeven we het niet eens te hebben: America is beautiful! Voor iemand van de oude stempel is het nog altijd de stralende stad op een heuvel, terwijl het voor een patriot-annex-complotdenker een onheilspellend en groots bolwerk van het kwaad blijft. Vandaar dat de massale protesten, die soms gepaard gaan met gewelddadige vernielingen, iedereen in verwarring brengen: de vurige VS-aanbidder moet ofwel erkennen dat het door hem verzonnen ideale rijk van de vrijheid niet bestaat, of hij moet vooral zichzelf er van overtuigen dat ‘rooie rakkers’ en ‘zwarten’ alles waar hij zo van hield, het bouwwerk dat hij schier eigenhandig heeft opgetrokken, aan het vernielen zijn.
En de complotdenkers blijven antwoord zoeken op de vraag door wie en waarom er een Maidanopstand wordt georganiseerd in een land dat naar hun vaste overtuiging zelf overal ter wereld Maidans op touw zet. Dat antwoord wordt natuurlijk gevonden, al is het al evenmin erg subtiel. De complotdenkers hebben het daarbij trouwens wel makkelijker: ze kunnen in alle toonaarden blijven herhalen dat democratie tot chaos leidt, en chaos tot pogroms, en dat wij dat allemaal dus niet kunnen gebruiken in Rusland, omdat anders de op het hoogtepunt van de democratie massaal toegestroomde ‘negry’ onze Russische buurtsuper zullen komen plunderen.
Monumenten voor het oude kwaad
Of we het nu leuk vinden of niet, de wereld is niet volmaakt. Degenen die in het Amerikaanse bestel een bijkans ideaal en alom toepasbaar voorbeeld zagen, keken weg van de tegenstellingen die in die samenleving bestonden en zich alleen maar hebben verscherpt.
Er werd onder meer jarenlang enthousiast over diezelfde VS verteld dat er zowel standbeelden van voorvechters van de Confederatie stonden als van degenen die de slavernij hadden bestreden en overwonnen, en dat niemand daarmee zat omdat het een hoogontwikkelde, democratische maatschappij was. Dit werd voorgesteld als een normaal verschijnsel en was werkelijk een curieus contrast met ons eigen charmante vaderland, waar de [communistische - red.] partij die in de Burgeroorlog had overwonnen (en 70 jaar later alsnog verloor) heel het geliefde land kwistig met standbeelden [van Lenin c.s. - red.] volzette, terwijl pogingen de verliezende kant op een of andere manier te gedenken tot nog toe niets tastbaars hebben opgeleverd.
Het standbeeld van Feliks Dzerzjinski, oprichter van de geheime dienst, werd in 1991 omvergetrokken op het plein voor de Loebjanka
Maar wat bleek: veel Amerikanen waren helemaal niet zo blij met al die eerbied voor monumenten die de minder fijnzinnige momenten uit de geschiedenis gedenken, wat begrijpelijk is. Ik snap bijvoorbeeld ook niet waarom in elk Russisch stadscentrum zo nodig een standbeeld van Lenin, en in het ergste geval ook van Kirov [in 1924 vermoorde partijsecretaris van Leningrad - red.] en Kalinin [eerste president van de USSR - red.] moet blijven staan. Je kunt nog zo vaak zeggen dat het gewoon geschiedenis is, maar de vraag blijft zich opdringen: als Lenin uit naam van de klassenstrijd terreur heeft ontketend in ons land en doodstraffen en standrechtelijke executies heeft goedgekeurd - waarom verdient hij dan een standbeeld, en nog wel op een ereplaats? En bovendien zonder bordjes en vermeldingen dat het allemaal niet zo eenduidig is.
In de VS weet men wat de bronzen heren de voorouders hebben aangedaan, terwijl ons eerbied is ingeprent voor hen die onze grootouders beroofden en vernederden
Afstammelingen van gedekoelakiseerde boeren in Rusland [tijdens Stalins collectivisatie van de landbouw, begin jaren dertig, werden zogenaamd rijke boeren uitgeroeid - red.] hebben alle reden Sovjet-standbeelden met eenzelfde afschuw te bezien als waarmee Afro-Amerikanen naar de standbeelden van slavenhouders en ideologen van het racisme kijken. Maar hierin wordt het verschil tussen Amerika en Rusland zichtbaar: daarginds zijn de afgelopen tijd generaties opgegroeid die zich realiseerden wat al deze bronzen heren met hun vastberaden gezichten hun voorouders hebben aangedaan, terwijl bij ons de afstammelingen van de beroofden en vernederden van kinds af aan eerbied is ingeprent voor degenen die hun grootvaders en grootmoeders hebben beroofd en vernederd.
De redenering ‘dat is toch maar gewoon geschiedenis’ gaat pas op als alles is uitgeziekt en geen enkele invloed meer heeft op de huidige stand van zaken. Maar standbeelden van een generaal van de Confederatie, een vooraanstaande slavenhandelaar in Bristol of van koning Leopold II in België vertegenwoordigen voor velen een geschiedenis van pijn en onderdrukking die nog niet is afgesloten. Want als mensen met zulke opvattingen standbeelden waard zijn, dan legitimeert de hedendaagse wereld niet alleen hen, maar ook hun manier van doen en hun houding tegenover mensen met een bepaalde huidskleur.
Dat is net als wanneer u [in Rusland - red.] door bepaalde omstandigheden in de kamer van een overheidsfunctionaris bent beland en daar het portret van Felix Dzerzjinski [de oprichter van de communistische geheime politie - red.] ziet hangen. Wat geeft dat voor signaal af? Dat de functionaris in die kamer gewoon gecharmeerd is van zo’n soort man? Het is toch eerder een teken dat je je op het ergste moet voorbereiden: Dzerzjinski was een tijdje lang hoofd van een organisatie die verantwoordelijk was voor massaterreur, dus als iemand het portret van een beul en moordenaar aan de wand hangt is het volkomen logisch te veronderstellen dat hij, al is het maar deels, de methodes van ‘ijzeren Felix’ onderschrijft. Dat wil zeggen dat hij zich bijvoorbeeld gerechtigd voelt iemand in gijzeling te nemen of bezit te confisqueren.
Leninstandbeeld omvergetrokken
Voor ons als voormalige of potentiële toeristen valt het natuurlijk alleen maar te betreuren dat al die standbeelden in Amerika en Europa worden verwijderd, maar de wereld is geen toeristische attractie, zoals velen de laatste 20-30 jaar zijn gaan denken. Zelfs in het vredige België leven mensen niet bij bier alleen en geven de talrijke standbeelden voor de veroveraars van de Congo ondubbelzinnig aan hoe recent dit verleden is.
Rassenvraagstuk
Voor ons in Rusland is het wezen van het rassenprobleem moeilijk te vatten omdat velen van ons Kaukasiërs en Aziaten voor ‘zwarten’ houden, en zichzelf voor ‘blanken’. Mensen met een zwarte huidskleur zijn nog steeds een zeldzaamheid in Rusland, en voor de meerderheid blijven ze het archetype van de vreemde – zo vreemd dat we ons niet kunnen voorstellen dat we iets gemeenschappelijks met hen kunnen hebben. Zelfs het verhaal over de afkomst van Aleksandr Poesjkin wordt eerder als een anekdote beschouwd dan als een treurig testimonium van de zeden in die tijd, toen een levend mens werd verkocht en cadeau gedaan als vermakelijk huisdier. Alleen omdat tsaar Peter het wilde groeide het negerkind op tot een ontwikkeld man en maakten ze van hem bijvoorbeeld geen boeman in het rariteitenkabinet van de Petersburgse Kunstkamera – wat ook niemand verbaasd zou hebben indertijd [Poesjkin was de achterkleinzoon van Abram Hannibal, een Afrikaan die als jongen aan tsaar Peter cadeau werd gedaan, red.].
In diezelfde tijd overigens leefden Russische lijfeigen boeren, van wie de meerderheid van de huidige Russische bevolking afstamt, in omstandigheden die maar weinig verschilden van slavernij. Je zou verwachten dat een slavernijverleden bij ons enige solidariteit zou wekken voor mensen wier voorouders eveneens als vee zijn verhandeld. Maar nee, helaas. De Russische man kijkt in de spiegel en ziet een vertegenwoordiger van het blanke ras – ook al leeft hij in verre van passende omstandigheden voor de verheven status van iemand die ‘the white man’s burden’ met zich meetorst.
Dit feit alleen al is kennelijk voldoende om je te distantiëren van de westerse botsing tussen voor- en tegenstanders van de strijd tegen racisme , of alle schroom en fatsoen af te werpen en in bewoordingen van een eeuwenoud en afgrijselijk racisme te zeggen dat die zwarten zich heel wat inbeelden dat ze zich zo durven gedragen in een wereld die voor en door blanken is ingericht.
‘Ik krijg geen adem!’
Je kunt je maar al te goed de emoties van mensen in Rusland voorstellen die zich White Anglo-Saxon Protestants wanen wier voorouders, zowel van moeders- als vaderszijde, ooit in de Nieuwe Wereld zijn aangekomen met de Mayflower. Het is prettig je een klein onderdeeltje van de ‘blanke wereld’ te voelen, louter omdat de huid van je ouders eenzelfde tint had. Maar alles valt op zijn plaats zodra je stopt met fantaseren en eerlijk tegenover jezelf erkent: die ‘blanke heren’ in Rusland, dat zijn de bureaucraten, de veiligheidsbeambten en oligarchen, en de rest – dat zijn diezelfde ‘nikkers’ die de politie zonder speciale reden de benen kan breken, of gewoon in hun eigen woning kan neerknallen, zoals onlangs gebeurde in Jekaterinenburg met Vladimir Taoesjankov [een Rus die een paar rollen behangpapier stal in een winkel werd via beveiligingscamera's opgespoord en door de politie in zijn woning doodgeschoten - red.]. Waarbij de moordenaar waarschijnlijk vrijuit gaat en tegen de gestorvene zelfs nog een zaak wordt aangespannen.
Schieten ons niet dadelijk meerdere verhalen te binnen over hoe zomaar iemand voor de voeten belandde van ‘niet zomaar iemand’, met een zwaailicht of op zijn minst epauletten, en toen vermalen werd? Hoeveel verhalen doen er niet de ronde dat mensenlevens verwoest worden met behulp van, soms met opzet ondergeschoven, minuscule hoeveelheden drugs, terwijl niemand ooit gehoord heeft over een politie-inval bij een cocaïnefeestje van onze zogeheten elite. Probeer de conflicten als het ware in te kleuren, dan begrijp je ook het lot van George Floyd en alles wat zich aan de overkant van de oceaan afspeelt.
In zekere zin zijn de levensomstandigheden bij ons zelfs slechter dan die van de Afro-Amerikaanse minderheid, omdat het ons feitelijk verboden is om te protesteren tegen wat er gebeurt.
Onze situatie verslechtert trouwens razendsnel: de Russische kieswet in zijn huidige vorm staat geheel op één lijn met de ‘Jim Crow wetten’ in de zuidelijke staten van Amerika die het de facto mogelijk maakten om Afro-Amerikanen strikt volgens de wet hun stemrecht te ontnemen, geheel binnen het kader van de constitutie en aangeprezen als een triomf van de democratie. Bij ons zijn het niet de vertegenwoordigers van een bepaald ras die het recht wordt ontzegd op deelname aan ’s lands regering, maar eenieder die niet behoort tot de nauwe kring van ‘blanke heren’ die de afgelopen twintig jaar Rusland hebben geregeerd.
Zo bezien is er niets zo treurig en stupide als de zorgen die sommige Russen zich maken om het lot van de ‘blanke beschaving’, om het lot van Amerika en Europa. Het is bepaald niet aan ons om te sympathiseren met een losgeslagen politie, om te eisen dat ze in Minneapolis de orde herstellen en standbeelden behouden van deze of gene daarginds, ergens ver weg. Nee, bij ons is alles dik in orde, onze ‘zwarten’ (in sociaal-politieke zin en met alle mogelijke andere connotaties) kennen hun plaats en de standbeelden van onze vaderlandse vampiers staan, zorgvuldig bewaakt en gekoesterd, op hun plek. Ademhalen met een politielaars in de nek valt ons steeds zwaarder, maar wie dat vandaag de dag hardop zegt krijgt direct de vraag: wat nou, wil je soms Amerikaanse toestanden?