De coronapiek moet in Rusland nog komen maar dagelijks komen er duizenden besmettingen bij. Ondanks de enorme druk op de ziekenhuizen in Moskou zegt burgemeester Sobjanin dat de situatie ‘onder controle’ is. Maar volgens de onafhankelijke vakbond Alliantie van Artsen is er in het hele land gebrek aan beschermingsmiddelen. De vakbond startte een campagne om regionale ziekenhuizen te bevoorraden. Lokale autoriteiten zien deze humanitaire hulp als paniekzaaierij en een politieke provocatie en ziekenhuizen zijn bang om de hulp van de vakbond aan te nemen, schrijft Wabke Waaijer.
Anastasia Vasiljeva, voorzitter van vakbond Alliantie van Artsen. Screenshot YouTube Alliantie van Artsen.
Terwijl Moskouse ziekenhuizen gereed werden gemaakt voor de corona-epidemie, druppelden de eerste patiënten al binnen, schreef eind maart een anonieme Moskouse arts in een open brief aan de Alliantie van Artsen. ‘Ons was verteld dat ons ziekenhuis geheel was voorzien van beschermingsmiddelen. De hoofdarts van ons ziekenhuis Vetsjorko en burgermeester Sobjanin verzekerden dat van alles voldoende aanwezig was. Maar we zijn nog maar net begonnen, er is nog geen week voorbij, en er blijken onvoldoende beschermende pakken te zijn. We worden gedwongen om ze meerdere malen te dragen terwijl dat in tegenspraak is met de hygiënevoorschriften’.
De arts schreef dat het medisch personeel gedwongen werd om luiers te dragen en zo min mogelijk naar het toilet te gaan om geen tijd te verliezen bij de behandeling van patiënten. Een andere arts vertelde in de onafhankelijke krant Novaja Gazeta eveneens dat het personeel pampers moest dragen.
Deze noodkreten kwamen uit het rijke Moskou, waar de gezondheidszorg veel beter is toegerust dan in de regio’s. Zo publiceerde de vakbond een video uit de regio Volgograd waarin de jonge intensivist Tatjana Revva meldde dat haar enige bescherming tegen corona uit een mondkapje bestond en dat het ziekenhuis slechts twee beademingstoestellen had, beide in gebruik. ‘Als er in deze stad een piek komt in het aantal besmettingen met plotseling ook ernstig zieke patiënten dan zal er natuurlijke selectie plaatsvinden,’ voorspelde Revva.
De ziekenhuisleiding heeft tegen Revva inmiddels een klacht ingediend wegens het verspreiden van leugens over de coronacrisis, sinds kort in Rusland een strafbaar feit. Als Russische artsen naar buiten treden met hun negatieve ervaringen, dan riskeren ze een conflict met hun werkgevers.
Vakbond slaat alarm
Direct na het begin van de epidemie in Rusland luidde de onafhankelijke vakbond Alliantie van Artsen de noodklok. Dat leidde al snel tot een botsing met de overheid: de politie arresteerde leden van de vakbond bij inzamelingsacties en de staatstelevisie beschuldigde de artsen van opruiing en amateurisme. Inzamelaars werden urenlang vastgehouden op het politiebureau en later beschuldigd van het schenden van de quarantaineregels. Hun boodschap komt de overheid slecht uit.
Vrijwilligers verzamelen hulpgoederen voor de Alliantie van Artsen
De hulpcampagne wordt geleid door de jonge Anastasia Vasiljeva, het gezicht van de onafhankelijke artsenvakbond. Vasiljeva nam ontslag als oogarts omdat het gezondheidszorgsysteem in haar ogen steeds onrechtvaardiger werd na hervormingen en bezuinigingen op het personeel. Haar eigen moeder werd ontslagen na 45 jaar werken in het ziekenhuis.
Vasiljeva’s kritiek betreft de staatszorg die officieel gratis is voor alle Russen maar waar steeds meer diensten tegen betaling worden verricht. Zelf verdiende Vasiljeva als assistent in een academisch oogziekenhuis 25.000 roebel per maand(€300). In een interview met Radio Svoboda zegt Vasiljeva dat ze moest rondkomen met behulp van de extraatjes die patiënten haar toestopten.
De Alliantie van Artsen begon al eind maart op verzoek van medisch personeel in de ziekenhuizen met de levering van beschermende middelen (mondkapjes, handschoenen, brillen, pakken, ontsmettingsmiddelen). De campagne, ‘Medische Inspectie’ gedoopt, was aanvankelijk bedoeld om te laten zien hoe slecht veel ziekenhuizen in de provincie er aan toe zijn, maar sinds de coronauitbraak is de levering van beschermingsmiddelen centraal komen te staan.
De vakbond zamelt geld in waarmee ze beschermingsmiddelen aanschaft die met eigen vervoer naar ziekenhuizen buiten Moskou worden gebracht. Zo haalde ze binnen een paar weken ruim vijf miljoen roebel (60.000 euro) aan donaties van particulieren op die maar al te goed weten hoe het er in Russische staatsziekenhuizen aan toegaat.
De onafhankelijke artsenvakbond heeft inmiddels de ongebruikelijke stap gezet om zich tot de binnenlandse inlichtingendienst FSB te wenden met het verzoek om meer beschermingsmiddelen, omdat de binnenlandse veiligheid in het geding is als steeds meer artsen besmet raken met het coronavirus. Hierop heeft de FSB gevraagd of de vakbond kan registreren welke ziekenhuizen dringend bevoorraad moeten worden, meldt de vakbond via Twitter. Het laat zien dat ook de overheid in het duister tast over de werkelijke situatie in de ziekenhuizen. Inmiddels heeft ook Kremlin woordvoerder Dmitri Peskov voorzichtig erkend dat er in de regio's niet overal voldoende middelen en ic-bedden voorhanden zijn in de strijd tegen corona.
Onafhankelijke Artsenvakbond
De Alliantie van Artsen is een onafhankelijke vakbond die bestaat uit een centraal team in Moskou van vier medewerkers met lokale afdelingen in 31 Russische regio’s. Die lokale afdelingen bestaan uit vakbonden van plaatselijke ziekenhuizen die zich hebben aangesloten bij de Alliantie van Artsen. Vakbondsleden betalen als contributie 1% van hun salaris. Lidmaatschap van de Alliantie van Artsen biedt ziekenhuismedewerkers de mogelijkheid om samen met collega’s een front te vormen tegen de vaak autoritaire en soms corrupte leiding. De lokale onafhankelijke vakbonden vechten voor betere omstandigheden voor medisch personeel, juridisch en moreel gesteund door de Alliantie van Artsen die in april 2019 1.000 leden telde, verspreid over heel Rusland.
Ziekenhuizen bang om hulp aan te nemen
Maar ziekenhuizen zitten – officieel althans – lang niet altijd op de hulp van Alliantie van Artsen te wachten. Dat bleek bijvoorbeeld in Reoetoev, een stadje even ten oosten van Moskou. Toen Vasiljeva met haar team in beschermende kleding arriveerde bij de ingang van het ziekenhuis met gecertificeerde hulpmiddelen voor het medisch personeel, kwam de arts die om beschermingsmiddelen had gevraagd naar buiten om de lading mondkapjes en handschoenen in ontvangst te nemen. Maar bewaking en politie staken daar een stokje voor en de hoofdarts kwam naar buiten om de hulpgoederen te weigeren.
Anastasia Vasiljeva en haar team worden tegengehouden door de hoofdarts van een regionaal ziekenhuis. Foto: YouTube Alliantie van Artsen.
Er werd een uitweg gevonden: een medewerker van het ziekenhuis kwam buiten werktijd met een auto aangereden om de spullen in te laden en via deze dokter kwamen de spullen uiteindelijk toch nog bij de artsen terecht, bevestigde een dankbare arts in een videoverslag van de hulpactie.
Ook in de provincie Novgorod verbood de hoofdarts van een van de ziekenhuizen zijn personeel om de beschermingsmiddelen van de Alliantie te gebruiken. Hoewel Vasiljeva de beschermingsmiddelen wel heeft kunnen afleveren bij het ziekenhuis in het district Okoelovka werd zij daar vervolgens samen met collega-vakbondsleden tien uur vastgehouden door de politie vanwege het overtreden van quarantaineregels. Door het ruwe politieoptreden viel Vasiljeva zelfs flauw. Ze kwam uiteindelijk vrij met een boete voor het negeren van politiebevelen.
De vakbondsvrouw is al vaker aan de tand gevoeld door politie en justitie. Eind maart werd ze ondervraagd vanwege een video op YouTube waarin zij artsen waarschuwde voor een corona-epidemie in Rusland. In de video zei ze dat de autoriteiten de epidemie bewust verdoezelen en wees op het verdacht hoge aantal longontstekingen voor de tijd van het jaar. Ze dreigde een boete te krijgen voor het verspreiden van nepnieuws over corona en het veroorzaken van onnodige paniek. Eind maart was de lockdown in Moskou al aangekondigd, maar de druk op de ziekenhuizen nog niet zo zichtbaar.
Inmiddels wordt het benoemen van de ernst van de corona-uitbraak in Rusland, mede dankzij burgemeester Sobjanin, niet meer beschouwd als nepnieuws of misdrijf. Sobjanin sloeg veel eerder alarm dan Poetin, die de verantwoordelijkheid voor de strijd met de pandemie bij de lagere overheden legde. Volgens de autoriteiten zitten de Moskouse ziekenhuizen al bijna aan hun opnamecapaciteit. Rijen ambulances bij de ingangen van ziekenhuizen vormen het bewijs. De wachttijden lopen op tot 9 uur.
Toch zijn de Moskovieten, ondanks de duizenden besmettingen, beter af dan de regio’s die zelf mogen beslissen hoe serieus ze het virus nemen. Zo werden er in een aantal regio’s gewoon kerkgangers toegelaten tot de paasdienst ondanks het verzoek van patriarch Kirill, het hoofd van de Russisch-Orthodoxe kerk om thuis te blijven.
Afbraak van de gezondheidszorg
Op de Russische staatszorg is de afgelopen jaren veel bezuinigd. Onder het motto van ‘optimalisatie’ zijn ziekenhuizen gesloten en is veel personeel wegbezuinigd. Hierdoor is de werkdruk voor artsen en verplegers flink opgelopen, terwijl hun lonen laag zijn gebleven. In Moskou verdient een arts, afhankelijk van zijn specialisme, gemiddeld tussen de 600 en 1.200 euro. Een beginnend viroloog moet rondkomen van 300 euro per maand.
President Poetin heeft bonussen aangekondigd voor medisch personeel dat werkt met coronapatiënten. Gedurende drie maanden krijgen artsen een bonus van 80.000 roebel (€1.000) per maand, ander medisch personeel moet het, afhankelijk van hun status, doen met een maandelijkse toelage van 50.000 roebel (€600) of 25.000 roebel (€300). Deze bonussen zijn echter niet voldoende om het gevaarlijke en zware werk van artsen en verplegers te compenseren, zegt een vertegenwoordiger van de vakbond voor medisch personeel Dejstvije (Handeling) tegen de Russische krant Vedomosti. Het is onvoldoende omdat werknemers in de gezondheidszorg in Rusland onder normale omstandigheden ook al onderbetaald worden.
Qua aantal ziekenhuisbedden per hoofd van de bevolking scoort Rusland volgens de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OECD) hoog in vergelijking met andere landen. Het staat op de derde plek na Japan en Zuid-Korea met 8,1 bedden per duizend inwoners. Maar een coronapatiënt heeft meer nodig dan alleen een bed. Door de bezuinigingen op de zorg dreigt er nu een tekort aan medisch personeel en beademingsapparatuur en in deze crisistijd zelfs aan bedden. In de regio's beschikt men vaak niet over voldoende beademingsapparatuur.
Oogarts van Navalny
Volgens de vakbond vragen veel artsen anoniem om beschermingsmiddelen uit vrees voor de reactie van de overheid. Zo sprak de minister van gezondheidszorg in de regio Basjkirië van ‘ongeorganiseerde vakbonden’ die negatieve informatie verspreiden over de toestand in Russische ziekenhuizen. In Sint-Petersburg wordt de ‘pseudovakbond’ beschuldigd van paniekzaaierij door een associatie van zorgbesturen. Volgens hen is er helemaal geen sprake van gebrek aan beschermingsmiddelen of beademingsapparatuur.
Vasiljeva en haar team worden aangehouden door de politie onderweg naar een ziekenhuis in de regio Novgorod begin april. Screenshot van YouTube Alliantie van Artsen.
Waarom is men zo bang voor deze vakbondsvrouw met haar beschermingsmiddelen? De Alliantie van Artsen komt te hulp waar de overheid tekortschiet en is daarin niet alleen. Er zijn meer vrijwilligersorganisaties die zich opwerpen in de strijd tegen corona, bijvoorbeeld door mondkapjes te naaien of door boodschappen te doen voor gepensioneerden. Maar de meeste vrijwilligers zijn aangesloten bij pro-Kremlin organisaties of direct gelieerd aan regeringspartij Verenigd Rusland.
Wat lokale bestuurders en vooral ziekenhuisleidinggevenden waarschijnlijk angst inboezemt is dat Vasiljeva de persoonlijke arts is van Ruslands meest gevreesde Kremlincriticus Aleksej Navalny. Vasiljeva behandelde hem nadat iemand ontsmettingsmiddel in zijn gezicht had gegooid waardoor hij zwaar oogletsel opliep. Navalny heeft Vasiljeva vervolgens geholpen met de oprichting van haar vakbond. Nu maakt de Alliantie van Artsen onderdeel uit van een door Navalny opgerichte vakbondsorganisatie die hij in 2019 in het leven riep om te strijden voor hogere salarissen.
Arts: 'Angst voor de waarheid kost hier dagelijks mensenlevens'
Onafhankelijke vakbonden zijn in Rusland een relatief nieuw fenomeen omdat de traditionele vakbonden meestal loyaal zijn aan de autoriteiten of aan het lokale ziekenhuisbestuur in plaats van aan de werknemers. De connectie van Vasiljeva’s vakbond met Navalny, die hun hulpacties ook publiekelijk ondersteunt, is in Rusland vragen om problemen. Het Kremlingezinde nieuwsbureau RT schildert de hulpacties van Vasiljeva consequent af als een pr-stunt. Volgens het propagandakanaal grijpt Vasiljeva de coronacrisis aan om Rusland zwart te maken in Westerse media.
Via sociale media bericht Vasiljeva over het al dan niet slagen van de hulpacties van de vakbond. Er zijn ook ziekenhuizen die haar hulp graag in ontvangst nemen.
Een arts uit een Russische regio die anoniem wil blijven bevestigde mij in een chatbericht de tekorten in ziekenhuizen: ‘Volgens mij hebben alle ziekenhuizen beschermende middelen nodig. Ik wil iedereen bedanken die zich zorgen maakt om de artsen. Tegen iedereen die niet noodzakelijk in het ziekenhuis hoeft te zijn, zeg ik: blijf uit de buurt van artsen.’ De verspreiding van corona verloopt ook in Rusland deels via de ziekenhuizen, zelfs in Moskou. Maar ook in de verafgelegen arctische Komi republiek is het virus via de ziekenhuizen in razend tempo over het dunbevolkte gebied verspreid.
Ik vroeg de arts waarom de hulpacties van Alliantie van Artsen door sommige ziekenhuizen worden tegengewerkt, terwijl er toch zo dringend behoefte is aan beschermingsmiddelen. Dat heeft te maken met de aandacht die ze vestigt op de tekortkomingen van de Russische gezondheidszorg, antwoordde de arts mij. ‘De leiding van ziekenhuizen, van de stad, van de regio, ja en van het land, zijn waarschijnlijk, zoals altijd, bang voor de waarheid. Daarom verbieden ze om te praten over wat er in ziekenhuizen ontbreekt. Dat kost dagelijks mensenlevens. In mijn ogen is zwijgen dan ook een misdaad.’