De Russische wetenschap is opgeschrikt door een enorme schoonmaakactie van de Academie van Wetenschappen: een kleine drieduizend wetenschappelijke artikelen moeten wegens plagiaat of ondeugdelijkheid worden ingetrokken. Bij bijna 900 artikelen is dat inmiddels gebeurd. Het is een eclatant succes van de kleine hardnekkige ngo Dissernet, die sinds 2013 de strijd heeft aangebonden met plagiërende wetenschappers, een ware plaag in Rusland.
Historici wilden ex-minister van Cultuur Vladimir Medinski zijn doctorstitel ontnemen
door Laura Starink
Cultuurminnend Moskou was bepaald niet rouwig om het vertrek van minister van Cultuur Vladimir Medinski uit de regering (al heeft zijn opvolgster Olga Ljoebimova op Facebook al laten weten dat ze een hekel heeft aan musea en moderne kunst). Historicus Medinski werd gehaat door (het verlichte deel van) de kunstwereld om zijn conservatieve en patriottische kunstbeleid en had volgens sommigen zelfs een actief aandeel in de vervolging van de avantgardistische toneelregisseur Kirill Serebrennikov van theater Gogol Centrum, die voor de rechter staat op beschuldiging van verduistering van staatssubsidie. Die zaak sleept zich voort in de Moskouse rechtbank en heeft Serebrennikov in ieder geval al twee jaar huisarrest gekost.
Maar ook als historicus is Medinski fel omstreden. In een serie populistische historische werken ontmaskert hij ‘mythes’ over Rusland en herschrijft de Russische geschiedenis in patriottische zin. Voor serieuze Russische historici – en dat zijn er in Rusland heel wat – is Medinski een charlatan. Twee jaar geleden kwalificeerde een attestatiecommissie van de Academie van Wetenschappen met historici van naam en faam zijn dissertatie als ver beneden de maat en vroeg – een unicum – hem de doctorstitel te ontnemen.
Groot imagoprobleem
Het geval van Medinski staat niet alleen. De Russische wetenschap heeft zo langzamerhand een groot imagoprobleem en ze is zich daar pijnlijk van bewust. ‘De enorme Russische wetenschappelijke literatuur is vergeven van plagiaat, zelf-plagiaat en zogenaamde cadeau-co-auteurs, waarbij academici co-auteur worden zonder dat daar enig werk tegenoverstaat,’ schreef het gezaghebbende Amerikaanse wetenschappelijke blad Science onlangs.
Science verwees naar nieuws dat in de Russische wetenschappelijke wereld als een bom is ingeslagen. Een officiële Commissie voor de Bestrijding van Falsificatie van Wetenschappelijk Onderzoek van de Academie van Wetenschappen vroeg eind vorig jaar aan 541 wetenschappelijke tijdschriften om 2.528 artikelen in de meest uiteenlopende vakgebieden terug te trekken omdat ze wetenschappelijk ondeugdelijk waren. Met 869 artikelen uit 263 tijdschriften is dat inmiddels gebeurd. Slechts vijf tijdschriften weigerden medewerking en dreigen nu in de ban gedaan te worden (Rusland telt rond de zesduizend wetenschappelijke tijdschriften).
‘Je kunt niet precies zeggen welk percentage wetenschappelijke artikelen [in Rusland – red.] ethische standaarden schendt,’ zei Anna Koelesjova, voorzitter van de Ethische Commissie van de Associatie van wetenschappelijke uitgeverijen tegen Radio Free Europe/Radio Liberty. ‘Daarvoor moet je de hele database analyseren en dat is technisch heel moeilijk.’ Volgens Koelesjova zijn er de afgelopen twee jaar zo’n duizend artikelen teruggetrokken. ‘Er zijn hier mensen aan de macht die niet begrijpen hoe iemand het waagt hen te vertellen dat het verkeerd is andermans werk te stelen. Ze hebben plagiaat gepleegd, maar het zijn tegelijkertijd parlementsleden, kolonels etcetera.’ De Academie van Wetenschappen lijkt intussen maar al te goed te beseffen dat de integriteit van de Russische wetenschap op het spel staat.
Sommige commentatoren geven Poetin de schuld van het plagiaat (ook over zijn eigen economische proefschrift uit 1997 bestaan trouwens verdenkingen), omdat hij in 2012 per decreet heeft bepaald dat er in 2020 minstens vijf Russische universiteiten bij de wereldtop-100 zouden moeten staan en dat het aantal internationale citaten uit Russische wetenschappelijke artikelen drastisch omhoog moet. ‘Je hebt dat Potjomkin-dorp waar universiteiten zoveel mogelijk papers proberen te produceren, maar niemand leest die papers,’ aldus Koelesjova. In werkelijkheid is het probleem in Rusland veel ouder.
Succes van ngo Dissernet
Dat de Academie van Wetenschappen nu zelf het mes in de rotte plekken zet is zeker voor een deel te danken aan de kleine maar opvallend effectieve ngo Dissernet, een woordspeling met 'dissertatie', die sinds 2013 onvermoeibaar plagiaat en andere Unfug in proefschriften aan de kaak stelt. En met succes. In 2018 stelde Dissernet bijvoorbeeld vast dat er 7.251 Russische wetenschappelijke titels zijn verleend aan mensen die plagiaat hebben gepleegd of dubieus wetenschappelijk onderzoek hebben afgeleverd. Daar waren 529 medische graden bij en verder veel economen, leraren en juristen. Op zijn razend interessante site meldt Dissernet dat sinds de club in 2013 van start ging 368 keer iemand zijn doctorstitel heeft moeten inleveren.
Sinds ngo Dissernet in 2013 van start ging heeft in Rusland 368 keer iemand zijn doctorstitel moeten inleveren
Natuurkundige Andrej Zajakin, een van de oprichters van Dissernet, noemt de nieuwste schoonmaakactie van de Academie 'de grootste intrekking [van wetenschappelijke artikelen - red] in de geschiedenis van de Russische wetenschap. Nooit eerder zijn honderden artikelen tegelijk ingetrokken'. De officiële wetenschappelijke commissie die de fraude moet bestrijden werd in de winter van 2018 ingesteld en laat nu voor het eerst met een echte mokerslag van zich horen. Zajakin, die de Russische universiteiten 'publikatiemolens' noemt, is inmiddels zelf toegetreden tot de commissie, net als medeoprichter van Dissernet Michail Gelfand. Het is een opmerkelijk bewijs van het feit dat het werk van Dissernet in Russische wetenschappelijke kringen zeer serieus wordt genomen.
Dissernet noemt zich op zijn site een 'vrije internetgemeenschap van experts, onderzoekers en verslaggevers, die hun tijd besteden aan de ontmaskering van oplichters, falsificatoren en leugenaars'. Het eerste waar het oog op valt is een instructie hoe je het herroepen van een in jouw ogen onterecht verkregen wetenschappelijke titel in gang kunt zetten, een ingewikkelde procedure bij de Attestatiecommissie van de Academie van Wetenschappen.
Het nieuwe hoofdkantoor van de Academie van Wetenschappen in Moskou (foto rechtenvrij)
De site bevat uitgebreide informatie over auteursrecht, juridische bepalingen bij plagiaat en de formele gang van zaken bij een 'ZoLOeS', afkorting voor een 'Verklaring over het ontnemen van een academische titel'. Klik op 'veel gestelde vragen' en je ziet vragen als: 'Mijn dissertatie is overgeschreven. Waar kan ik me beklagen?' en 'Bestaan er officiële, wettelijk vastgelegde regels voor citeren? Niet ieder citaat is immers diefstal?' of 'Waarom stapt Dissernet bij plagiaat niet naar de rechter?' Het laatste nieuws, van 27 januari 2020, meldt dat de rector van Gymnasium nr 1 in de stad Samara na een procedure van vijf jaar vanwege plagiaat haar doctorstitel heeft moeten inleveren.
'Mijn dissertatie is overgeschreven. Waar kan ik me beklagen?'
Volgens geneticus Michail Gelfand, eveneens een van de oprichters van Dissernet en lid van de officiële commissie, zijn inmiddels zoveel mensen beledigd door de onthullingen dat gedupeerden grote druk uitoefenen op de Academie, maar heeft het presidium van de Academie zich tot op heden zeer fatsoenlijk gedragen. Voor veel mensen zijn de juridische consequenties van de onthullingen behoorlijk onduidelijk. Raak je slechts je titel kwijt, of ook je baan als je gefraudeerd hebt? Moet je subsidie terugbetalen voor ondeugdelijk wetenschappelijk onderzoek?
In een interview met persbureau Meduza zei Gelfand: 'Nu begint een interessante periode, want als mensen bepaalde artikelen gebruikten om subsidies te rechtvaardigen, dan zijn de juridische consequenties niet duidelijk als die artikelen vervolgens zijn herroepen. Even onduidelijk is wat er gaat gebeuren als mensen, bijvoorbeeld, de beoordeling van de kwaliteit van een opleiding baseerden op bepaalde artikelen, die ofwel helemaal niet hebben bestaan, of veeleer de herpublikatie van een en hetzelfde artikel blijken te zijn? Of stel dat iemand zijn dissertatie heeft verdedigd op grond van artikelen die nep waren of zijn ingetrokken? We zullen zien, sla maar vast popcorn in, want dit zal zich allemaal voor uw eigen ogen publiekelijk voltrekken.'
Geneticus Michail Gelfand van Dissernet (foto rechtenvrij)
Volgens Gelfand is het directe effect van het werk van Dissernet al voelbaar: 'Na 2014 zijn er nog maar enkele gevallen van openlijk overgeschreven dissertaties bekend. Iedereen heeft nu wel begrepen dat dit niet kan. Hoe dat met artikelen zit moeten we afwachten. Ik denk dat veel tijdschriften er nauwelijks bij hebben stilgestaan dat je dit nauwlettend moet controleren. Ideaal zou natuurlijk zijn dat een auteur die links en rechts artikelen heeft vermenigvuldigd en verspreid op een zwarte lijst belandt en nergens meer gepubliceerd wordt, omdat dat een vreselijke ethische overtreding is. Die traditie bestond niet en God geve dat daar nu verandering in komt.'
In een interview op de site van Dissernet zegt Aleksej Chochlov, vice-president van de Academie van Wetenschappen over de recente schoonmaakactie: 'In de artikelenlijst [van publicaties die ondeugdelijk zijn bevonden - red] komen geen bêtavakken of technische vakken voor. De meeste kritiek geldt de sociale vakken (merendeels artikelen over economie en recht). Aanzienlijk minder (maar desalniettemin toch substantiële) problemen zijn er met de humaniora (het grootste deel betreft hier de pedagogische wetenschap). Nog minder betrekking heeft de kritiek op de landbouwwetenschappen en de medische wetenschap. Het grootste probleemgebied zijn de sociale wetenschappen en de humaniora. En daarom mag niet geconcludeerd worden (zoals in een serie publicaties wel is gebeurd) dat de acties van onze Commissie de kwaliteit van de hele Russische wetenschap ter dicussie stelt. Nee, die gebieden waar Rusland traditioneel sterk was blijven onverminderd van hoge kwaliteit. Het gaat hier om tweederangstijdschriften op het gebied van de sociale en humanitaire wetenschappen. Ik betreur het, maar het is een feit dat er met deze tijdschriften echte problemen zijn.'
Tweede succes op rij
Het is eigenlijk al het tweede succes op rij van Dissernet: in de herfst van 2019 ontbrandde een strijd rond de verkiezing van nieuwe leden van de Academie van Wetenschappen. Nadat Poetin zich kritisch had uitgelaten over de geheimzinnigheid rond vorige verkiezingen, drie jaar eerder, besloot de Academie de kandidatenlijst vantevoren te publiceren. De staatscommissies sloten vervolgens enkele tientallen kandidaat-leden uit van de verkiezingen wegens ondeugdelijk wetenschappelijk niveau. Protesten van de getroffenen gooiden slechts olie op het vuur: alle aantijgingen bleken te kloppen.
Op 30 december 2019 schreef geneticus Michail Gelfand in de krant Komsomolskaja Pravda: 'Een voorbeeld: in een aantal medische onderzoeken kwamen de gegevensdata, die zouden zijn verkregen met behulp van verschillende groepen patiënten, exact overeen. Dat kan natuurlijk gebeuren, maar wat als die onderzoeken helemaal niet blijken te hebben plaatsgevonden of de tabellen met de resultaten van de analyses gewoon overgetekend zijn? (Zou u behandeld willen worden door een arts die zich niet schaamt voor falsificatie?).' Sommige gedupeerden protesteerden fel bij de leiding van de Academie, bij parlementsleden of deden zelfs aangifte bij het Openbaar Ministerie, schreef Gelfand, maar overal vingen ze bot.
Sinds zijn oprichting in 2013 is Dissernet erin geslaagd 526 wetenschappers hun titel te laten teruggeven (bron Dissernet)
Vervolgens ontketenden de ontmaskerde wetenschappers een opvallend goed op elkaar afgestemde perscampagne tegen de commissie van de Academie. 'In november verschenen er praktisch gelijktijdig in tientallen media, papieren en electronische, praktisch identieke publicaties, waarin in dezelfde bewoordingen steeds dezelfde stellingen werden betrokken: de commissie is overmeesterd door agenten van de NAVO; de commissie controleert zelf niks en maakt blindelings gebruik van de gegevens van Dissernet; de tekstuele overeenkomsten [in de wetenschappelijke artikelen - red.] is het resultaat van een formele computeranalyse, terwijl er in werkelijkheid helemaal geen plagiaat heeft plaatsgevonden; de voorzitter van de commissie, academicus Vasiljev is een wiskundige die niet "van deze wereld" is; en het eindrapport is het resultaat van de intriges van de "grijze kardinaal" en vicepresident van de Academie van Wetenschappen Aleksej Chochlov enzovoorts, enzovoorts,' schreef Gelfand.
'De commissie van de Academie van Wetenschappen zou overmeesterd zijn door agenten van de NAVO'
Maar honderden betrouwbare wetenschappers namen het publiekelijk voor de commissie op en de sovjet-methoden van de gewraakten haalden niets uit. De strijd is nog niet gestreden, maar er zijn belangrijke stappen gezet. Zo besloot Gelfand zijn opinieartikel: 'Ik wil er slechts op wijzen dat de fundamentele wetenschap in ons land, net als overal elders, niet wordt onderhouden door de staat. Zij steunt op de burgers, die belasting betalen en het volste recht hebben te weten wie het waard is te beschikken over de gelden die van hen geïnd zijn. En ook wie dat niet verdient.'
Het succes van Dissernet is opmerkelijk in Rusland, waar ngo's door de overheid doorgaans uitsluitend worden tegengewerkt. Het is waarschijnlijk te danken aan het feit dat wetenschappers van naam zich aan de site hebben verbonden en dat die wetenschappers zich uitstekend juridisch onderlegd en heel specifiek op dit maatschappelijke probleem richten.
Voor historicus Vladimir Medinski maakte het in 2017 overigens geen enkel verschil. Het vernietigende oordeel van de Attestatiecommissie werd destijds binnen twee weken door een gedienstige overheidscommissie afgewezen en Medinski gaat nog steeds als doctor door het leven. Na zijn vertrek uit de regering heeft Poetin hem inmiddels benoemd tot zijn persoonlijke adviseur inzake cultuur en geschiedenis, dus van zijn pseudowetenschappelijke invloed is Rusland nog niet af.