Onderzoeksjournalist Ivan Goloenov is vrijgelaten bij gebrek aan bewijs. Dat maakte de minister van Binnenlandse Zaken dinsdag 11 juni bekend. Zijn arrestatie veroorzaakte veel maatschappelijke kritiek en ook na zijn vrijlating is er geprotesteerd. De Meduza-correspondent werd verdacht van grootschalige drugshandel maar volgens hemzelf heeft de politie de drugs in zijn rugzak en appartement gedropt.
Ivan Goloenov wordt uit detentie vrijgelaten. Foto Evgeny Feldman, CC Meduza
Hoewel alle beschuldigingen tegen Goloenov zijn ingetrokken, liepen woensdag 12 juni volgens een schatting van de politie 1200 mensen mee in een protestmars naar het hoofdkwartier van de politie in Moskou. De actie was niet toegestaan door de autoriteiten en in de loop van de middag waren al ruim 400 arrestaties verricht. Er werd hard opgetreden door de politie en medewerkers van de nationale garde. Onder de arrestanten bevonden zich veel journalisten en mensen die een T-shirt droegen met de tekst ‘Ik/Wij zijn Goloenov’. Deze tekst was gevleugeld geworden door de actie van de drie belangrijkste Russische zakenkranten die na de arrestatie van Goloenov een identieke voorpagina hadden gemaakt waarop zij met deze woorden hun solidariteit uitdrukten.
De demonstranten protesteerden tegen ‘gefabriceerde strafzaken’ zoals de zaak Goloenov waarbij de politie of veiligheidsdiensten kritische journalisten, mensenrechtenactivisten of andere burgers in diskrediet kan brengen door hen drugs toe te stoppen. Ze eisten de vervolging van de politiemedewerkers die verantwoordelijk zijn voor Goloenovs arrestatie. Tegelijkertijd uitten de deelnemers ook hun onvrede over de toegenomen politieke repressie. Oppositieleider Aleksei Navalny die ook meeliep en die geen organisator van de actie zou zijn, is toch meteen gearresteerd op beschuldiging van het meehelpen bij de organisatie.
Brede steun
De 36-jarige Goloenov werd met luid hoera geroep opgewacht toen hij dinsdag 11 juni uit het gebouw van het Ministerie van Binnenlandse Zaken naar buiten kwam waar hij in vijf dagen tijd is uitgegroeid tot een bekendheid evenals zijn artikelen waarin hij corruptie gerelateerd aan het Moskouse gemeentebestuur aan het licht brengt. Sinds zijn arrestatie op vrijdagochtend 7 juni in het nieuws kwam, genoot zijn zaak een ongekende maatschappelijke belangstelling. De journalist kon niet alleen rekenen op de solidariteit van collega's uit de journalistieke en de culturele wereld maar ook van een breder publiek en van mensen die zich normaal gesproken niet openlijk met politiek bezighouden.
Toen afgelopen zaterdagavond bekend werd dat de rechter tegen de verwachting in tot huisarrest in plaats van detentie had besloten, was dat al een mijlpaal voor de menigte van enkele honderden journalisten, activisten en andere burgers die zich hadden verzameld voor de Nikoelin rechtbank in Moskou. De beslissing van de rechter om Goloenov naar huis te sturen in plaats van in detentie te houden, deed vermoeden dat de grote maatschappelijke druk, waaronder de honderden mensen die elkaar om de beurt afwisselden om een plakkaat vast te houden voor het hoofdkwartier van de politie in Moskou, de petities en de steunbetuigingen via hashtags en profielfoto´s op sociale media, zijn werk heeft gedaan.
Omdat Goloenov overtuigd was dat de zaak tegen hem gefabriceerd was, is zijn advocaat tegen het huisarrest in hoger beroep gegaan. De rechter zou de zaak op 14 juni bekijken, maar op 11 juni bleek al dat op grond van het forensisch onderzoek Goloenov vrijgelaten moest worden bij gebrek aan bewijsmateriaal. Maandagavond bracht de politie naar buiten dat op de in beslag genomen drugs het DNA van verschillende mensen is aangetroffen. Diezelfde avond liet de advocaat van Goloenov weten dat op geen van de voorwerpen die de politie uit het huis van Goloenov heeft meegenomen vingerafdrukken van de journalist zijn gevonden.
Wraakactie
Goloenov's werkgever, de redactie van de onafhankelijke Meduza nieuwssite liet de vrijdagmorgen na zijn arrestatie in een verklaring weten overtuigd te zijn dat de arrestatie te maken heeft met het onderzoek waaraan de journalist onlangs heeft gewerkt en dat hij al enkele maanden bedreigingen had ontvangen. Ook Goloenov zelf denkt dat het een wraakactie is voor zijn nieuwste onderzoek naar de belangen van lokale overheidsfunctionarissen, medewerkers uit de veiligheidsdiensten en bandieten in de begrafenisbusiness. Meduza heeft zijn onderzoeksverhalen in het Engels online beschikbaar gemaakt.
Onder de indruk van alle belangstellende pers bedankte Goloenov na zijn vrijlating iedereen voor de ondersteuning. De Meduza-correspondent die op 6 juni werd opgepakt in het centrum van Moskou had vijf dagen lang een gevangenisstraf van tien tot twintig jaar boven het hoofd hangen. Tegen journalisten zei hij dat ´de compensatie voor zijn morele schade het feit zal zijn dat dit niet nog eens met iemand zou gebeuren.´
Nikolai Patroesjev, secretaris van de Russische Veiligheidsraad zei na de vrijlating van Goloenov dat hij niets wist van medeplichtigheid van ‘medewerkers van de veiligheidsdiensten’ aan de arrestatie van Goloenov. Op dit moment wordt onderzoek gedaan naar het handelen van de politiemedewerkers die betrokken waren bij zijn arrestatie. De politieagenten die Goloenov hebben aangehouden zijn voorlopig op non-actief gesteld. Vladimir Kolokoltsev, het hoofd van het Ministerie van Binnenlandse Zaken heeft bij president Poetin gevraagd om de twee generaals van de politie die verantwoordelijk zijn voor de arrestatie van Goloenov te ontslaan. Donderdag 13 juni gaf Poetin hieraan gehoor.
Tatjana Moskalkova van de presidentiële mensenrechtenraad heeft het geweld dat de politie tegen Goloenov heeft aangewend veroordeeld. Goloenov is door de politie geslagen en kreeg de eerste veertien uur na zijn arrestatie tegen de regels in geen mogelijkheid om contact op te nemen met zijn familie en advocaat. Ook zou hij geen eten hebben gekregen en zou hem slaap zijn ontzegd.
Verder heeft het Ministerie van Binnenlandse Zaken (MVD) negen foto´s gepubliceerd die van de woning van Goloenov zouden zijn. Nadat vrienden van Goloenov dit hadden ontkracht gaf het MVD toe dat acht van de negen foto´s in andere ruimtes waren genomen die echter door de politie in verband worden gebracht met het drugscircuit waar Goloenov deel van uit zou maken.
Kranten en staatstelevisie
De vrijlating van Goloenov lijkt in de eerste plaats een overwinning voor de Russische burgersamenleving die na de bekendmaking van de arrestatie van Goloenov direct in actie is gekomen via (sociale) media en eenmansprotesten. Drie gezaghebbende Russische kranten, Kommersant, Vedomosti en RBK publiceerden op maandag 10 juni voor het eerst in de geschiedenis alledrie dezelfde voorpagina met daarop de woorden Ik/Wij zijn Ivan Goloenov om hun steun te betuigen aan de gearresteerde journalist. De kranten waren maandag voor het begin van de middag bijna overal in Moskou uitverkocht tot verbazing van de kioskverkopers.
Ook de staatstelevisie kon niet om dit nieuws heen. In het zondagavond programma Vesti Nedeli merkte de Kremlin-getrouwe Dmitri Kiseljov op dat er geen bewijs is dat Goloenov drugs bezat. Ook waagde hij het handelen van de politiemedewerkers voorzichtig 'wreed' te noemen. Tegelijkertijd vroeg hij zich echter smalend af waarom Goloenov ineens 'de beste pen van Rusland' werd genoemd. Ook deed hij de zorgen over het einde van de persvrijheid in Rusland af als nonsens. 'De persvrijheid is hier groter dan waar dan ook op de planeet. Dat is omdat de angst al lang weg is. Je mag schrijven en zelfs bedenken wat je wilt', zei de presentator tegen de Russische televisiekijker.
Rusland zou volgens Kiseljov niet gedicteerd worden door ideologie of 'politieke correctheid zoals dat nu het geval is in het Westen.' Dus concludeerde Kiseljov dat het onlogisch is om te veronderstellen dat Goloenov voor zijn journalistieke werk is gearresteerd en waarschuwde hij ervoor om van Goloenov een ´icoon´ te maken. Volgens hem zijn er heel veel betere journalisten die gewoon konden doorwerken omdat ze niet de verdenking van drugsbezit over zich hebben afgeroepen. Hiermee werd er toch nog even een rookgordijn opgetrokken met betrekking tot de onschuld van Goloenov evenals door staatszender Rossija24 die in eerste instantie per abuis berichtte dat hij dronken zou zijn geweest ten tijde van zijn arrestatie.
Aanpassing van de wet
De Staatsdoema heeft via Nikolai Brykin aan het tv-station Dozjd laten weten dat er wordt gewerkt aan een plan om voor de zomer een wetsvoorstel in te dienen om het aantal veroordelingen wegens drugs te verminderen. De bedoeling is om het bewaren en het verkrijgen van drugs in plaats van als zwaar misdrijf als middelzwaar misdrijf te gaan behandelen en in overeenstemming hiermee ook de gevangenisstraffen te verminderen. Goloenov is echter beschuldigd geweest van het distribueren van drugs en daarvoor zal de straf onveranderd blijven.
Ook de zakenkrant RBK benadrukte in een verklaring als reactie op het stopzetten van het strafrechtelijk onderzoek naar de zaak Goloenov dat het om dit soort wantoestanden te voorkomen belangrijk is om iets te doen tegen het misbruik van Artikel 228 van het Strafboek (het illegaal verkrijgen, bewaren, vervoeren, produceren of verwerken van drugs). Om dit voor elkaar te krijgen 'moet de dialoog tussen de macht en de samenleving doorgaan' staat in de verklaring van RBK. Om als samenleving duidelijk te maken dat dit soort gefabriceerde zaken onder het mom van de bestrijding van drugshandel niet meer geaccepteerd zullen worden, roept de zakenkrant mensen op om deel te nemen aan een protestactie die voorlopig gepland is op 16 juni. ´Alleen zo´n vorm van meningsuiting kan het fundament vormen voor de ontwikkeling van een sterke burgersamenleving in ons land', schrijft RBK.
De vrijlating van Goloenov wordt door commentator Andrei Kolesnikov op de website van de Russische Forbes geduid als een tactische zet van de autoriteiten die geen baat hebben bij maatschappelijke onrust in tijden waarin mensen toch al ontevreden zijn over hun sociaal-economische omstandigheden. 'Daarboven hebben ze gewoon geredeneerd dat het imagoverlies van het MVD (Ministerie van Binnenlandse Zaken) als een bosbrand overslaat op het Kremlin en dat het beter is om het vuur gelijk te blussen', schrijft Kolesnikov. Bovendien kan het Ministerie van Binnenlandse Zaken laten zien dat het in staat is om zijn eigen handelen kritisch te beoordelen, al is het de vraag of de verantwoordelijken voor de gefabriceerde zaak tegen Goloenov ook werkelijk gestraft zullen worden, waarschuwt Kolesnikov.
Bronnen: Meduza, RBK, Interfax, BBC Russian, Republic, The New Yorker, Pervy kanal, Moscow Times, OVD-info