‘Als mensen het zat worden, kunnen dingen heel snel veranderen’

serie de russische burger     Andrej Sjalnev is gemeenteraadslid in Poesjkino, een stad net onder de rook van Moskou. Hoewel zijn invloed beperkt is, probeert hij een brug te slaan tussen burger en politiek. ‘Ik probeer mensen te motiveren zich niet alleen maar in te zetten tégen iets.'

4Andrej Sjalnev is uit idealisme de gemeentepolitiek ingegaan. 'Ik ben een uitzondering' Foto's Wabke Waaijer

door Wabke Waaijer

Op veertig minuten boemelen van de Russische hoofdstad ligt Poesjkino, met ruim honderdduizend inwoners. ‘Het is een slaapstad’ zegt Andrej (1987) die er geboren en getogen is. ‘De meerderheid van de inwoners uit Poesjkino werkt in Moskou. Overdag werken hier voornamelijk mensen van de gemeente en scholen.’

Andrej was al van jongs af aan geïnteresseerd in politiek. ‘Ik besloot mijn motivatie, kennis en kunde in te zetten op lokaal niveau, ondanks het feit dat de macht van gemeenten sinds de jaren negentig voortdurend wordt ingeperkt. Rusland is een sterk gecentraliseerd land en het lokale bestuur is niet goed ontwikkeld. De opkomst bij verkiezingen op gemeentelijk niveau ligt zelden boven de 25%.’  

Via directe verkiezingen werd de jonge econoom in 2014 als onafhankelijk gemeenteraadslid gekozen. ‘Ik heb ruim zeshonderd stemmen gekregen. Maar bij een lage opkomst is dat toch dertig procent van de stemmen in mijn kiesdistrict.’

Naast gemeenteraadslid, waar geen vergoeding tegenover staat, is Andrej zzp’er. Als communicatieadviseur helpt hij organisaties die de gemeenschappelijke voorzieningen van flatgebouwen beheren.

Hoe zou je jouw generatie beschrijven?

‘Veel bekenden hebben Rusland verlaten, nadat ze het geloof hadden verloren dat het zich hier in de goede richting zou ontwikkelen. Dat was na de protesten van 2011-2012 en na de annexatie van de Krim in 2014. Er is veel teleurstelling. Veel Russen leefden en leven met de hoop dat de dingen beter zullen worden, dat er positieve veranderingen zullen komen. Maar voor jonge mensen is het heel moeilijk om hun ambities te realiseren.’

'Er is geen plek in het openbaar bestuur voor mensen die principes belangrijker vinden dan loyaliteit'

Hoe komt dat?

‘Dat heeft te maken met de regulering van het bedrijfsleven waarbij vriendjespolitiek een grote rol speelt. Door het nepotisme, dus het verkrijgen van een bedrijf via banden met de overheid, hebben velen het moeilijk. Ten tweede is er geen plek voor mensen met ambities in het openbaar bestuur die principes belangrijker vinden dan loyaliteit aan de regering. Dus bij het selecteren van ambtenaren komt competentie pas op de tweede of derde plaats omdat je houding ten opzichte van de bestaande macht en het strikt uitvoeren van bevelen belangrijker is.’

Maar jij bent onafhankelijk, idealistisch en als gemeenteraadslid gekozen. Het kan dus wel?

‘Ja, ha ha, ik ben gewoon een uitzondering! Nee, ik weet dat er meer mensen zijn zoals ik, we hebben contact met elkaar. Binnen de gemeenteraad van Poesjkino zijn er drie of vier onafhankelijke kandidaten die handelen vanuit hun eigen overtuiging.’

Waar heb je als gemeenteraad invloed op?

‘De gemeente Poesjkino beschikt over een budget van een miljard roebel (€13.500.000). Dit is bestemd voor het schoonhouden van de stad, het onderhouden van de straten en de aanleg van speeltuinen. Dat is weinig geld voor een grote stad als Poesjkino met meer dan honderdduizend inwoners. Veel van het lokaal geïnde belastinggeld gaat naar het regionale en het federale budget.’

Hoeveel tijd ben je kwijt aan de gemeenteraad?

‘Dat verschilt. Verspreid over de week houd ik me één dag met de gemeente bezig en daarnaast heb je de vergaderingen. Als gemeenteraadslid krijg je veel feedback van de burgers. Veel problemen die de gemeente zelf niet kan oplossen zoals de verhoging van de pensioenleeftijd, moeten wij wel aanhoren van de burgers. Ik word constant gebeld door mensen. Op dit moment lukt het om tijd voor hen te vinden, soms kun je iemand helpen, soms niet.’

Wat zijn de meest voorkomende problemen waar je als gemeenteraadslid in Poesjkino mee te maken krijgt?

‘Dat zijn de problemen die overal spelen met het onderhoud en de reparatie van verouderde infrastructuur. Veel Russische steden hebben problemen met de afwatering en de verkeersinfrastructuur omdat de macht op gemeentelijk niveau veel te beperkt is om deze problemen op te lossen. Tegelijkertijd stellen de centrale en regionale autoriteiten andere prioriteiten. In Poesjkino breken mensen snel hun been vanwege de niet goed onderhouden stoepen en straten en vanwege de slecht functionerende afwatering is er ook nog eens constant werk aan de weg.’

Econoom en consultant

Als consultant verdient Andrej maandelijks zo’n duizend euro. Hij is tevreden over zijn leven maar ‘er blijft wel iets om naar te streven. Als je tevreden bent verlies je motivatie.’ Net als voor veel Russen was de economische recessie de afgelopen jaren voelbaar. ‘Het betekende meer werken en sowieso zuiniger leven.’ Het weerhoudt hem niet om twee of drie keer per jaar voor een paar weken naar Europa of Azië op te vakantie te gaan. ‘Gewoon op tijd je tickets boeken.’

5

Andrej, opgevoed door zijn moeder en oma, groeide op in de jaren negentig, een periode waar hij net als veel Russen met gemengde gevoelens aan terugdenkt. ‘Het leven was zwaar, we leefden hier behoorlijk sober. In vergelijking met nu was het leven toen een stuk armoediger, zowel in Poesjkino als in Moskou. Het was een heel depressieve tijd. Iedereen was teleurgesteld omdat men bij het einde van de Sovjet-Unie enorm hoge verwachtingen had. Maar terugkijkend, herinner ik me de jaren negentig, ondanks de moeilijkheden, ook als een tijd van hoop.’

‘Persoonlijk heb ik natuurlijk dromen kunnen realiseren. Maar globaal gesproken is er veel niet waargemaakt. De jaren nul waren een teleurstelling voor iedereen die dacht dat de rechtsstaat, na het oplossen van de economische problemen, eindelijk gerealiseerd zou worden. In de jaren negentig kwam het geweld van de kant van de bandieten, maar in de jaren nul kwam het geweld van de staat, gelegaliseerd geweld door repressieve wetgeving en economische regulering. In de jaren negentig had je dan weliswaar bandieten, je eigen bedrijf beginnen was relatief eenvoudig. Je kon je spullen bij wijze van spreken overal zonder vergunning of licentie verkopen. Dat was ook een noodzakelijke manier om te overleven.

Intussen is het algehele welvaartsniveau gestegen. Zelfs na alle crises is het leven in economisch opzicht nog steeds beter dan in de jaren negentig, zinloos om dat te ontkennen.’

In hoeverre is er sprake van actieve burgerparticipatie?

‘Er is wel een burgermaatschappij, maar zij is heel zwak. In Rusland kunnen mensen zich heel goed verenigen tégen iets, bijvoorbeeld tegen het weghalen van een parkje. Maar zodra het park niet meer dreigt te verdwijnen, zullen mensen zich niet verenigen om te overleggen wat er verder mee moet gebeuren. Als gemeenteraadslid probeer ik mensen te motiveren zich niet alleen maar in te zetten “tegen” iets. Veel activisten strijden twintig jaar tegen iets en raken opgebrand omdat ze geen resultaat zien en de hoop verliezen. Er zijn in het land veel lokale protesten waarmee vaak succes wordt geboekt. Maar dat is nu juist de opgave van de centrale regering: zorgen dat mensen een “zeker resultaat” kunnen bereiken zodat de protesten zich niet verder uitbreiden.’

Kunt je een voorbeeld geven van een concreet resultaat dat je hebt geboekt als gemeenteraadslid?

‘Ja, hier in de buurt is een terrein met een park waar honderd jaar oude naaldbomen staan. Daar dreigde een nieuwe woonwijk gebouwd te worden met hoge flats voor zo’n tienduizend mensen terwijl er nu nog geen duizend mensen wonen. Het is ons gelukt om hier campagne tegen te voeren door onder andere handtekeningen van bewoners in te zamelen.’

Waarom was je tegen de bouw van die nieuwe wijk?

‘Wij wilden dat de bewoners zelf over het lot van hun grond konden beslissen. In Rusland gaat dat zo: de autoriteiten veranderen eerst de bestemming van het terrein. Vervolgens oefenen ze druk uit op de bewoners om hun grond te verkopen, eventueel door brandstichting. Ze willen bewoners goedkoper uitkopen dan de grond waard is en er nieuwe huizen bouwen. Het eigendomsrecht is hier niet gegarandeerd. In die zin is het uitzonderlijk dat het ons voorlopig gelukt is om de bouw van de wijk tegen te houden. Ik zeg voorlopig omdat de belangen van dat bouwbedrijf niet ineens verdwenen zijn.’

mensen pendelen op en neer tussen de hoofdstad en voorsteden als poesjkinoMensen pendelen op en neer tussen Poesjkino en Moskou

Je bent lid van Libertarische partij. Dat roept associaties op met de extremen van het politieke spectrum. Hoe kijkt men naar deze niet geregistreerde partij in Rusland?

‘In de Staatsdoema zitten alleen regeringsgezinde partijen. Oppositiepartijen hebben niet veel te zeggen. Op dit moment is er geen echte ideeënstrijd gaande in Rusland. Dus alle kleinere partijen of bewegingen werken in de regio’s met elkaar samen, ongeacht de ideologische verschillen. Die verschillen gaan er namelijk over wat er zou moeten gebeuren als het autoritaire regime over zou gaan in een democratischer model. Op dit moment bestaat er tussen Jabloko [sociaal-liberale partij – red.] en de Libertarische partij in Rusland niet veel verschil.’

'Jonge mensen vinden het idee van een kleinere rol voor de overheid aantrekkelijk'

Wat is de ideologie van de Libertarische partij? Het staat voor zo min mogelijk overheidsbemoeienis?

‘Ja. Ons land heeft veel geleden onder een te sterke staat die een totalitair karakter had. Vooral nu het autoritarisme de afgelopen jaren is toegenomen, vinden jonge mensen het idee van een kleinere rol voor de overheid aantrekkelijk. Jonge mensen krijgen meer interesse in wat er speelt in Rusland, dat is niet alleen maar een kleine groep intellectuelen.’

Wat vindt u als libertair van de verhoging van de pensioenleeftijd?

‘Het zou goed zijn indien de verhoging van de pensioenleeftijd samen zou gaan met een verlaging van de belastingen. Maar nu is het tegenovergestelde gebeurd. We betalen evenveel of zelfs meer belasting en krijgen minder terug van de staat. Maar als het intrekken van sociale premies samen zou gaan met deregulering van de economie, dan zouden we de verhoging van de pensioenleeftijd kunnen ondersteunen.’

In hoeverre is het libertaire idee van minder overheidssteun aantrekkelijk voor Russische burgers?

‘Een deel van de actieve burgers ziet de keerzijde van de medaille van het paternalisme oftewel van de overheidssteun. Ondernemers die in aanraking komen met staatssteun komen vaak tot de conclusie dat ze uiteindelijk liever met rust gelaten worden. Zij ervaren overheidshulp als een hindernis. Ondersteuning van de staat kan je in grote problemen brengen.’

Maar dan heb je het vooral over ondernemers…

‘Het geldt ook voor anderen. Veel sociale programma’s van de overheid zijn niet effectief. Zo hebben inwoners in de regio Moskou recht op gesubsidieerde babyvoeding. Maar door vertragingen bij de overheidsaankopen krijgen mensen de voeding die bedoeld is voor een heel kwartaal vaak pas aan het eind van dat kwartaal. Sommige babyvoeding is beperkt houdbaar dus mensen kunnen ook niet alles opsparen. Op papier krijgen gezinnen steun, maar in feite gebruikt negentig procent deze babyvoeding niet.’

‘Als libertair wil ik de overheidssteun ook niet zomaar afschaffen, maar wel geleidelijk verminderen. Eén van mijn voorstellen is bijvoorbeeld om het recht op sociale kortingen in te kunnen wisselen voor financiële compensatie. De staat koopt soms babyvoeding tegen een duurdere prijs dan het in de detailhandel kost. Ik heb een klein onderzoek uitgevoerd naar de prijs van babyvoeding en zo’n compensatievoorstel ingediend bij het regionale parlement. Dit wetsvoorstel wordt binnenkort bekeken, ik hoop dat het wordt aangenomen.’

'De staat maakt zijn burgers alleen maar bang. Actieve burgers die het land kunnen helpen, vertrekken'

Hoe zit het met de democratie op gemeentelijk niveau?

‘Veel gemeenteraadsleden voelen zich niet onafhankelijk. Als ik een typisch gemeenteraadslid zou moeten portretteren dan heb je het over een medewerker in de sociale sfeer, een leraar of een directeur van een school van vijftig jaar en ouder. In feite is dat een werknemer in overheidsdienst die afhankelijk is van het lokale bestuur. Vaak wordt tegen zulke mensen gezegd dat ze de gemeenteraad in moeten gaan. Maar zo’n persoon doet het niet uit eigen overtuiging en stemt in de meeste gevallen zoals van hem verwacht wordt. Dit beeld zul je bij veel lokale overheden aantreffen.’

3'Veel sociale programma's zijn niet effectief. Ik wil de overheidssteun geleidelijk verminderen.'

Je bent sinds 2014 gemeenteraadslid samen met 24 andere leden?

‘Ja en dit jaar loopt mijn mandaat af maar ik wil me opnieuw verkiesbaar stellen. In het najaar komen er nieuwe gemeenteraadsverkiezingen maar er is ook een herindeling van de gemeentes gaande om ze beter te kunnen besturen. Voortaan zal de gemeenteraad van Poesjkino het hele Poesjkindistrict gaan vertegenwoordigen, daar wonen ongeveer 180.000 inwoners.’

Wat betekent die agglomeratie voor het lokale bestuur?

‘De afstand tussen burger en bestuur wordt hierdoor steeds groter. Al die inwoners krijgen niet ineens een veel grotere gemeenteraad, dus met minder mensen, moeten we contact onderhouden met veel meer inwoners. Het proces van de verticalisering van de macht [ingevoerd door president Poetin om politieke eenheid te scheppen en de hogere overheid de lagere  te laten instrueren, red.] dat twintig jaar geleden begonnen is, wordt nu op lokaal niveau voltooid.’

Als je kijkt naar de verhouding burger – staat, groeien zij naar elkaar toe of niet?

‘Je ziet wel dat lokaal problemen worden gladgestreken, maar in essentie wordt er niets opgelost. De corruptie is bijvoorbeeld overal. De regering is weliswaar in staat om via internet een soort van dialoog met de burgers te onderhouden. Maar directe feedback van de burger via vrije verkiezingen is niet mogelijk. Lokaal is dat soms wel mogelijk, als onafhankelijke kandidaten worden gekozen. Maar hoe hoger het machtsniveau, hoe minder dergelijke voorbeelden. Daarom hebben we nu een parlement met in feite een eenpartijstelsel.’

'Hoe dieper je als land valt, hoe sneller je vervolgens weer zal groeien'

Durf je te voorspellen hoe zich de democratie de komende tien jaar in Rusland zal ontwikkelen?

‘Voorlopig wordt het slechter. Maar op het moment dat mensen het zat worden, kunnen dingen heel snel veranderen in Rusland. We bevinden ons nu in een situatie waarin de staat de problemen niet oplost. De staat maakt zijn burgers alleen maar bang. Actieve burgers die het land kunnen helpen, vertrekken.’

Wat motiveert jou om je te blijven inzetten?

‘Hoe zou je kunnen leven zonder hoop? Hoe dieper je als land valt, hoe sneller je vervolgens weer zal groeien. Hoe slechter de situatie nu is, des te beter zal het land zich straks in een goede richting kunnen ontwikkelen! Progressie zal immers zichtbaarder zijn. Er zijn zoveel problemen. Als je alleen al de lokale, alledaagse problemen zou oplossen, zou dit het leven van de inwoners van een stad als Poesjkino aanzienlijk verbeteren.’

Wekelijkse update?

Iedere donderdag uitgelichte artikelen in uw mailbox

Eerst doorlezen? U kunt zich ook later aanmelden via de home pagina.

Als u in uw browser de cookies blokkeert, ziet u deze popup steeds weer. Daarvoor excuus.