Arkadi Babtsjenko leeft. De moord op de Russische journalist, die was uitgeweken naar Kiev, is in scène gezet door de Oekraïense justitiële autoriteiten. De staatsveiligheidsdienst SBOe wilde zo naar eigen zeggen een valstrik uitzetten voor de organisatoren van wel degelijk beraamde moordaanslag op Babtsjenko.
De speciale operatie van de SBOe werd woensdagmiddag 30 mei onthuld door de Oekraïense geheime dienstchef Vasili Gritsak, in aanwezigheid van procureur-generaal Joeri Loetsenko. Nadat Gritsak op een persconferentie in Kiev had gemeld dat de SBOe zowel de ‘dader’ als de organisator van de moordaanslag op Babtsjenko had gearresteerd en intussen ook voldoende bewijs had verzameld dat Russische geheime diensten het op zijn leven hadden gemunt, vertelde hij dat de journalist gewoon in leven was.
‘Ik zou het gezin van Babtsjenko kunnen condoleren, maar dat doe ik niet. Integendeel, ik feliciteer hem met zijn derde geboorte en nodig hem hier uit’, aldus Gritsak. Waarop Babtsjenko naar voren trad, terwijl de journalisten in de zaal kreten van verwondering slaakten en soms ook applaudisseerden.
Babtsjenko lichtte daarop toe hoe en waarom hij had meegewerkt aan de geënsceneerde moordaanslag voor de deur bij hem thuis. Hij had geen keus, zei hij. Volgens de journalist bereikte hem enkele maanden geleden het bericht dat er een moordaanslag op hem werd beraamd. Eind april werden de aanwijzingen serieuzer. De organisator zou foto’s en gedetailleerde gegevens van hem hebben die alleen afkomstig konden zijn van Russische overheidsinstanties. De druk uit Moskou werd volgens Babtsjenko verder opgevoerd. De uitvoerders in Oekraïne werd te verstaan gegeven dat ze nog maar drie weken de tijd hadden. ‘De jongens werkten als buffels’, vertelde de journalist.
In mei verschenen er in Russische media berichten dat Islamitische Staat plannen zou hebben voor een terroristische actie rond de finale van de Champions League zaterdag 26 mei in Kiev. ‘In feite moest het om mij gaan’, aldus Babtsjenko, die zich op de persconferentie voor zijn schijndood verontschuldigde tegenover de collega’s en vooral zijn vrouw die volgens hem ook in de waan verkeerde dat haar man dood was. Of zijn echtgenote inderdaad van niets wist, is niet geheel duidelijk. Volgens een vriend van Babtsjenko was ze wel op de hoogte en speelde ze het spel mee.
Op zijn eigen Facebook-pagina toonde Babchenko zich na de persconferentie zelfbewust. 'Ik heb beloofd 96 jaar te worden, dansend op het graf van Poetin', schreef hij woensdag. Donderdag voegde hij er aan toe in een boodschap aan iedereen die zijn eigen moraal wil hooghouden en het onjuist vindt dat hij niet is gestorven: 'Gooi al die memes maar hierheen. We zullen er om grinneken'.
Twee maanden voorbereiding
De operatie om de huurmoordenaars in de val te lokken, zou twee maanden lang zijn voorbereid. Volgens de SBOe moest de moord op Babtsjenko worden georganiseerd en uitgevoerd door twee Oekraïners, die zouden zijn gerekruteerd door een Russische geheime dienst.
De bestelde 'killer', een oorlogsveteraan uit de Oekraïense krijgsmacht die in de Donbas heeft gevochten, zou de aanvankelijke tipgever zijn geweest. Via hem dacht de SBOe de man achter de schermen op het spoor te kunnen komen. Die organisator, die met het initiaal G. wordt aangeduid, zou ook een Oekraïener zijn. G. zou voor zijn werk een voorschot van 10.000 dollar hebben ontvangen. Na afwikkeling van de moord zouden de uitvoerders in totaal 40.000 dollar in het vooruitzicht zijn gesteld.
G. had volgens Gritsak ook andere opdrachten vanuit Moskou gekregen. Zo zou hij driehonderd kalasjnikovs en ander wapentuig moeten kopen en opslaan in een geheim depot ergens in centraal-Oekraïne. G. was van plan om na de moord via een derde land naar Rusland uit te wijken. Het vliegticket had hij op zak, aldus Gritsak. De nepmoord op Babtsjenko voltrok zich op dinsdagavond 29 mei. Toen Babtsjenko, die in Kiev werkt voor een Krim- Tataarse televisiezender, zijn woning even had verlaten om een boodschap te doen, werd hij zogenaamd neergeschoten. Zijn vrouw, die in de badkamer was, hoorde drie schoten, rende naar het raam en zag haar man op de grond liggen. Ze belde de ambulance die snel kwam en Arkadi Babtsjenko naar het ziekenhuis vervoerde. Onderweg zou hij zijn overleden en meteen naar het mortuarium zijn gebracht, meldde de politie naderhand.
De politie maakte geen bijzonderheden over de aanslag bekend. Maar tegen middernacht verspreidde ze wel een fotomontage van de vermoedelijke dader. Een dag later gaf de SBOe beelden vrij van de arrestatie van G. die oogt als een wat kalende en licht corpulente man van middelbare leeftijd.
Omdat het gevaar voor zijn leven niet zou zijn geweken, heeft president Petro Porosjenko van Oekraïne Babtsjenko en zijn gezin een beveiligd onderkomen in zijn land toegezegd.
Journalistieke reacties
In journalistieke kring is over het algemeen negatief gereageerd op de enscenering van de fake-liquidatie van Babtsjenko. Veel verslaggevers vinden dat de SBOe hen heeft opgezadeld met nepnieuws en daarmee de betrouwbaarheid van het vak verder heeft ondergraven.
In sommige reacties werd benadrukt dat Babtsjenko geen andere opties had. The Atlantic Council heeft er een aantal op een rij gezet. 'Ik ben blij dat er voor het eerst recht is gedaan voor een journalist', aldus bijvoorbeeld Maxim Eristavi. Hij refereerde aan de moord, juli 2016 in Kiev, op de Wit-Russische journalist Pavel Sjeremet, die nooit is opgelost. Ook Katarina Kruk, een Maidan-activiste, vroeg om begrip. 'De SBOe heeft niets gedaan, iedereen kritiseert Oekraïne. De SBOe voert een operatie uit, iedereen kritiseert Oekraïne. Wees niet zo streng.' En de onderzoeksjournalist Simon Ostrovski, bekend om zijn werk in de Donbas, reflecteerde uren na het bekend worden zo: 'Ik vraag mezelf af: als ik de kans had om de kerels te pakken die we willen vermoorden, zou ik dan ook meewerken aan zo'n stunt? Waarschijnlijk wel, als ik eerlijk ben. Het is belangrijk om dit perspectief ook te zien'.
Ongeclausuleerde kritiek voerde echter de boventoon. De organisatie Reporters Zonder Grenzen noemde het een 'pathetische stunt'. De Russische onderzoeker/collega Andrej Soldatov, die in het verleden nauw heeft samengewerkt met Babtsjenko, twitterde: 'Sorry, guys, to me, it's crossing a line big time. Babchenko is a journalist not a policeman, for Christ sake, and part of our job is trust, whatever Trump&Putin say about fake news. I'm glad he is alive, but he undermined even further the credibility of journalists and the media.' Het Oekraïense weekblad Nieuwe Tijd haalde zijn laatste nummer terug bij de drukker om een nieuwe editie te kunnen maken. Andere kranten stonden voor dezelfde keus.
Voormalig Guardian-correspondent Shaun Walker voorspelde dat het opzetje van de SBOe de 'Moskouse spin-machine' in de kaart zal spelen. Bij elke volgende moord zal de eerste vraag zijn of het slachtoffer ook echt dood is, betoogt Walker in The Guardian. BBC-medewerker Leonid Ragozin liet zich in vergelijke bewoordingen uit. De SBOe heeft schade toegebracht aan veel dingen tegelijkertijd: aan Oekraïne, aan Russische liberalen en journalisten. 'Alleen het Kremlin wint', aldus Ragozin.
Lees hier een overzicht van de reacties in de Russische media.
Ook op de website van RaamopRusland heeft woensdag 30 mei een necrologie van Arkadi Babtsjenko gestaan. De redactie heeft dat In Memoriam na de persconferentie van de SBOe gedepubliceerd en vervangen door een nieuw profiel van de Russische journalist.