In de Pandora Papers, een lek van miljoenen geheime financiële documenten, staat Oekraïne in een rij van 90 genoemde landen op een dubieuze eerste plaats met 38 politici die hun vermogen hebben verborgen in belastingparadijzen. De pijnlijkste onthullingen betreffen president Vladimir Zelenski, de komiek die president werd met een campagne tegen zelfverrijking en corruptie, aldus Hella Rottenberg.
Vladimir Zelenski met zijn acteurs en compagnons van de succesvolle productiemaatschappij Kvartal 95. Schermafdruk van YouTube
door Hella Rottenberg
Mensen stemden in 2019 op Vladimir Zelenski vanwege een tv-serie waarin hij in de rol van een gewone geschiedenisleraar tekeer gaat tegen corrupte politici en vervolgens zonder campagne of steun van een rijke oligarch de verkiezingen wint. De leraar hield een tirade over de vicieuze cirkel waarin Oekraïne zit: ‘Mensen zijn verbaasd wanneer hun politici steeds weer dezelfde fouten maken! Dat komt doordat die politici allemaal wiskundigen zijn, ze kunnen alleen maar optellen en aftrekken en hun eigen vermogen vermenigvuldigen! […] We kunnen slechts kiezen tussen twee schurken, en zo gaat het al 25 jaar. En weet je wat? Nu gaat er ook niets veranderen. Weet je waarom? Omdat we allemaal weer een schurk kiezen. En dan zeggen we: Ja, het is een schurk, maar de rest is nog erger.’
De ironie kan niemand ontgaan. Ironie in het kwadraat: eerst wordt fictie realiteit als Zelenski gekozen wordt en nu blijkt Zelenski niet veel beter te zijn dan zijn tegenstander en voorganger Petro Porosjenko, iets wat de leraar in de serie al voorspelde.
Uit de documenten van de Pandora Papers komt tevoorschijn dat Zelenski en zijn drie compagnons (de gebroeders Sjefir en Andrej Jakovlev) met hun productiemaatschappij Kvartal 95 een netwerk van brievenbusfirma’s in belastingparadijzen hadden opgezet. Dit netwerk functioneerde zeker vanaf 2012, het jaar dat Kvartal 95 programma’s ging leveren voor het televisiekanaal 1+1 van oligarch Igor Kolomojski.
Gewone betalingen of medeplichtig aan witwassen?
Tijdens de verkiezingscampagne in 2019 werd Zelenski ervan beticht 41 miljoen dollar te hebben witgewassen van Kolomojski’s PrivatBank via rekeningen in Belize, de Maagdeneilanden en Cyprus. De Pandora Papers laten zien dat tien firma’s van Zelenski c.s. overeenkomen met het toen onthulde schema, dat destijds niet werd gestaafd met bewijzen. Volgens de onderzoeksjournalisten van OCCRP (Organized Crime and Corruption Reporting Project) is er ook nu geen bewijs gevonden dat verduisterd geld van PrivatBank naar deze brievenbusfirma’s is overgemaakt. ‘De geldstromen die zichtbaar zijn in de documenten lijken te maken te hebben met de tv-producties, waarvan Kolomojski een klant was’, zo schrijft de OCCRP. Oekraïense journalisten van Slidstvo.info menen dat er wel degelijk aanwijzingen voor witwassen van kapitaal van PrivatBank tevoorschijn zijn gekomen.
'Offshore 95', video van Slidtsvo.info met Engelse ondertiteling
Kolomojski was samen met een zakenpartner eigenaar van PrivatBank, met 20 miljoen klanten de grootste particuliere bank in Oekraïne. Eind 2016 werd PrivatBank genationaliseerd, nadat de Nationale Bank een tekort had geconstateerd van 5,5 miljard dollar. Dit tekort werd door de staat aangevuld om te voorkomen dat de bank zou omvallen en de spaarders hun geld kwijt zouden zijn. Kolomojski en zijn zakenpartner worden ervan verdacht de miljarden te hebben verduisterd. In Oekraïne zijn strafzaken tegen hem vastgelopen, Kolomojski staat in de VS op een sanctielijst wegens corruptie.
Vlak voor de verkiezingen in 2019 droegen Vladimir Zelenski en zijn echtgenote Jelena hun aandeel van 25% in de belangrijkste brievenbusfirma, genaamd Maltex, over aan een van zijn compagnons, Sergej Sjefir. Sjefir hoefde daar niet voor te betalen, zo blijkt uit de gelekte documenten. Een paar weken later, zo ontdekten de journalisten, werd er een contract gesloten waarin stond dat een firma van Jelena Zelenski dividend van Maltex zou blijven ontvangen.
Sergej Sjefir is nu de naaste adviseur van Zelenski. Hij heeft via firma’s in Belize twee appartementen in Londen gekocht, voor 2,2 miljoen en 3,5 miljoen dollar, zo blijkt uit de Pandora Papers. Sjefir heeft zijn vermogen niet openbaar gemaakt, zoals ambtenaren in Oekraïne wettelijk verplicht zijn. Hij beroept zich er op dat hij geen dienstverband heeft, maar als freelancer advies geeft. Enkele weken geleden werd er een moordaanslag gepleegd op Sjefir. Zijn auto werd onder vuur genomen, zijn chauffeur raakte gewond, hijzelf niet.
Kremlin: Zelenski is ongeschikt om mee te onderhandelen
De Russische autoriteiten grepen de onthullingen over Zelenski aan om de Oekraïense politieke leiding ongeschikt te verklaren om mee te onderhandelen. Vice-voorzitter van de nationale veiligheidsraad en voormalig premier en president Dmitri Medvedev publiceerde in de krant Kommersant een filippica tegen de Oekraïense president, waarin hij hem grof beledigde en zijn joodse afkomst nadrukkelijk onder de aandacht bracht.
Foto Kremlin
Zelenski heeft zijn eigen ‘etnische wortels’, zijn morele en politieke oriëntatie, ja zijn eigen identiteit verraden, aldus Medvedev, want uit angst biedt hij alle ruimte aan extreme nationalisten. De Russische politicus maakt een krasse vergelijking met door hemzelf verzonnen ‘vertegenwoordigers van de joodse intelligentsia’ die ‘in nazi-Duitsland vanwege hun ideeën tot de SS wilden toetreden’.
Zijn opstelling levert natuurlijk een ‘cognitieve dissonans’ op bij Zelenski, schrijft Medvedev, temeer daar hij er niet zeker van kan zijn dat ze hem als het klimaat omslaat niet ‘een gele ster op z’n rug naaien’ of ‘z’n nek breken’. Daarom komt hij alle groeperingen in Oekraïne in hun eisen tegemoet, van nationalisten tot minderheden zoals Hongaren en Tataren.
De Oekraïense leiders zijn niet autonoom, vindt Medvedev. Onder de plak van de VS en de EU heeft Oekraïne nu veel minder ruimte dan toen het land nog deel uitmaakte van de USSR. ‘Met vazallen zaken doen is zinloos’, concludeert hij.
Nog een stelling van Medvedev luidt dat Oekraïne geleid wordt door ‘slappelingen die er alleen maar op uit zijn hun zakken te vullen’ en hun vermogen notabene in buitenlandse belastingparadijzen neerzetten. ‘Met zulke slappelingen zijn contacten niet vruchtbaar. Ze kunnen je elk moment verraden voor een zilverling.’ De Oekraïeners weten van niets en houden zich niet aan afspraken. Ze veranderen voortdurend van mening om hun Amerikaanse bazen terwille te zijn. ‘Het betekent dat onderhandelen met hen volstrekt zinloos is.’
Wat staat Rusland dus te doen? Welnu, niets. ‘Rusland kan wachten. Wij zijn mensen met geduld.’
Het Kremlin distantieert zich niet van de inhoud en de toon van Medvedevs artikel. Volgens een Kremlin-zegsman spoort de strekking met de lijn van het Kremlin.
Reacties in Oekraïne
‘Al deze informatie is al eens door de tegenstanders van Zelenski gepubliceerd tijdens de verkiezingscampagne. Toen en al helemaal nu is er niets compromitterends aan’, luidde de laconieke reactie van een adviseur van de president, Michailo Podoljak. Er is geen geld van de overheid mee gemoeid, zei hij. Volgens Podoljak moesten Zelenski en zijn team hun productiemaatschappij beschermen tegen overvalmethodes van de overheid destijds. Een van de compagnons gaf hetzelfde argument en zei dat de aandeelhouders van Kvartal bezig zijn hun zaken uit het buitenland over te hevelen naar Oekraïne. ‘Dat gaat niet snel, ik heb al 23 firma’s gesloten en ik ben van plan daarmee door te gaan’, aldus Zelenski’s voormalige compagnon Boris Sjefir.
Zelenski met zijn vrouw tijdens de herdenking op 29 september van de massamoord op Kievse joden door de nazi's in 1941 bij Babi Jar. Foto President.ua
Volgens Zelenski’s voorganger Petro Porosjenko heeft ‘Oekraïne in de wereld de reputatie van een land welks leider betrokken is bij corruptie, bij het witwassen van gestolen geld samen met zijn zakenpartner Kolomojski’. Porosjenko zelf werd er in 2016, terwijl hij aan de macht was, op betrapt zijn vermogen te hebben verborgen op de Britse Maagdeneilanden, in plaats van zijn zakelijke belangen op afstand te zetten. Sommige mensen die destijds de constructies van Porosjenko hekelden, verdedigen nu de handelwijze van Zelenski en andersom.
Roeslan Rjabosjapka, die in 2019 procureur-generaal was en een jaar later in ongenade viel, noemt het gebruik van belastingparadijzen ‘een oude traditie’ in Oekraïne, omdat het land geen rechtszekerheid bood. Maar wie daar nu nog gebruik van maakt , laadt de verdenking op zich dat te doen vanwege belastingontwijking of het witwassen van vuil kapitaal, zegt hij. Hijzelf denkt dat hij door Zelenski de laan uit is gestuurd op aandringen van oligarch Kolomojski.
Voor het Oekraïense anti-corruptiecentrum, de ngo Antac, geldt dat het grootste probleem wordt gevormd door het feit dat de voormalige compagnons van Zelenski, zoals het hoofd van de inlichtingendienst Bakanov en adviseur Sergej Sjefir nu zelf ‘de autoriteiten’ zijn, de overheid. En adviseur Sjefir is een ‘onofficiële gezagsdrager’.
Supermarktketen op de Krim
De Pandora Papers onthullen ook de constructie van de rijke zakenman en parlementslid Gerega, die de inkomsten van een supermarktketen op de Krim laat lopen via brievenbusfirma’s op Cyprus. Gerega beweerde dat hij de winkelketen was kwijtgeraakt na de annexatie van het schiereiland door Rusland in 2014, maar in feite is de keten nog steeds zijn eigendom en is hij in Sebastopol, hoofdstad van de Krim, de grootste belastingbetaler aan de Russische overheid.
Behalve de handelwijze van Zelenski en zijn omgeving traceren de Pandora Papers ook tal van luxueuze woningen van Oekraïense zakenlieden en politici, met name in Londen.
De politieke gevolgen van de onthullingen lijken in Oekraïne voorlopig niet ingrijpend. Waarnemers merken op dat het imago van Zelenski weliswaar schade heeft opgelopen, maar dat men in Oekraïne zo gewend is aan het stallen van vermogen in belastingparadijzen, dat de schok niet al te groot is.
Bronnen: OCCPR, Kiev Post, Ukrainskaja Pravda, Biz.Liga.Net