Eind oktober zijn er in Oekraïne verkiezingen voor burgemeesters, gemeenteraden, provinciebesturen en andere lokale organen gehouden. Ook de inwoners van Kyïv hebben op 25 oktober een nieuwe burgemeester kunnen kiezen. Met nog geen 35 procent was de opkomst ongekend laag. Zittend burgemeester Vitaly Klitsjko haalde 46 procent van de stemmen en moet het in een tweede ronde opnemen tegen de kandidaat van het op Rusland georiënteerde Oppositieblok. Slavist-vertaler Arie van der Ent, woonachtig in Oekraïne, bericht vanuit een dorp nabij Kyiv over politieke bestuurders die zo uit een roman van Gogol gestapt lijken te zijn.
Vitalyi Klitsjko, burgemeester van Kyiv. Foto Wikimedia.
door Arie van der Ent
Ik ben in mijn leven drie burgemeesters tegengekomen, die voor Oekraïense burgemeesters konden doorgaan. De eerste bij Gogol (1836), de tweede in Vladivostok (2003) en de derde in Sisteron (2020).
Om met die laatste te beginnen: het gaat hier om een klein Frans stadje in de Vaucluse, finishplaats van de derde etappe van de laatste Tour de France, vertrekplaats van de vierde. De burgemeester werd geportretteerd in de Nederlandse actualiteitenrubriek EenVandaag. We zagen hem achter zijn meters brede, zware en donkere eikenhouten bureau en rond de aankomst- en vertrekplaats van de wielerwedstrijd. En toen gebeurde het. Burgemeester Daniel Spagnou gaf iemand een joviale hand en die man zei ongevraagd: 'Deze man is de beste burgemeester die we hier ooit hebben gehad!' Ik dacht meteen: dit is iemand die het midden houdt tussen een Zonnekoning en een Maffiabaas, met die ietwat dubbele uitstraling. Bij nadere bestudering bleek de fan van de burgemeester een maar al te waar woord te hebben gesproken: Poetin kan niet in de schaduw staan van Daniel Spagnou, die al 36 jaar op het gemeentepluche zat en net begonnen was aan zijn zevende termijn van zes jaar. En dat voor iemand die één jaar ouder is dan Joe Biden en vijf jaar ouder dan The Donald.
De tweede burgemeester was die van Vladivostok, die ik in levenden lijve aanschouwde op de 140ste verjaardag van zijn zo lang gesloten stad, ergens in de zomer van 2003. Hij stond op een podium, al goochelend en jonglerend met meerdere mobiele telefoons tegelijk, als een sheriff met een set pistolen. Een warlord in vredestijd.
De derde was de gorodnitsji (burgervader) Anton Antonovitsj Skvoznik-Doechanovski (Kruipsluip-Van Geestgrond) uit Gogols verhaal Revisor (1836). Dat is de man die zijn ambtenaren vertelt dat hij droomde dat zijn zwager cello speelde terwijl hijzelf werd besnuffeld door twee kolossale ratten. Dat voorspelde niet veel goeds – er stond een revisie [overheidscontrole] voor de deur! Hij peperde de hele ambtenarij in dat ze zo snel als mogelijk schoon schip moesten maken: de scharrelvarkens uit het gerechtsgebouw, de ziekenhuispatiënten een schone slaapmuts op. Natuurlijk ziet de burgemeester vervolgens de verkeerde aan voor de Man van Hogerhand, overspeelt hij zijn eigen hand aan alle kanten en staat, als hij moreel en psychisch niet dieper kan zinken, de Ware Revisor voor de deur.
Zo ongeveer zag ik in abstracto ook de burgemeester van Kyïv. Maar in werkelijkheid staat al sinds 2014 een man van nu 49 jaar oud aan het hoofd van de stad: de ex-weredkampioen zwaargewicht Vitaly Klitsjko die nog nooit knock-out is gegaan, maar wel eens op zijn gezicht. Dat laatste gebeurde toen Klitsjko, die zich normaal voortbeweegt in een Jeep met cortège, op een e-bike stapte om het gezonde leven op de fiets aan te prijzen. Op het trottoir: gelach bij de omstanders.
De politicus trad uit zijn bubbel om een kunstje voor het stemvee te doen. Natuurlijk fietste hij op het trottoir, fietspaden zijn er niet; en hij stak niet lopend over, zoals het hoort, maar fietsend over het zebrapad. Dat stak bij het publiek. Zelf ben ik voorzichtig geneigd om dat toch als winst te zien. In vroeger tijden vond geen enkele politicus het nodig om zich beter voor te doen dan hij was en, al was het maar in een reclamefilmpje, een knieval te maken voor het volk.
De spelregels
Gegadigden voor het burgemeesterschap moeten in Oekraïne worden voorgedragen door een partij. De kandidaatstelling kost geld: als het gaat om het burgemeesterschap van een stad van meer dan 10.000 inwoners moet er betaald worden. De tarieven verschillen zeer: in het arme Oezjhorod kost het maar iets van 350 euro, in Kyiv 10.000 euro.
Om als partij in de gemeenteraad te komen, moet je een kiesdrempel van 5 procent halen. Er geldt ook een bijzondere numerus fixus: minstens 40 procent van de mensen op een lijst moet vrouw zijn. De stemlokalen zijn open van 8 tot 8. Je moet stemmen op de aangewezen plek. Je hoeft alleen je binnenlands paspoort mee te nemen.
In Kyiv wordt er gestemd voor het burgemeesterschap en voor de gemeenteraad (maar liefst 120 leden). De aftrap van de verkiezingscampagne was op 5 september. Sinds het debacle uit 2010 (toen Leonid Tsjernovetsky werd afgezet als voorzitter van de gemeenteraad) zijn de functies van burgemeester en voorzitter van de raad formeel gescheiden, al mogen ze wel samenvallen, zoals in de huidige situatie het geval is. Bij het aantreden van een nieuwe president moet de burgemeester van Kyiv eigenlijk weg, maar dat is bij de aanstelling van Zelensky niet gebeurd. De vertegenwoordiging is evenredig: meeste stemmen gelden. Als geen der kandidaten meteen een meerderheid volgt er een tweede ronde, waarin moet worden gekozen tussen de nummer een en de runner-up, waarbij een eenvoudige meerderheid volstaat.
Verkiezingscampagne in Kiev. Foto Arie van der Ent
De tegenstanders
Bij deze verkiezingen zijn er in totaal zeventien kandidaat-burgemeesters. De zittende burgemeester, Vitaly Klitsjko (1971) was van 2010-2015 leider van de partij Oedar (Oekraïense Democratische Alliantie voor Reformaties), daarna van 2015-2019 van het Blok Porosjenko van de vorige president. Hij nam actief deel aan Majdan. Als bokser haalde hij brons op de Spartakiade van 1991. In de finale van de Internationale Militaire Spelen verloor hij in de finale van de Rus Aleksej Lezin (1995). Een jaar later mocht hij niet meedoen aan de Olympische Spelen in Atlanta (betrapt op steroïdegebruik). Zijn eerste beroepsgevecht was in 1996, zijn laatste in 2012. Hij woonde jarenlang in Duitsland en heeft de zegen van Merkel gekregen en de Adenauer-orde (2015). Hij werd geboren in Kirgizië, als zoon van een militair. Hij is doctorandus 'sportfinanciering' en, met zijn jongere boksbroer Volodymyr, producer van de musical Rocky.
De peilingen
Een groot verschil met Nederland is dit: er wordt weinig gepeild en de resultaten zijn niet zo een, twee, drie terug te vinden via een zoekmachine. En ook in een krant als de Engelstalige Kyiv Post is de berichtgeving summier en slecht te vinden. Geen 538 polls, zoals in de VS, waarbij je elke minuut de laatste veranderingetjes kunt bijhouden, laat staan de Worldometer om de situatie rond corona in de wereld bij te houden. Trouwens: er wordt een 20 procent lagere opkomst verwacht door het heersende virus, dat op het moment in Oekraïne minder hard rondwaart dan in Nederland. Oekraïne heeft 2,5 maal zoveel inwoners maar 6.500 besmettingen per dag is ruwweg 80 procent van het aantal Dagelijkse nieuwe besmettingen in Nederland. Het aantal officieel geregistreerde doden nadert de zesduizend. Bars en restaurants zijn gewoon open. Bij de voetbalwedstrijd Oekraïne-Spanje (1-0) zaten onlangs 15.000 mensen op de tribune.
Opvallend verschil met de eerste peiling van begin september: televisieman Serhyj Pritóéla van de Golos (De Stem) is van de tweede plaats (7,8%) helemaal weggezakt tot een schamele 1,6% in de laatste poll. Het lijkt erop dat de bevolking genoeg krijgt van televisiemensen. Net als president Zelensky was en is Pritoela een bekende talking head, met eigen shows et cetera. De partij van Zelensky zakt óók helemaal weg in de peilingen. Dat de president daarom politiek wilde bedrijven tijdens een redevoering op de Sjevtsjenko-universiteit in Kiev (22 september) werd hem door het publiek bepaald niet in dank afgenomen. Zelensky had zich fel tegen Klitsjko gekeerd: te veel files in de hoofdstad, te slechte luchtkwaliteit.
Die bemoeienis is ongepast, het hoort niet en het mág niet, maar het lijkt overdreven om er veel méér gewicht aan te hangen. Het is, meer in het algemeen, een uitwas van de indruk die ik na een aantal jaren woonachtigheid hier heb gekregen: de mening van het volk sluit nogal slecht aan op de partijkeuzes die voorhanden zijn. Het wachten is op een vertaalslag van 'mening' naar 'beleid'. Maar ja, in Nederland, veilig achter de duinen en lepeltje-lepeltje gelegen met Duitsland hebben wij, u dus, makkelijk praten.
De kandidaten zijn van links naar rechts: Klitsjkó, Toménko, Popóv, Veresjtsjóék, Pritóéla, Paljtsjévsky, Koetsjerénko, Smesjkó.
Na vrijdag 23 oktober mocht er geen campagne meer worden gevoerd. Ik geef u de resultaten van de hoogst scorenden van het telefonisch onderzoek van maandag 19 oktober.
Saillant: nummer twee Tomenko is veel populairder dan de partij die hem voordroeg. Zijn partij Ridna kraina (Geboorteland) scoort maar 1,6 procent in de peiling. Deze man moet een zeker charisma niet vreemd zijn. Bij Toertsjínov is het omgekeerd: de man staat zelf op 1,6 procent en zijn partij op 13,6 procent. Dan heb je als partij toch iets verkeerd gedaan, zou je zeggen.
De meedingende partijen zijn van links naar rechts: Oedar (Stoot), Europese Solidariteit, Sloega narodoe (Dienaar van het Volk), OPZZj (Oppositieplatform Voor het Leven), Natsionaljny korpoes, Golos (Stem), Peremoha Paljtsjevskoho (De overwinning van Paljtsjevsky), Sila i tsjestj (Kracht en eer). OPZZj geldt als uitgesproken pro-Russisch, nummer 6 Natsionaljny korpoes als zeer nationalistisch. Opvallend: Zelensky's partij/beweging Dienaar van het Volk kan geen potten breken, evenmin als haar voorvrouw Veresjtsjoek (resp. 9,1 en 6,1 procent)
De ring
Het kan zijn dat Klitsjko meteen meer dan 50 procent scoort. Anders moet hij het volgens deze meest recente peilingen opnemen tegen Mykóla Toménko (55), historicus, Afghanistan-veteraan, sinds 1987 getrouwd met zijn eerste vrouw. Toménko is een vertrouweling van oud-president Joesjtsjenko, werkte nadien onder Timosjenko en Porosjenko. Hij is auteur van onder meer de volgende boeken: Geschiedenis van de Oekraïense grondwet, Politieke theorie en De Oekraïense romanticus Hohol. Hij propageert een gezonde manier van leven.
Als Tomenko's resultaten tegenvallen, moet Klitsjko het in de tweede ronde waarschijnlijk opnemen tegen een van de twee pro-Russen: Paljtsjevsky (Overwinning Paltsjevsky) of Popov (Oppositieplatform). Tegen alle drie moet hij op punten kunnen winnen, mogelijk door een knock-out.
De stemming
Vrij algemeen heerst het gevoel: of je nou door de kat wordt gebeten of door de hond. De opkomst in 2015 was laag: 41,74 procent. Bij de laatste parlementsverkiezingen (21 juli 2019) was het niet veel beter: 49,84 procent. Veel mensen hebben het gevoel dat tegen 'de oligarchen' niet valt op te boksen, dat politici er niet zijn om het land te dienen, maar hun bankrekening of diepe broekzak.
Mijn vrouw
Mijn vrouw gaat stemmen. Dat is helemaal geen vanzelfsprekendheid. Al wonen we allang – meer dan een jaar – op het platteland, ze staat nog steeds ingeschreven op haar geboorteflat en stemt dus in Kyiv zoals vroeger. Maar voor haar geldt dit keer: ze doet voor het eerst mee aan de burgemeesters- en gemeenteraadsverkiezingen.
Eigenlijk is het 'mijn schuld' dat zij zich voor politiek is gaan interesseren. Ik vond dat zulks pas gaf. Het hielp daarbij dat ze een aantal keren voor iets langere tijd in Nederland is geweest en zag, en vooral voelde, 'dat het anders kon'. Wat haar, samenvattend, opviel. De wegen zijn goed en de mensen voelen zich geborgen. Er is een overheid die niet tegenover de bevolking staat om zich schaamteloos te verrijken en zichzelf te bewieroken, maar gewoon van en uit het volk is, dat zij oprecht zo goed mogelijk probeert te dienen, waarbij het algemeen belang dus voor het eigenbelang gaat. Bij ons fietsen sommige ministers altijd, niet alleen voor een reclamefilmpje.
Haar wake-up leidt tot nu toe voor een keuze die misschien het meest te vergelijken is met de SP: overal tegen, nergens voor. Maar goed, in bijna marxistische zin is er sprake van een bewustwordingsproces. Zij meent met eigen ogen te hebben gezien dat het anders kan. Haar grootste grief: de onbeschermdheid van de bevolking, tegen de overheid, tegen het leven, tegen de dood. Vrijwel niemand heeft een zorgverzekering. Trouwens, ik ook niet. Te duur.
Ik mag nergens een burgemeester kiezen en ik ben er niet rouwig om. Naar mijn mening is de Nederlandse gemeentepolitiek stabiel genoeg om het te kunnen stellen met een voorgedragen en aangestelde burgervader of -moeder. Wat de situatie hier aangaat – met partijen die komen en gaan, zelden levensbeschouwelijk van aard zijn; met de grote stoelendans van politici die voortdurend aan het partijhoppen zijn – kan juist in Oekraïne de burgemeester een figuur zijn die voor enige stabiliteit zorgt. Er is een verschil tussen een honden- en een kattenbeet. Sommige burgemeesters bijten helemaal niet.
Mykola Tomenko. Foto Verchovna Rada
Ik zou op Tomenko stemmen, misschien, denk ik, als het mocht: een intellectueel, eerder een Westerling dan een Slavofiel, volgens een eeuwenoude tegenstelling die je nog steeds op het politieke bedrijf hier kunt leggen. Op het gevoel, beloften zeggen weinig, partijprogramma's nog minder. Maar aan de andere kant: misschien zou ik óók wel voor Klitsjko naar de stembus gaan – kiezen voor het grootste goed heeft niet altijd zin, voor het minste kwaad altijd. Ik geloof dat hij eerder aardig is dan kwaadaardig, en dat is al heel wat. En: in Oekraïne is de politiek eerder een boksring dan een poldermodel. Op de achtergrond speelt altijd de oligarchenoorlog. Díe geest zou eens terug in de fles moeten!
Tot slot en terug naar het begin. Van wie heeft Klitsjko het meest? Het minst van de sheriff uit Vladisvostok, dunkt mij, iets meer van de Franse dorpspotentaat, vermoed ik, maar misschien nog wel het meest van de onsterfelijke Anton Antonovitsj van Gogol: diens zonden zijn eerder aandoenlijk dan verschrikkelijk, diens val is, voor mij althans, bijna té diep. Zover is Klitsjko nog niet. Hij zit nog in het derde bedrijf – met de soep die rechtstreeks uit Parijs wordt aangerukt – en niet in het vijfde.
P.S. Ik heb in Podil (rechteroever-Centrum/Noord), in Osokorky (linkeroever-Zuid) en in Bereznjaky (linkeroever-Centrum) gewoond. In die laatste wijk zag ik vanaf de linkeroever vaak dit gedicht:
Kyiv vanaf de linkeroever
Gegroet, verdroomde, goudgetooide hagen
in blauwe bergen... Moe gedacht, in rust.
Volhard, mijn jongste, door geen brand gekust
van 't felle avondrood van onze dagen.
Je roem dateert van lang vervlogen tijden,
het honderdstemmig klokkenkoper schreit
dat hij niet weerkomt, stond van zaligheid
van oude glorie, bloei en grootheid beide.
Maar, reiziger, ga op het zand hier staan;
zie de barokke schitterdaken aan,
en kijk naar Schädels witgezuilde wonder:
Het leven leeft, verborgen is de kracht,
de berg die groen en sluimerwakend wacht,
het hemelsblauw, het gouden geel eronder.
Mykóla Zerov (1890-1937) anno 1923.