Op 20 mei werd Volodymyr Zelensky in de Rada, het parlement in Kyiv, officieel beëdigd als president van Oekraïne. Hij zegde in zijn inauguratierede functionarissen uit het Porosjenko-tijdperk de wacht aan en stelde zich streng op tegenover Rusland. Daarna ontbond hij de Rada en schreef nieuwe verkiezingen uit, die nog vóór de zomer moeten plaatsvinden. Parlementsvoorzitter Paroebi vecht dit besluit aan bij het Constitutioneel Hof.
Foto: Mykola Lazarenko
Zelensky begon zijn inauguratierede in het parlement, na het zingen van het Oekraïense volkslied, met een verenigende, pro-Europese boodschap: ‘Ieder van ons is president, niet alleen de 73 procent die op mij stemde, maar 100 procent van de Oekraïners. […] Een Europees land worden begint bij ieder van ons.' Terwijl hij op zijn hoofd wees zei hij: 'Wij zijn de Europese weg ingeslagen, maar Europa is niet ergens ver weg, Europa zit hier. En als Europa hier is, dan is dat ook hier, in Oekraïne. Dat is onze droom. Maar we delen ook de pijn, omdat ieder van ons in de Donbas is gestorven. En elke dag verliezen we weer iemand.’
Zelensky wendde zich rechtstreeks tot de grote Oekraïense diaspora in het buitenland:
‘Vandaag richt ik mij tot Oekraïners overal ter wereld. We zijn met 65 miljoen. Verbaas u niet - we zijn met 65 miljoen, als we iedereen meerekenen die in Oekraïne is geboren. […] Ik richt mij tot alle Oekraïners op deze planeet: we hebben u nodig. Iedereen die mee wil helpen aan het bouwen van een nieuw, sterk en succesvol Oekraïne - ik wil u graag het Oekraïense staatsburgerschap geven. U komt dan niet 'op bezoek', maar u komt thuis. Wij wachten op u. En kom niet met souvenirs, maar met kennis, ervaring en morele waarden. Daarmee helpt u ons om een nieuw begin te maken. Sceptici zullen zeggen dat het een onmogelijke fantasie is. Maar misschien is dat wel ons nationale idee: het onmogelijke doen door samen te werken. Ondanks alles.’
Voor zijn Europese koers vroeg Zelensky steun van het Westen en van organisaties als het Internationaal Monetair Fonds, dat op dit moment in Oekraïne onderzoekt of het land zich houdt aan de afspraken die onder Porosjenko zijn gemaakt, en om te onderhandelen over meer financiële steun. Ook de EU is al met Zelensky in gesprek. Vice-president van de Europese Commissie Maroš Šefčovič, aanwezig bij de inauguratie, sprak op 20 mei met de nieuwe president over hervormingen van de Oekraïense economie en de energiesector. De EU richt zich voornamelijk op uitvoering van de afspraken die in het Associatieverdrag zijn gemaakt.
President in oorlogstijd
Toen de nieuwe president sprak over de oorlog in de Donbas en de annexatie van de Krim schakelde hij over van het Oekraïens naar het Russisch en richtte zich daarmee niet alleen tot de overwegend Russischtalige bevolking van de rebellenrepublieken, maar ook tot het publiek in Rusland:
'Zowel de Krim als de Donbas zijn van Oekraïne. Niet alleen zijn we deze gebieden kwijtgeraakt, we verloren ook de mensen daar. Nu moeten we ervoor zorgen - en ik ben er zeker van dat ze ons horen - dat ze weer bij ons willen horen. Dat zijn we in de afgelopen jaren kwijtgeraakt, want de regering heeft niets gedaan om ze het gevoel te geven dat ze nog altijd Oekraïners zijn. Het zijn geen buitenlanders, ze horen bij ons, het zijn Oekraïners.'
De nieuwe president riep ook de VS op om meer sancties tegen Rusland in te stellen. Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov reageerde hierop: ‘Zulke retoriek zal Oekraïne niet helpen om het probleem op te lossen.’ President Poetin was een van de weinige staatshoofden die de Oekraïense president niet gefeliciteerd heeft na zijn overwinning.
Toen Zelensky in zijn toespraak aangaf dat hij alle Oekraïense krijgsgevangenen terug wil uit Russische handen, stelde de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov voor om alle gevangenen uit te ruilen. Maar hierover wordt al vijf jaar vruchteloos onderhandeld.
Een roep om nieuwe politici
Hang van mij geen portret in je werkkamer, zei Zelensky tegen de bureaucraten en politici, hang liever portretten van je kinderen op en kijk ze in de ogen als je je beslissingen neemt. Tot slot sprak Zelensky de zittende politieke elite streng toe:
‘Om eerlijk te zijn begrijp ik niet dat u in de regering en het parlement uw schouders ophaalt en zegt dat u niets kunt doen [om de politieke problemen van Oekraïne op te lossen, red.]. Er valt wel degelijk wat aan te doen. Neem een vel papier en een pen en schrijf dat je aftreedt om plaats te maken voor mensen die zich druk maken om de volgende generaties, en niet alleen om de volgende verkiezingen. Ik denk dat het volk dat wel kan waarderen.
[…] En ik vraag om het ontslag van de volgende personen: het hoofd van de staatsveiligheidsdienst, de procureur-generaal, de minister van Defensie. U kunt nog veel meer doen, maar dit zou al een goed begin zijn. Ik geef u twee maanden de tijd. […] En bij deze kondig ik vervroegde parlementsverkiezingen aan. Ik ontbind het Oekraïense parlement.’
Door het hem vijandig gezinde parlement te ontbinden wil Zelensky de parlementsverkiezingen, die in oktober plaats zouden vinden, vervroegen naar juli om zijn politieke momentum om te zetten in een sterke vertegenwoordiging in het parlement. Volgens peilingen zou zijn partij Dienaar van het Volk, genoemd naar zijn satirische tv-serie, bij verkiezingen op dit moment ongeveer 40% van de stemmen krijgen. De partij is pas in april 2018 geregistreerd en heeft dus ook geen zetels in het parlement.
Er is discussie over het recht van Zelensky om het parlement te ontbinden. Op 17 mei stapte de partij Narodniy Front uit de coalitie, waardoor alleen de partij van Porosjenko nog over is. Officieel hebben partijen in zo’n situatie dertig dagen om een nieuwe coalitie te vormen. In die tijd mag het parlement niet worden ontbonden. Maar volgens Zelensky is die coalitie eigenlijk al sinds 2016 ter ziele, omdat de andere partijen toen al uit de coalitie stapten en zij geen meerderheid meer had in het parlement. Komende week moet over de verkiezingsdatum worden beslist.
Zelensky loopt na zijn inauguratie langs een haag enthousiaste kiezers. Foto: Oekraïense overheid (rechtenvrij)
Reacties van experts
De reacties op het aantreden van Zelensky zijn gemengd. Volgens Brian Bonner, hoofdredacteur van de Kyiv Post, heeft Zelensky ‘absoluut de juiste prioriteiten gesteld. Maar nu komt het moeilijke gedeelte: Oekraine moet zien met wie hij gaat samenwerken – mensen met een goede staat van dienst of mensen met een bedenkelijk verleden of schimmige connecties.’
De Oekraïense journalist Maxim Eristavi merkte op dat ‘Zelensky’s inauguratierede laat zien dat de president goede bedoelingen heeft, maar geen duidelijk plan van aanpak. […] Dit toont de tekortkomingen van Zelensky’s team, dat de verkiezingen verrassend en overtuigend heeft gewonnen.’
De Oekraïense politicoloog Anton Shekhovtsov schreef op Facebook: ‘Zelensky heeft de kans om een held te worden door Oekraïne opnieuw op te starten – iets waar alle eerdere post-Sovjet presidenten van het land in hebben gefaald.’ Maar daarvoor is meer nodig dan afrekenen met de oude elite.
In The Daily Beast vraagt ook Anna Nemtsova zich af of Zelensky hervormingen zal doorvoeren, of alleen maar uit is op wraak. Er is al een lijst van 180 top-ambtenaren uit de regering van Porosjenko (inclusief de ex-president zelf) die het land niet mogen verlaten, omdat er rechtszaken tegen hen worden verwacht. Oligarch Ihor Kolomojski, een belangrijke zakenrelatie van Zelensky en persoonlijke vijand van Porosjenko die in 2017 het land verliet, is daarentegen teruggekeerd naar Oekraïne. De tv-show van Zelensky werd, ook in de directe aanloop naar de verkiezingen, uitgezonden op Kolomojski's tv-kanaal 1+1. Velen vrezen zijn invloed op de nieuwe president.
Reacties in Rusland
Terwijl de Russische overheid gereserveerd reageert op Zelensky en de Kremlin-getrouwe kranten hoofdzakelijk wijzen op zijn oproep tot meer sancties tegen Rusland, is er in de onafhankelijke pers een veel positievere stemming.
Socioloog Gennadi Goedkov, directeur van opiniepeiler Levada Centrum, schreef op de site van radiostation Echo Moskvy (De echo van Moskou): ‘Het lijkt alsof Oekraïne na twee decennia van twijfel tussen het Westen en Rusland een definitieve keuze voor Europa heeft gemaakt. De keuze voor Zelensky is een breuk met alles dat Oekraïne verbond met de zware erfenis van het Russische rijk. […] Wij moeten hier het vreugedeloze Russische politieke leven volhouden terwijl we met jaloezie naar Oekraïne kijken. En we moeten Oekraïens gaan leren, zodat we onze buren zonder tolk kunnen verstaan.’
In zakenkrant Vedomosti schreef Vladimir Roevinsky onder de kop: ‘Wij willen het zoals in Oekraïne’ over het verschil met Rusland: ‘De woorden van Zelensky onderstrepen dat de politieke macht in Rusland met burgers omgaat zoals met olie: ze vormen een bron voor belastingen en legitimering voor beslissingen en kandidaten die van bovenaf al zijn goedgekeurd.’
In zakenkrant Kommersant is politicoloog Konstantin Bondarenko voorzichtiger en sluit zich aan bij wat de meest algemene houding lijkt te zijn: ‘We moeten nog zien wat het concrete plan van Zelensky is. Petro Porosjenko zei ook dat hij snel voor vrede zou zorgen.’
Lees ook: Stef Heinink over Zelensky's strijd tegen de oude elite.
Lees ook: Geert Jan Hahn over de plannen van Zelensky.