Bekvechten om Oekraïense taalwet en Russische paspoorten

Op 25 april, vlak na de enorme overwinning van de komiek Volodymyr Zelensky bij de Oekraïense presidentsverkiezingen, stemden 278 parlementsleden voor een omstreden wet die het Oekraïens tot enige staatstaal in het land maakt. Slechts 38 leden van de Rada stemden tegen en 7 onthielden zich. In Rusland werd scherp gereageerd op de wet. Ongeveer gelijktijdig kondigde Poetin een versoepeling van de uitgave van Russische paspoorten aan Oekraïense burgers aan.

taalwet oekraine rada278 stemmen voor, 38 tegen en 7 onthoudingen bij de stemming over de taalwet in het parlement 

Na aanvaarding van de wet riepen de parlementsleden: Leve Oekraïne! en hieven het volkslied aan. Rond de dertig procent van de Oekraïners is Russisch-talig, in grote steden als Kiev, Dnipro, Odessa en Charkiv spreekt de meerderheid Russisch, evenals in de rebellenrepublieken van de Donbas.

Gedwongen Oekraïnisering

Het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken noemde de wet een middel voor 'gedwongen Oekraïnisering'. "Het is duidelijk dat dit een beslissing is die het schisma in de Oekraïense samenleving zal vergroten en de vooruitzichten voor een oplossing van de crisis waarin Oekraïne zich bevindt op de lange baan zal schuiven,' zei woordvoerder Maria Zacharova. Russische critici van Poetin, zoals Vladimir Pastoechov, noemden de wet een cadeautje voor Poetin, omdat ze de Russischtalige bevolking weer in de armen van het Kremlin drijft. 'De rol van deze wet bij het vormen van een Russische "vijfde kolonne" in Oekraïne zou weleens zo groot kunnen zijn dat de opstellers ervan in het geniep de eretitel Held van Rusland verdienen,' schrijft Pastoechov op de site Republic.ru.

Volgens de wet zijn pogingen om meertaligheid in te voeren in Oekraïne ongrondwettelijk, ja zelfs bedoeld 'om een taalschisma in het land te bewerkstelligen, evenals etnische twisten die gericht zijn op gewelddadige veranderingen of het omverwerpen van de constitutionele orde'.

De scheidende president Porosjenko sprak van een 'historische gebeurtenis'. Critici van Porosjenko zagen in de verkiezingsuitslag (73,2% voor Zelensky) onder meer een afstraffing van Porosjenko's beleid van 'etnocentrisme'. Zelensky, zelf Russischtalig, zei dat hij voorstander is van het Oekraïens als staatstaal maar dat hij de wet eerst zorgvuldig wil bestuderen voordat hij er uitspraken over doet. Principieel kiest hij evenwel voor stimulering van de taal zonder boetes en straffen.

'In 2014 reden Russische tanks het gebied binnen waar de Russische taal heerste en waar Russische soldaten werden binnengelaten,' zei parlementslid Viktoria Sjoemar, doelend op de Donbas, waar sinds 2014 een door Rusland gesteunde oorlog woedt die al 13.000 doden heeft gekost. 'De Oekraïense taal is de basis van de Oekraïense staat, de wet op de Oekraïense taal is een demonstratie van Oekraïens zelfrespect.'

Tegenstanders veroordeelden de wet met kracht. 'Deze wet gaat niet over de verdediging van de Oekraïense taal, maar over een verbod om in een andere taal te spreken, met uitzondering van de huiselijke sfeer,' zei parlementslid Aleksandr Vilkoel.

Volgens de wet moeten alle overheidsdiensten de burgers in het Oekraïens bedienen en moet elke burger de taal beheersen. In het privéleven en in de kerk mag het Russisch gebruikt worden. Mensen die het Oekraïens staatsburgerschap willen krijgen dienen een taalexamen te doen. Ook op middelbare scholen en hogere opleidingen wordt het Oekraïens de verplichte lestaal, al mogen nationale minderheden basisonderwijs in de eigen taal blijven genieten. Daarbij wordt vooral gedoeld op de Krim-Tataren en de Hongaarse minderheid in de westelijke Karpaten. Over het Russisch rept de wet niet.

Ook de presentatie van concerten en andere culturele uitingen moet over twee jaar uitsluitend in het Oekraïens plaatsvinden. Als de inleider het Oekraïens niet machtig is dienen zijn woorden vertaald te worden. Dokters en obers moeten cliënten in principe in het Oekraïens te woord staan, al mogen ze daar op verzoek van de cliënt vanaf wijken. Drie jaar na het van kracht worden van de wet riskeren burgers geldboetes als ze zich niet aan de wet houden.

Op de landelijke televisie- en radiokanalen moet binnen twee jaar 90% van de uitzendingen in het Oekraïens plaatsvinden; voor locale zenders is dat minder strict. Talkshows switchen op dit moment probleemloos tussen Oekraïens en Russisch, waarbij de deelnemers dat soms zelf niet eens in de gaten lijken te hebben. Gedrukte media en websites mogen in minderheidstalen verschijnen, maar zijn verplicht ook een Oekraïenstalige versie te publiceren. 

De eeuwige taalkwestie

Ondanks de wijdverspreide tweetaligheid in het land is er een substantiële minderheid van dertig procent die de Oekraïense taal, die in de sovjet-periode werd beschouwd als een tweederangs-dialect, niet machtig is. Volgens de wet moet de overheid gratis taalcursussen beschikbaar stellen voor mensen die geen Oekraïens spreken. In alle post-sovjet-republieken is de status van de Russische taal na het uiteenvallen een heikele kwestie geworden. Vooral de Baltische republieken zetten veel kwaad bloed met hun inperking van het Russisch, waardoor Russen die de locale taal niet wilden of konden leren het staatsburgerschap werd onthouden.

Het Russisch, de lingua franca in de hele USSR, was in het communistische Oekraïne de taal van de overheid en het bestuur en bleef dat ook tot lang na de onafhankelijkheid van 1991. De verschillen tussen Oekraïens en Russisch zijn veel minder groot dan die tussen het Russisch en de Baltische talen, en ook de geschiedenis en cultuur van Oekraïne en Rusland zijn zeer nauw met elkaar verweven.

taalwet oekraine schemaSchema waarin de Oekraïense taalwet in het Oekraïens wordt uitgelegd: waar moet Oekraïens worden gebruikt?

Door Ruslands militaire inmenging in de binnenlandse politiek van Oekraïne is de taalkwestie een van de peilers van staatsvorming geworden, waar Porosjenko zijn desastreus verlopen verkiezingscampagne op had gebaseerd: 'Leger, Taal, Religie'. Hij noemde de taalkwestie een zaak van nationale veiligheid. Volgens een opiniepeiling van onderzoeksbureau Rating in juli 2018 is 61 procent van de bevolking het met Porosjenko en Zelensky eens dat het Oekraïens de enige staatstaal moest worden, maar vindt ook dat het Russisch vrijelijk gebruikt moet kunnen worden in het openbare leven. Slechts 17 procent van de respondenten was toen van mening dat het Russisch 'in bepaalde regio's' een officiële status moest krijgen.

Russische paspoorten uitdelen

Terwijl Oekraïne het Russisch degradeerde, ondertekende Poetin een decreet waarin het burgers van de Donbas gemakkelijker wordt gemaakt een Russisch paspoort te krijgen. Later verruimde hij dat zelfs tot alle inwoners van Oekraïne. Opnieuw reageerde de toekomstige president van Oekraïne Zelensky fel op Poetins stap: hij bood allen 'die lijden onder autoritaire en corrupte regimes' het Oekraïense burgerschap aan, met name Russische burgers.

'Waag het niet met Oekraïne en de Oekraïners te spreken in de taal van dreigementen, militaire of economische druk. Dat is niet de beste manier om een einde te maken aan het schieten of het Minsk-proces vlot te trekken,' waarschuwde hij Poetin.

'Oekraïne verschilt [van Rusland] in het bijzonder omdat Oekraïners vrijheid van meningsuiting hebben, onafhankelijke media en internet. Ik weet dus precies wat een Russisch paspoort betekent: de mogelijkheid om gearresteerd te worden voor vreedzaam protest, het ontbreken van vrije en competitieve verkiezingen en gebrek aan fundamentele mensenrechten.'

Ook parlementslid Mustafa Nayyem, een Oekraïens staatsburger van Afghaanse origine wiens oproep op Facebook in 2013 de aanzet gaf tot de massademonstraties van Euromajdan, reageerde fel op Poetins hernieuwde bemoeienis met de binnenlandse politiek van Oekraïne. Nayyem was een fel criticus van Porosjenko, die in zijn ogen nauwelijks of geen hervormingen heeft doorgevoerd. We weten waartoe het uitdelen van paspoorten in de Georgische provincies Abchazië en Zuid-Ossetië heeft geleid, schreef Nayyem: 'tot de invasie van Georgië in 2008'.  

'Vóór alles irriteert echter die feërieke kolder over de Russischtaligen, waarmee zij [de Russen - red]  zichzelf rechtvaardigen. Als ze Russische paspoorten krijgen, voelen de mensen zich beschermder, zegt meneer Vladislav Soerkov [Kremlin-ideoloog en curator van de Donbas - red.]. Tegen wie verdedigen jullie die Russischtaligen daar eigenlijk? Er is daar [in de Donbas - red.]  helemaal geen Oekraïense overheid. Daar zijn jullie vriendjes de baas! De roebel is het betaalmiddel en alle documenten zijn in het Russisch! En in de loopgraven rent [de Russische schrijver-patriot - red.]  Zachar Prilepin vrolijk op en neer! Wie gaan jullie daar tegen wie verdedigen?'

'Luister: ik ben een Russisch-sprekende Oekraïner,' aldus Nayyem. 'Mijn enige staatstaal is het Oekraïens. En net als miljoenen andere Russischtalige Oekraïners hoef ik niet verdedigd te worden door Vladislav Soerkov, Vladimir Poetin en al die andere afstammelingen van onze Kievse vorst Joeri Dolgoroeki.[...] Ik denk dat Oekraïne het land moet worden dat het Kremlin berooft van het monopolie op de Russische taal en hun unieke recht op bescherming van Russisch-sprekenden. [...} Hoor eens even: wat is dat voor humanitaire lijfeigenschap? De Russische taal is net zo goed van ons! Het gaat hier helemaal niet om een tweede staatstaal - dat moet volgens mij trouwens het Engels zijn. Waar het om gaat is dat er met onze mensen die door Rusland zijn gegijzeld nietRussischtaligen niet uitsluitend Russisch wordt gesproken door een terroristen-staat.'

(Bronnen: BBC Russian Service; Kiyv Post; Hromadske tv; TASS; Unian)

Hier een uitvoerige uitleg van de Oekraïense taalwet en hier een discussie tussen drie Oekraïne-specialisten over Zelensky, de taalwet en Rusland.

 

 

 

 

 

Wekelijkse update?

Iedere donderdag uitgelichte artikelen in uw mailbox

Eerst doorlezen? U kunt zich ook later aanmelden via de home pagina.

Als u in uw browser de cookies blokkeert, ziet u deze popup steeds weer. Daarvoor excuus.