Er zijn nog twee maanden om het INF-verdrag te redden. Volgens de VS en de NAVO schendt Rusland het verdrag dat het einde van de Koude Oorlog markeerde en ontwikkelt het in het geheim een middellange afstandsraket. Alleen wederzijdse inspecties en demonstraties zouden opzeggen van het verdrag door de VS nog kunnen afwenden, schrijft de Russische analist Vladimir Frolov. Anders breekt er een nieuw en riskant tijdperk aan van nucleaire herbewapening.
door Vladimir Frolov
Op dinsdag 4 december stelden de VS en alle NAVO-landen aan Moskou een ultimatum. Ze eisten dat Rusland binnen 60 dagen de schendingen van het verdrag op kernraketten voor de middellange afstand (INF) ongedaan maakt. De VS en NAVO beschuldigen Rusland ervan dat het een op land gestationeerde kruisraket van het type 9M729 [de NAVO-benaming is SSC-8 - red.] ontwikkelt met een bereik van tussen de 500 en 5500 kilometer. Als Rusland de schendingen niet ongedaan maakt of niet aantoont dat het zich aan het verdrag houdt, zal Washington begin februari officieel melden dat het zich uit het kernwapenverdrag terugtrekt.
De Amerikaanse nationale veiligheidsadviseur John Bolton (links) en minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo tijdens de G-20 in Buenos Aires. Foto Flickr
Moskou verwerpt de Amerikaanse beschuldigingen van schending van het INF-verdrag volstrekt. Het ministerie van Buitenlandse Zaken verklaarde direct dat ‘Rusland de bepalingen van het verdrag strikt naleeft’ en dat ‘de Amerikaanse partij dit weet’. Het ministerie van Defensie ging vrijwel meteen dreigen met tegenmaatregelen als de VS uit het INF-verdrag zou stappen. ‘Als militaire professionals moet u begrijpen dat niet het gebied van de VS, maar landen waar Amerikaanse raketten voor de korte en middellange afstand worden gestationeerd het doelwit zullen worden van reacties van Rusland’, zei de Russische chef van de generale staf, generaal Valeri Gerasimov, tijdens een briefing voor buitenlandse militaire attaché’s.
Tactiek van ultimatums
Afgaand op de toon en het tempo van de verklaringen, gaat niemand uit van een serieus gesprek waarin gezocht wordt naar een uitweg zonder gezichtsverlies uit de nieuwe ‘rakettencrisis’. Moskou verwerpt publieke ultimatums als drukmiddel. Alleen al de vorm waarin de eisen van de VS en NAVO gegoten zijn sluit een compromis met de Russische partij uit. Zeker nu de VS de tactiek hanteert van ultimatums met betrekking tot sleutelkwesties en zelfs voor een ontmoeting tussen de presidenten voorwaarden stelt (de Oekraïense schepen en mariniers, die bij het incident bij de Straat van Kertsj werden opgebracht, vrijlaten).
Misschien ging de laatste kans voorbij om rustig te bespreken hoe het INF-verdrag behouden kan worden, of als het verdrag wordt losgelaten welke verstandige voorwaarden moeten gelden, in Argentinië tijdens de G-20. Moskou had zich voor een dergelijk overleg voorbereid, omdat men begreep dat Washington inzette op vertrek uit het INF-verdrag. Daarover had de Amerikaanse nationale veiligheidsadviseur John Bolton het Kremlin in oktober geïnformeerd.
INF-verdrag maakte einde aan kruisraketten-conflict
In 1987 sloten Ronald Reagan en Michaïl Gorbatsjov een verdrag dat een hele categorie wapens verbood. Het ging om op de grond gestationeerde middellange afstandsraketten – met een bereik van tussen de 500 en 5500 km – die voorzien konden worden van een kernkop. Vooral voor Europa vormden de raketten een groot risico.
Het INF-verdrag maakte een einde aan het conflict tussen de VS en de Sovjet-Unie over dit rakettype. Het conflict begon in 1977 toen de Sovjet-Unie een nieuwe moderne raket, de SS-20, stationeerde die West-Europa kon bestrijken. Twee jaar later besloot de NAVO akkoord te gaan met de plaatsing van Amerikaanse Pershing II kruisraketten in Europa.
48 daarvan zouden in Nederland worden geplaatst. Daartegen kwamen grote massa’s Nederlanders in opstand. Bij de grootste demonstraties ooit verzamelden zich in 1991 400.000 en in 1983 liefst 500.000 mensen. Het Nederlandse verzet tegen de kruisraketten werd in het buitenland gedoopt tot Hollanditis, de Hollandse ziekte. Het kabinet-Lubbers stelde de plaatsing uit en ontkwam helemaal aan de verplichting, toen in 1987 het INF-akkoord gesloten werd.
Waarschijnlijk had men in Moskou de hoop om althans stappen af te spreken die beide partijen zouden binden aan terughoudendheid bij de plaatsing van middellange afstandsraketten in Europa, dat wil zeggen afspraken maken over het verdere lot van het INF-verdrag en zijn ‘geografische modernisering’. Dat zou een zekere dubbelzinnigheid met zich meebrengen in onze betrekkingen met China (de VS achten terugtrekking uit het INF-verdrag nodig om de militaire ambities van China in Oost- en Zuidoost-Azië in bedwang te houden), maar tegelijk de vrijheid van Rusland te verruimen voor strategische manoeuvres, die Peking de laatste tijd steeds meer probeert in te perken. In de relatie met de VS zou een nieuwe gemeenschappelijke agenda op het gebied van strategische stabiliteit kunnen ontstaan.
Ontmoeting Trump-Poetin afgeblazen
Maar bij de voorbereiding van de ontmoeting tussen Poetin en Trump merkte Moskou geen sterke behoefte van Washington om die richting in te slaan. Het lukte zelfs niet om het eens te worden over een tekst voor een gezamenlijke verklaring over strategische stabiliteit. Met het niet doorgaan van de ontmoeting in Buenos Aires ging een kans op dialoog verloren, maar het staat niet vast dat zo’n dialoog tot resultaat had geleid.
Gorbatsjov en Reagan ondertekenen INF-verdrag. Foto Reagan library
Het laatste ultimatum moet vooral beschouwd worden als een imago-zet van de VS om de hele verantwoordelijkheid voor het afbreken van het INF-verdrag op conto van Rusland te schuiven. In de NAVO-verklaring wordt beweerd dat Rusland het verdrag al meer dan vijf jaar schendt en niet reageert op de bezorgheid van de alliantie, terwijl de VS hun verplichtingen nakomen. De VS ondersteunen hun aantijgingen met een solidair standpunt van de alliantie en zorgen ervoor dat hen geen verwijt wordt gemaakt dat ze met hun eenzijdige acties de relaties destabiliseren en verantwoordelijk zijn voor het afbreken van een controlesysteem op kernwapens.
Volgens Nederland is schending onomstotelijk vastgesteld
In een brief aan de Tweede Kamer van 27 november j.l. schrijft minister Blok van BZ dat Nederland zelfstandig over inlichtingen beschikt waaruit blijkt dat Rusland het INF-verdrag schendt. Over de aard van de schendingen en inlichtingen geeft hij geen bijzonderheden.
Volgens Blok kan de schending, nu deze is vastgesteld, niet onbeantwoord blijven. ‘Het is duidelijk dat het INF-verdrag zich nu in zeer woelige wateren bevindt en dat het Amerikaanse geduld opraakt’, zo schrijft de minister.
De NAVO-bondgenoten moeten de Russische schending van het INF-verdrag veroordelen en Rusland oproepen om zo spoedig mogelijk terug te keren naar een verifieerbare naleving van het verdrag, zo staat in de Kamerbrief. Op 30 oktober is de NAVO-Ruslandraad daartoe bijeengekomen, maar dit heeft niet tot toenadering geleid.
Blok zal gehoor geven aan de motie van Joël Voordewind (Christunie) die heeft gevraagd dat Nederland zijn uiterste best moet doen om het INF-verdrag overeind te houden. Blijft resultaat uit, dan moeten Nederland en zijn bondgenoten zich beraden op vervolgstappen, schrijft de minister. De verantwoordelijkheid voor de consequenties legt Nederland geheel bij Rusland.
Blok spreekt over de noodzaak tot militaire stappen, maar ook over wapenbeheersing. Wat dit laatste betreft zet Nederland zich in voor versterking van de non-proliferatie van kernwapens en twee nieuwe ontwapeningsinitiatieven: een dialoog over het scheppen van voorwaarden voor nucleaire ontwapening en strategische gesprekken over het verlagen van nucleaire risico’s.
Shock
Nadat Trump eind oktober zijn intentie had bekendgemaakt om uit het INF-verdrag te stappen, merkten de Amerikanen dat die stap in Europa onbegrip wekte, zo geen shock teweegbracht. De beruchte Russische schendingen, waarover de VS de NAVO-bondgenoten voor het eerste in 2013 inlichtte, werden in Europa niet opgevat als ernstige inbreuken die van groot militair belang waren. Daarom werd het besluit om het verdrag op te zeggen als veel te radicaal en te destabiliserend beschouwd en als nog weer een voorbeeld van de respectloze houding van de regering-Trump jegens de Europese bondgenoten die voor een voldongen feit werden gesteld, en dat terwijl alle dreigementen en risico’s van die beslissing bij de Europeanen terechtkwamen.
In de NAVO ontstond een merkbare spanning, en in een aantal landen, bijvoorbeeld in Duitsland, kon dit in de regeringscoalitie voor extra problemen zorgen. Bondskanselier Merkel slaagde er tijdens de G-20 in om Trump ertoe over te halen om het besluit over het opzeggen van het verdrag twee maanden uit te stellen en als het ware een laatste mogelijkheid te scheppen voor een diplomatieke regeling met Rusland.
VS moesten NAVO-bondgenoten briefen
De Amerikanen waren genoodzaakt om hun bondgenoten te informeren over de aard van de door hun inlichtingendiensten verzamelde bewijzen voor de Russische schendingen van het INF-verdrag. Er werden satellietbeelden en onderschepte gegevens vertoond van de testvluchten met Russische raketten die een groter bereik dan toegestaan hadden. CIA-directeur Dan Coats werd naar Brussel gestuurd, vervolgens werd een publieke versie van zijn rapportage openbaar gemaakt. De bondgenoten erkenden dat de bewijzen overtuigend waren en dat de VS voldoende diplomatieke pogingen in het werk hadden gesteld om de problemen met Rusland op te lossen en verwierpen de Russische beschuldiging dat de VS het verdrag schonden.
CIA-directeur Dan Coats tijdens een veiligheidsconferentie. Foto dni-gov
Amerikaanse verwijten
Voor het eerst maakten de VS de essentie bekend van hun verwijten aan Rusland. Die zijn uiteengezet in de rapportage van Coats en het is niet goed te begrijpen waarom de Amerikanen deze informatie niet eerder geopenbaard hebben. De VS menen dat Rusland in 2005 in het geheim de kruisraket 9M729 voor een lange afstand begon te ontwikkelen onder dekmantel van testvluchten die onder het verdrag zijn toegestaan. Eerst werden proeven gedaan met een bereik van meer dan 1000 km vanaf een vaste lanceerinrichting. Zulke testen zijn onder het verdrag toegestaan, als op zo’n manier raketten die vanaf schepen of vliegtuigen worden afgevuurd (en die niet onder het verdrag vallen) worden getest. De testen vanaf vaste lanceerbases zijn goedkoper en kunnen worden uitgevoerd op een speciaal met meetapparatuur uitgerust oefenterrein.
Rusland voerde tegelijk proeven uit met de Kalibr-kruisraket van de Russische marine. Onder die dekmantel daarvan werd de 9M729 getest (volgens sommigen is dat de landversie van de Kalibr-raket). Vervolgens werd de 9M729 getest vanaf een mobiele lanceerinrichting, echter met een toegelaten bereik van minder dan 500 km. Op die manier werden de testen met een verboden raket gemaskeerd met het testen van een gemoderniseerde variant van de kruisraket 9M728, te gebruiken voor het mobiele raketsysteem voor de korte afstand Iskander.
Moskou erkende het bestaan van de kruisraket 9M729 of zoals deze in NAVO-jargon heet SSC-8 in december 2017
Moskou erkent bestaan raket
Moskou erkende het bestaan van de op land gestationeerde kruisraket 9M729 pas in december 2017, nadat de VS de Russische benaming aan de media hadden gelekt. Maar Moskou verklaarde meteen dat deze raket alleen met een toegestaan bereik van 480 km werd getest. Volgens het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken beweerden de Amerikanen dat tijdens het testen deze raket slechts gedeeltelijk met brandstof was gevuld en daarom binnen het toegestane bereik vloog. Maar het Russische ministerie zegt dat de Amerikanen uitleg hebben gekregen waarom het deels vullen met brandstof onmogelijk is (het bereik van zo’n raket beperken tijdens een test kan ook worden geprogrammeerd).
Hoe het ook zij, Moskou verzekerde dat de 9M729 past bij het Iskander-raketsysteem. Moskou stelt geen demonstratie van de raket voor om de maten en het volume van de brandstoftank te controleren. Hoewel je toch zou denken, als er niets te verbergen is, wat is dan het probleem?
Inspecties en garanties
De kwetsbaarheid van het Russisch standpunt over de 9M729 zit hem in de bepaling van het INF-verdrag dat het bij een kruisraket gaat om het werkelijke bereik als de tank helemaal gevuld is (‘range capability’). Een raket kan twee uur zigzaggend vliegen en minder dan 500 km halen, maar als de raket twee uur vliegt met een snelheid van 300 km per uur dan schendt deze het INF-verdrag. Als de 9M729 te vergelijken is met de Kalibr, dan kan hij 2000 tot 2300 km vliegen.
Inspecties en demonstraties hebben weinig zin. Moskou moet garanties krijgen dat de VS na een demonstratie bevestigen dat de 9M729 niet verder kan vliegen dan volgens het verdrag is toegestaan. Maar wie zal zo’n garantie geven? Te meer na de verklaringen die Russische militairen in 2007 deden over de kruisraketten van het Iskander-systeem. Ze zeiden dat hun bereik eenvoudig kan worden vergroot als het INF-verdrag niet meer van kracht is.
Nu Rusland heeft erkend dat de 9M729 hoort bij het Iskander-systeem is terugkeer naar de naleving van het INF-verdrag politiek en praktisch gezien onmogelijk. Daartoe zouden alle raketten die inbreuk maken op het verdrag en mobiele installaties moeten worden vernietigd en vermoedelijk zijn er al tientallen van zulke nieuwe installaties. Dit kan het Kremlin niet doen, dat zou tegen de hele logica ingaan van een Rusland dat verrijst. Dan is het veel eenvoudiger en komt het voor de toekomst beter uit om door Amerikaans toedoen het INF-verdrag te begraven. Feitelijk zegt Vladimir Poetin dit onomwonden, want in antwoord op het Amerikaanse opzeggen van het verdrag dreigt hij met de stationering van middellange afstandsraketten.
Tegenverwijten
Moskou brengt natuurlijk tegenverwijten aan de VS naar voren, Rusland beschuldigt de VS van schending van het INF-verdrag op drie punten: onder het mom van testen van een raketschild prototypes ontwikkelen van raketten voor de middellange afstand; het inzetten van lange-afstands-gevechtsdrones, die Moskou gelijkstelt aan op land gestationeerde kruisraketten; de stationering in Europa voor het raketschild van het verticaal containerlanceersysteem Aegis Ashore, dat praktisch identiek is aan lanceerinstallaties op Amerikaanse marineschepen die Tomahawk-raketten kunnen afschieten. Rusland beweert dat deze containers op land met minimale aanpassingen ook Tomahawks kunnen afschieten.
Jammer genoeg voor Rusland is de juridische positie van de VS met betrekking tot de eerste twee punten vrijwel onkwetsbaar – hier valt geen schending van de letterr of geest van het verdrag in te zien. Met betrekking tot het derde punt is de letter van het verdrag ook niet geschonden – deze vaste lanceerinstallaties zijn nooit getest op het afschieten van kruisraketten van het land. Vanuit militair oogpunt heeft het geen enkele zin om een paar van zulke systemen die heel kwetsbaar zijn te stationeren, terwijl er een legale optie is om duizenden kruisraketten op schepen en onderzeeboten te hebben, om nog maar te zwijgen van lange en middellange afstandsraketten van de luchtmacht. Maar omdat aan deze lanceerinstallaties uiterlijk niet te zien is of ze verboden kruisraketten kunnen afvuren, heeft Rusland het morele recht om inspectie te eisen op grond van het INF-verdrag.
Wellicht vormen wederzijdse inspecties en demonstraties van systemen die verdenking wekken de laatste hoop op redding van het INF-verdrag. Maar daartoe zijn er de komende twee maanden heel intensieve samenwerking en expertoverleg via diplomatieke en militaire kanalen nodig. Gezien het bijzonder geringe vertrouwen tussen Moskou en Washington, zouden er misschien internationale bemiddelaars bij betrokken moeten worden. Zo’n rol wil Heiko Maas, de Duitse minister van Buitenlandse Zaken wel spelen. Er is geen enkele zekerheid dat Trump bereid is om wederzijdse inspecties te gaan uitvoeren. Voor Moskou is het simpeler om niets te doen en te wachten totdat de VS uit het verdrag stapt. En dan begint een nieuw tijdperk.
Dit is een vertaling van een artikel dat wij mochten overnemen van Republic.ru