Geen enkele strategie van Russische oppositie werkte

Bij de ondemocratische verkiezingen in Rusland was de vraag hoe eerlijke en principiële mensen, die het niet eens zijn met het beleid van het Kremlin, zich moeten gedragen in dit plebisciet dat de overheid verkiezingen noemt, en daarbij hun waardigheid behouden. De oppositie legde de kiezers drie varianten voor. Geen van drieën heeft gewerkt, luidt de conclusie van politicoloog Vladimir Pastoechov.

door Vladimir Pastoechov

De Russische verkiezingen zijn geen attribuut van een democratie. De uitslag van de stemming geeft geen idee over de maatschappelijke en politieke tendensen, want zij is uitsluitend de uitkomst van het intensief toepassen van manipulatietechnieken met het massabewustzijn. Een klassieke analyse van de uitslagen van de verkiezingen in Rusland is een zinloze bezigheid, zelfs wanneer in theorie de telling van de stembiljetten technisch zou kloppen, dat wil zeggen niet vervalst is.

poetin met kandidaten 19 maart 2018De dag na de verkiezingen ontving Poetin alle kandidaten die mochten meedoen. Foto Kremlin.ru

De principiële zwakte van de Russische verkiezingen zit niet in het gesjoemel met de stemmen, maar in het ontbreken van de voorwaarden voor vrije, objectieve en onafhankelijke meningsvorming bij de kiezer.

Bij gebrek hieraan werd de publieke opinie gefascineerd door een andere strijd: het buitenspel- duel tussen Aleksej Navalny en Ksenia Sobtsjak over al dan niet gaan stemmen.

De spelregels waren door de machthebbers zo gemaakt dat zowel degene die wel ging stemmen als degene die thuisbleef verloor. Het politieke leven in Rusland is zo geconstrueerd dat zelfs als je niet gaat stemmen, je toch meespeelt in het spel van het Kremlin. Het is als in een oude joodse mop: zelfs als je in de cel heen en weer loopt, zit je toch.

Het probleem van de laatste verkiezingen is niet dat Poetin hoe dan ook gewonnen zou hebben en dat er geen enkel reëel alternatief voor hem is, maar dat doordat er geen eerlijke verkiezingen zijn,  er geen alternatief bestaat voor Poetin - nu niet, nooit niet en later niet, tot hij sterft. Zoiets heet dictatuur. De vraag was niet hoe iemand eerlijk kon deelnemen aan de verkiezingen met het doel iets te veranderen, maar hoe eerlijke en principiële mensen, die het niet eens zijn met het beleid van het Kremlin, zich moeten gedragen in dit plebisciet dat de overheid verkiezingen noemt, en daarbij hun waardigheid behouden.

De oppositie legde drie kaarten op de speeltafel neer. Navalny riep op tot boycot van de verkiezingen, omdat kiezers niet op hem konden stemmen; Sobtsjak riep op tegen alle kandidaten te stemmen, maar voerde daarbij campagne om op haar te stemmen; Chodorkovski, die zichzelf presenteerde als politicus boven het strijdgewoel, riep op om wel te gaan stemmen, maar alle kandidaten door te strepen. Uit deze drie standpunten konden de liberale burgers hun keuze maken voor hun stemstrategie.

Compromis met Kremlin

De eerste strategie komt neer op een compromis met het Kremlin, volgens zijn regels spelen, maar dit spel benutten voor de democratische beweging.  De aanhangers van deze benadering (vrijwel de hele liberale oppositie, behalve Navalny en Chodorkovski) veronderstelden dat de verkiezingen een unieke kans bieden om bekendheid te krijgen bij de kiezers en,  als je geluk hebt, toegang geven tot sommige politieke of financiële hulpbronnen.

Het is niet moeilijk om zulk geschipper te rechtvaardigen. Als je niets doet, dan wordt het niet beter en dankzij compromissen heeft de oppositie althans een kans om haar standpunten aan de kiezers over te brengen. Men liet daarbij natuurlijk niet na om de grootsheid van de filosofie van de kleine stappen te noemen: daar een affiche, hier een herdenkingsbordje, hoofdzaak is om een vinkje te zetten op de lijst democratische heldendaden.

Deels klopt het, maar deels is het hypocriet. Ten eerste is het effect van de afzondelijke verkiezingscampagnes als agitprop-middel niet zo groot als wel wordt gezegd. Ten tweede creëren de compromis-kandidaten, bewust of onbewust, bij de kiezer een vals idee van legitimiteit van de verkiezingen en daardoor desoriënteren en demoraliseren zij op de lange termijn de gewone burger en maken hem cynisch over de politiek. Ten derde, omdat ze geen kans op succes hebben, concurreren de kandidaten meer onderling dan met de machthebbers, hetgeen die laatsten in de kaart speelt.

sobchak op campagne 2Ksenia Sobtsjak op campagne. Foto sobchakprotivvseh.ru

Het is überhaupt heel lastig om een grens te trekken tussen een verstandig compromis en verraad van je principes. Of iemand van deze kandidaten hieruit tevoorschijn komt met een onbesmette reputatie en wie dat zal zijn, zal alleen de tijd leren. Op de lijst stonden slechts twee kandidaten die zich openlijk liberaal en behorend tot de oppositie noemden: Grigori Javlinski en Ksenia Sobtsjak. De kandidatuur van Sobtsjak was als enige interessant, want Javlinski [leider van de partij Jabloko] is allang een electorale figurant geworden.

Sobtsjak bleek de meest vrije van alle vastgesnoerde kandidaten. Die vrijheid wist zij op te blazen tot de grens van het mogelijke. Overigens beschikte zij over een verbazingwekkend evenwichtsgevoel, ze overschreed de grens nooit. Dankzij haar vrolijkheid werd ze dé mediapersonificatie van de compromis-strategie en stelde ze Javlinski in de schaduw.

javlinski in kremlin na verkiezingen 19 maart 2018Grigori Javlinski in het Kremlin na de verkiezingen. Foto Kremlin.ru

Meedoen is vernederend

De tweede strategie, die Aleksej Navalny aanhield, lijkt principiëler. De door hem gepropageerde boycot hield een totale en compromisloze ontkenning in van de legitimiteit van de verkiezingen.  Omdat de uitslag van te voren bepaald was, was volgens Navalny meedoen aan de minderwaardige show als figurant vernederend.

In vergelijking met kandidaten die spraken over de onwettige en ondemocratische verkiezingen terwijl ze er wel aan meededen, ziet het standpunt van Navalny er consequenter uit. Bovendien heeft hij in de paar maanden dat hij verkiezingscampagne voerde laten zien dat zijn boycotstrategie niet minder kansen biedt om zijn visie aan de kiezers over te brengen dan gecontroleerde deelname aan de verkiezingen. Zijn openbare verklaring dat hij van plan was mee te doen en zijn daaropvolgende oproep de verkiezingen, waaraan hij niet mee mocht doen, te boycotten is ongetwijfeld de sterkste marketing-zet van het politieke seizoen.

nvalny vervolgdAleksej Navalny werd uitgesloten van de verkiezingen, op basis van een veroordeling wegens fraude. Foto rechtenvrij

De machthebbers leken de boycot serieus te nemen en werden gek van angst voor de opkomst. Het leek een logische stap om hen te laten zien dat ze niet voor niets bang waren. Het was natuurlijk helemaal super geweest als niemand was komen opdagen en de verkiezingen ongeldig werden. Maar helaas, zoiets bestaat niet en we moeten de politieke realiteit scheiden van de fantasie. Wie niet ging stemmen verloor net zo zeer als wie dat wel deed.

De reden dat de machthebbers zich zo serieus zorgen maakten over de opkomst was waarschijnlijk niet de boycotoproep van Navalny, maar de nog doorwerkende schrik over de lage opkomst bij de Doema-verkiezingen van 2016 en de uitslag van lokale verkiezingen in Moskou waarbij twee oppositiepolitici flink profiteerden van de lage opkomst. Het Kremlin trok uit de eerdere fouten de les en joeg de kiezer het huis uit naar de stembus.

Voor het Kremlin was hoofdzaak dat de eigen kiezers verschenen en andersom dat de aanhang van de oppositie , die de statistiek kan bederven door op ‘populistische’ kandidaten te stemmen of het stembiljet ongeldig te maken, wegbleef. Zo is de schijnbaar revolutionaire oproep tot boycot in feite in het voordeel van het Kremlin geweest. Het schandaal raakt in de vergetelheid, de cijfers van de uitslagen blijven bestaan.

De lange adem

De derde strategie is door Chodorkovski gepropageerd. Zijn uitgangspunt was dat het uiteindelijke doel van iedere oppositie is om vroeg of laat te winnen; niet om het feestje van de machthebbers te verpesten en in de verkiezingssoep te spugen.  Het naakte feit dat de overwinning hier en nu onmogelijk is, betekent niet dat zij in principe onmogelijk is. Daarom is het hoofddoel van de democratische oppositie om voorwaarden  te scheppen voor een overwinning in de toekomst.

Voor toekomstige overwinningen heeft de oppositie een actieve, goed georganiseerde, gedisciplineerde en in de strijd geharde kiezer nodig. Chodorkovski koos voor opvoeding en propageerde een ‘actieve boycot’. Hij riep de kiezer op om zijn stemrecht te gebruiken door te stemmen op een van de oppositie-kandidaten of het biljet ongeldig te maken.

chodorkovski grootEx-olietycoon Michail Chodorkovski voerde vanuit Londen campagne met zijn oppositiebeweging Open Rusland

Het zwakke punt van een dergelijk standpunt is de redelijkheid, die slechts gewaardeerd wordt door een piepklein aantal kiezers. Op dit moment was de oproep van Chodorkovski gedoemd om door de kern van het electoraat van de oppositie te worden genegeerd. Zijn strategie ziet er gecompliceerd uit, niet-emotioneel, niet erg overtuigend en als een boodschap van ver weg.

Bedriegers

Een vluchtige blik op de uitslag liet zien dat zoals te verwachten iedereen verloren heeft, behalve de bedriegers. De tactiek van boycot, die door Navalny werd voorgesteld, heeft zich politiek niet bewezen. De enige die er beter van werd, is Navalny zelf, die een thema had voor zijn persoonlijke PR campagne en het Kremlin, dat met zijn hulp het giftigste deel van het electoraat afhield van stemmen.

Poetin heeft helemaal niet onder de boycot geleden. Als de opkomst al is gedaald, dan niet meer dan 5 à 6 %. Die 5 à 6 % heeft Navalny niet van Poetin afgepakt, maar van Sobtsjak en Javlinski. De legitimiteit van de verkiezingen is door de boycot niet in twijfel getrokken. Integendeel, de boycot heeft de taak van de Centrale Kiescommissie verlicht, omdat die met minder onregelmatigheden van doen kreeg.

Het residue was dat het duel van Navalny met Poetin degenereerde tot een duel met Sobtsjak. Je kunt stellen dat dit de opzet was van de presidentiële administratie. Maar Navalny zelf heeft aan het succes hiervan sterk bijgedragen. Formeel heeft Navalny het duel gewonnen door de uitslag van Sobtsjak tot iets onfatsoenlijk kleins te reduceren. Maar hij heeft hiervoor een hoge prijs betaald; zijn uitvallen tegen haar hebben het respect voor hem niet verhoogd. Daarom is hun duel nog niet ten einde.    

Dit artikel is de enigszins verkorte vertaling van het oorspronkelijke stuk dat wij mochten overnemen van de site Republic.ru 

Wekelijkse update?

Iedere donderdag uitgelichte artikelen in uw mailbox

Eerst doorlezen? U kunt zich ook later aanmelden via de home pagina.

Als u in uw browser de cookies blokkeert, ziet u deze popup steeds weer. Daarvoor excuus.