Na vijf maanden oorlog in Oekraïne gaan er in het Westen steeds meer stemmen op voor een diplomatieke oplossing. Maar daarvoor is geen draagvlak bij de strijdende partijen. Intussen vernietigt Poetin niet alleen Oekraïne, maar sleurt ook zijn eigen land mee de afgrond in. Het verhaal dat de sancties niet werken klopt niet, constateren economen van Yale University. De gevolgen zullen vernietigend zijn. Zoals experts het einde van de Sovjet-Unie niet hebben zien aankomen, betoogt Laura Starink, is het goed mogelijk dat we opnieuw niet zien dat Rusland een reus op lemen voeten is.
Monument voor gesneuvelde Rus in Goes Chroestalny in de provincie Vladimir (foto twitter)
door Laura Starink
Op 8 december 1991 besloten de Russische president Boris Jeltsin, de Oekraïense president Leonid Kravtsjoek en de Belarussische president Stanislav Sjoesjkevitsj op een landgoed in de moerassen van Belarus de Sovjet-Unie op te heffen. Nog vóór Michail Gorbatsjov, de president van de Sovjet-Unie, op de hoogte werd gesteld belde Jeltsin met George Bush, om hem gerust te stellen dat het einde van de USSR vreedzaam zou verlopen.
De Amerikanen en Europeanen, overrompeld door alle omwentelingen sinds 1989, schrokken zich dood. Niemand had dit zien aankomen, niemand kon de consequenties overzien, iedereen vreesde voor oorlog. Gorbatsjov, de vader van al die revoluties, was van de ene dag op de andere ambteloos burger.
Het is een bekend patroon: analisten, journalisten en beleidsmakers zien grote gebeurtenissen meestal niet aankomen. Ik herinner me hoe een buitenlandredacteur bij NRC Handelsblad met veertig jaar kennis van Oost-Europa niet kon geloven dat de Muur viel. Hij had het Warschaupact altijd als iets eeuwigs beschouwd.
Net zo verbluft was Europa toen Rusland op 24 februari 2022 Oekraïne binnenmarcheerde. Deze keer waren de Amerikanen de enigen die gewaarschuwd hadden. Ze werden weggezet als oorlogshitsers. Zo dom zou Poetin niet zijn, was de stille hoop en de communis opinio onder politici en specialisten.
Niet de laatste misrekening
Het was niet de laatste misrekening van dit jaar: de Oekraïners bleken te sterk, te verenigd en te moedig voor de Russische overrompeling. Gemotiveerde soldaten stonden tegenover een overmacht (van 1 op 10) aan gedesoriënteerd, ongemotiveerd en slecht opgeleid kanonnenvoer.
Deze keer was het ook Ruslands vergissing: de opvolgerstaat van de Sovjet-Unie had geen benul hoe het ‘broedervolk’ dat de Russen zo graag aan de borst zeggen te willen drukken zich de afgelopen dertig jaar had ontwikkeld. De Russische arrogantie liep stuk op de Oekraïense vastberadenheid.
Rusland bleek ook nog eens te lijden aan een grote overschatting van het niveau van eigen leger en militaire top. Het werd een afgang. De Blitzkrieg werd dus snel ingeruild voor de tactiek van de verschroeide aarde die inmiddels tienduizenden doden heeft gekost en het vruchtbare Oekraïne en zijn steden in een desolaat maanlandschap aan het veranderen is.
Maar Rusland betaalt een hoge prijs: volgens de Amerikanen zijn er inmiddels 75.000 Russische soldaten gewond of gesneuveld, wat bij Poetin de nachtmerrie-achtige vraag moet oproepen of zijn land zich nog wel kan verdedigen tegen echte vijanden – gesteld natuurlijk dat de president op de hoogte wordt gehouden van de werkelijke verliezen op het slagveld.
Dat is het drama wat zich aan de oostflank van Europa afspeelt: Oekraïne wordt door een buitenlandse vijand met een grote numerieke overmacht met de grond gelijk gemaakt. Maar de incompetente en gewetenloze Russische politieke top is hard op weg het eigen land mee de afgrond in te sleuren. Geen enkel lid van de elite heeft zich nog gedistantieerd van deze zelfvernietiging. Is het angst of bewust wegkijken om geen verantwoordelijkheid te moeten dragen? De Russische variant van ‘Wir haben es nicht gewusst?’
Niet alleen het Russische leger wordt gedecimeerd, de sancties zullen op termijn verwoestende gevolgen hebben. Alleen al het herstel van de verliezen aan wapentuig gaat jaren duren. En de jonge, kritische, professionele generatie neemt de benen, vooral naar Turkije, Georgië en Armenië. Wat achterblijft wordt geacht een autarkisch economisch model te omarmen dat Rusland de rest van de wereld moet helpen voorbijstreven. Zelfs de Chinezen trekken verbaasd hun wenkbrauwen op.
Verwoestende effecten
Er zijn veel twijfels over de effectiviteit van de sancties. De hoge energieprijzen spekken de Russische schatkist en er zijn wrijvingen en meningsverschillen binnen Europa. Poetin maakt op het oog publicitair gesproken handig gebruik van zijn eigen misdrijven als het lamleggen van de graanexport van Oekraïne.
Maar op 19 juli verscheen een diepgravend rapport van 5 onderzoekers van Yale University, dat een vernietigend oordeel velt over de economische toestand van Rusland. Volgens de auteurs klopt er niets van het narratief dat de Russische economie handig door de sancties heenzwijnt. Integendeel: zij noemen de gevolgen ‘catastrophically crippling’.
De conclusies: Rusland verliest zijn belangrijkste markten en Azië vangt dat maar ten dele op. De import is ingestort en steeds meer vitale onderdelen ontbreken op de Russische markt. Ook de binnenlandse produktie is praktisch tot stilstand gekomen. Met het vertrek van rond de duizend buitenlandse bedrijven verliest Rusland ongeveer 40% van zijn GDP, aldus de auteurs.
'Cherson is een Russische stad': Met deze propagandaposters probeert Rusland de geesten rijp te maken voor de annexatie van Cherson (foto twitter)
Poetin probeert deze structurele zwakheden te verhullen met ‘overduidelijk onhoudbare, dramatische fiscale en monetaire interventie’. En dus behoort de binnenlandse monetaire markt van Rusland nu tot de slechtst presterende van de hele wereld, terwijl de toegang tot de internationale kapitaalmarkt praktisch nihil is.
Zolang de westerse eenheid over de sancties blijft bestaan, concluderen de auteurs, is de Russische economie tot 'vergetelheid' verdoemd. Nu op de rem trappen door Rusland via onderhandelingen een adempauze te gunnen is dus dwaasheid. Dat Oekraine en Rusland tot een akkoord kunnen komen is trouwens zo goed als uitgesloten.
Noodkreten over ineenstorting USSR
Dit alles doet denken aan de noodkreten over de ineenstorting van de Sovjet-economie die partijleider Gorbatsjov eind jaren 80 tot zijn perestrojka dwongen. Ook toen had niemand in het Westen door hoe slecht de USSR ervoor stond.
Intussen maken de Oekraïners zich op voor de herovering van Cherson en het zuiden van Oekraïne, om te voorkomen dat Rusland in september referenda gaat organiseren over aansluiting bij de Russische Federatie. De vastberadenheid van de Oekraïners wordt dagelijks gevoed door schokkende verslagen over Russische oorlogsmisdaden in Cherson, die het verzet tegen de bezetting moeten breken. Het laatste dieptepunt is de liquidatie van rond de 50 Oekraïense krijgsgevangenen in het strafkamp van Olenivka in de Donbas.
Die annexatie mag niet plaatsvinden. Oekraïne heeft westerse wapens, financiën en standvastigheid nodig om de invasie te keren.
Nog steeds kan niemand zich voorstellen dat David Goliath kan verslaan, maar dat wil niet zeggen dat Rusland niet opnieuw een reus op lemen voeten kan blijken te zijn. De Nederlandse regering moet Oekraïne dus na vijf maanden verwoestende oorlog onverkort blijven steunen tegen de Russische agressor.