Parade demonstreerde Poetins politieke eenzaamheid

De militaire parade op 24 juni was bedoeld als politieke triomf van Poetin. Ondanks het feit dat het coronavirus in Rusland en ook in Moskou dagelijks nog steeds duizenden mensen besmet, zette het Kremlin de feestelijkheden door. Buitenlandse leiders zegden af of lieten hun vliegtuig zelfs omdraaien omdat het virus aan boord was geconstateerd. Daardoor draaide de parade uit op een demonstratie van de eenzaamheid van de Russische president.

poetin bij paradePresident Poetin op het Rode Plein tijdens de militaire parade. Foto Kremlin

door Andrej Archangelski


Op 24 juni werd op het Rode Plein in Moskou een militaire parade gehouden die eigenlijk al op 9 mei had moeten plaatsvinden maar was verzet vanwege de pandemie. Aanvankelijk had het Kremlin de viering van 75 jaar Overwinning gepland als een geopolitieke triomf van de huidige machthebbers. Het Kremlin zet al sinds jaar en dag de overwinning in de Tweede Wereldoorlog in als belangrijkste ideologische wapen. Door de epidemie is de ideologische boodschap van feestdag en parade echter veranderd: deze is nu in de eerste plaats gericht tot het eigen publiek. Na de parade zal er gestemd gaan worden over aanpassingen van de Russische constitutie, die Poetin het recht zullen geven zich ook na 2024 verkiesbaar te stellen voor het presidentsambt.

Door de parade nu te houden is het Kremlin door eigen toedoen in een dubbelzinnige positie beland, te vergelijken met die van een autobestuurder die tegelijk op rem- en gaspedaal trapt. Enerzijds ‘vormt de pandemie nog altijd een bedreiging’, zoals Poetin zelf constateerde tijdens zijn tv-toespraak op 23 juni. Dagelijks nog raken zo’n zevenduizend mensen in Rusland besmet. Dertien regio’s hebben afgezien van een parade ‘vanwege de gecompliceerde epidemiologische situatie'.

Quarantaine Moskou onder dwang opgeheven

In Moskou is de toestand al verbeterd, toch komen er dagelijks duizend coronapatiënten bij. De Moskouse burgemeester Sergej Sobjanin werd onder druk van de presidentiële staf gedwongen de quarantaine op te heffen. Hij riep de Moskovieten echter wel op om op 24 juni ‘thuis te blijven en de parade op televisie te volgen’. Maar praten over veiligheid heeft sowieso geen zin: duizenden Moskovieten kwamen naar de parade kijken, want de route die de militaire colonnes afleggen trekken doorgaans massa’s mensen. Zo ook nu, en de politie zei er niets van. 

Aan de parade op het Rode Plein zelf namen zo’n dertienduizend man deel. Militaire leiders beweren dat ‘alle deelnemers aan de parade afstand hebben bewaard tot de omstanders’ en dat ze ‘in gedesinfecteerde bussen’ naar het Rode Plein zijn vervoerd. Toch blijft het moeilijk te geloven dat het helemaal veilig was, duizenden mensen op één plek, schouder aan schouder – het maakt de kans op besmettingen vele malen groter. De soldaten en officieren hebben dit jaar twee keer enkele weken lang gerepeteerd: de eerste keer in april tijdens het hoogtepunt van de epidemie toen het hele land al in quarantaine was, en nadat de parade was verzet nog een keer in juni.

zonder handschoenenGeen social distancing tijdens de parade. Foto Kremlin

Op de centrale tribune deed men tijdens de parade – demonstratief, kan men wel zeggen – niet aan social distancing. De presidenten en leden van de officiële delegaties zaten zij aan zij met oorlogsveteranen en gasten, zonder mondkapjes of handschoenen (op andere tribunes waren er wel één of zelfs twee plaatsen opengelaten tussen de gasten). Ook dit moet ongetwijfeld voor Russen het signaal afgeven: ‘Wij zijn niet bang’. Volgens persbureau Bloomberg zijn echter twee weken voor de parade zo’n tachtig oorlogsveteranen, die traditioneel een ontmoeting hebben met Vladimir Poetin, naar een sanatorium buiten Moskou gestuurd voor een veertiendaagse quarantaine. Dit bericht is bevestigd door Poetins perssecretaris Dmitri Peskov, die uitlegde dat dit gebeurde uit ‘bezorgdheid om de gezondheid van de veteranen zelf’.

Wat houdt dat in, zo’n parade? Het is een demonstratie van de hechte eenheid van het staatsapparaat. De ceremonie moet de Russen eraan herinneren dat niemand het ook maar in zijn hoofd moet halen om de algehele machtsorde in Rusland te verstoren. Aan de vooravond van de parade werd de bekende Russische kunstenaar-activist Pjotr Verzilov opgepakt. De BBC berichtte dat hij tijdens de parade een artistieke actie had willen uitvoeren. Verzilov zou van plan zijn geweest het beroemde tafereel op het Plein van de Hemelse Vrede in China te herhalen [man stond met plastic tassen in de hand voor een tank om deze tegen te houden tijdens de Chinese studentenopstand in 1989, red.] Verzilov zelf ontkent het overigens.

De uitgaven voor de parade bedroegen volgens gegevens van het Anti-Corruptie Fonds (geleid door de belangrijkste criticus van het Kremlin, Aleksej Navalny) een miljard roebel, een kleine dertien miljoen euro. Waaronder onkosten voor het ‘verdrijven van regenwolken’ en ‘ansichtkaarten voor de oorlogsveteranen’. Verscheidene deelraadsbesturen in Moskou kochten als presentje voor de veteranen ijzeren glashouders in (voor hete drankjes, zoals thee). Met de economische crisis en de stijgende prijzen in het achterhoofd lijkt zo’n cadeautje nogal plichtmatig, zo niet beledigend.

Aan de vooravond van de parade, op 22 juni, werd in de regio Moskou de kathedraal van de Russische strijdkrachten plechtig ingewijd. De bouw ervan was echter met schandalen gepaard gegaan: op één tableau in de kathedraal was Vladimir Poetin afgebeeld te midden van zijn wapenbroeders, en op een andere Josef Stalin. Na kritiek in de pers zijn deze afbeeldingen verwijderd. Patriarch Kirill beging tijdens de inwijdingsplechtigheid een vergissing met zijn ‘hartelijke felicitaties’ met de 22e juni – de dag dat de Duitsers Rusland binnenvielen. De nieuwe kathedraal heeft zelfs kritiek gekregen van geestelijken: priestermonnik Johannus (Koermojarov) noemde de kerk ‘heidens’. Hij toonde zich ook verontwaardigd over de sovjetsymbolen in de kathedraal. Hiervoor hebben de kerkelijke autoriteiten hem voor twee maanden geschorst.

Afzeggingen

Het Kremlin besteedt altijd veel zorg en aandacht aan het aantal en de status van de buitenlandse gasten op de parade. Als er geen pandemie was geweest, zouden er ditmaal waarschijnlijk hoge vertegenwoordigers uit Amerika en de Europese Unie zijn overgevlogen. Maar zelfs zij die al hadden beloofd te komen, zegden nu alsnog af. De premier van Armenië, Nikol Pasjinjan en de president van Azerbeidzjan, Ilham Aliëv, lieten weten dat ze vanwege de pandemie niet konden komen. De voormalige president van Kazachstan, Noersoeltan Nazarbajev, liet weten dat hij wegens ziekte verstek liet gaan. De president van Turkmenistan zei af omdat hij ‘op 29 juni 63 jaar zou worden, wat geldt als de leeftijd die de profeet Mohammed bereikt heeft’: Turkmenen vieren deze belangrijke gebeurtenis in familiekring. De Kroatische president Zoran Milanovic zag af van zijn komst naar Rusland vanwege een ‘defect vliegtuig’.

Natuurlijk was het vroeger ondenkbaar dat ‘vrienden’ zich zo zouden gedragen, maar tegenwoordig dient het Kremlin rekening te houden met ‘de nieuwe risico’s’. Het belangrijkste nieuws aan de vooravond van de parade was dat de delegatie uit Kirgizië, inclusief ’s lands president, hals over kop terugvloog omdat bij twee delegatieleden corona was ontdekt. Uiteindelijk waren de presidenten van Kazachstan, Moldavië, Tadzjikistan en Oezbekistan bij Poetin te gast, alsook de leiders van de niet-erkende republieken Abchazië en Zuid-Ossetië [deelgebieden van Georgië, die zich hebben afgescheiden en door Rusland worden erkend, red.]. Europa werd vertegenwoordigd door de president van Servië, en door een lid van het presidium van Bosnië-Herzegovina, Milorad Dodik. Aan het begin van het jaar werd er nog gespeculeerd over een uitnodiging aan de Oekraïense president Vladimir Zelenski, maar het Kremlin heeft die niet verzonden. Zelenski zelf heeft verklaard dat hij in geen geval was gegaan.

parade poetin en loekasjenkoPoetin met achter hem de Witrussische president Loekasjenko. Foto Kremlin

De Witrussische president Aleksandr Loekasjenko was er daarentegen wel. Uitgerekend Loekasjenko had als enige leider van de GOS-staten op 9 mei een militaire parade gehouden in zijn land. Met dit levensgevaarlijke gebaar maakte Loekasjenko goede sier bij de conservatieve meerderheid in Rusland die het risico van het coronavirus ontkent en Poetin via de sociale media opriep ‘een voorbeeld te nemen aan Loekasjenko, die nergens bang voor is’. Zo bezien lijkt de huidige parade nu ook op een poging zich te rechtvaardigen tegenover conservatief Rusland.

Het resultaat is dat de feestelijkheden, aanvankelijk bedoeld als een politieke triomf van Poetin, zijn uitgedraaid op een demonstratie van zijn politieke eenzaamheid. De president van Rusland begrijpt dat natuurlijk. Politieke commentatoren, onder wie ook Gleb Pavlovski [voormalig adviseur van Poetin, red.], hebben gezegd dat het besluit een parade te houden irrationeel was: het was ‘een emotioneel besluit’ van Poetin. Hij gedraagt zich tegenwoordig als een mythologische held ‘die de natuur zelf uitdaagt’.

Waarschijnlijk rekenen ze er in het Kremlin op dat de parade iedereen duidelijk moet maken dat ‘Rusland zich niet gewonnen geeft’. Alleen, aan wie is die boodschap eigenlijk gericht? Aan de bevolking van Rusland? Die moet nu zien te overleven: duizenden hebben hun banen verloren, tienduizenden moeten bezuinigen op hun uitgaven.

In zijn toespraak op de dag voor de parade had Poetin het over belastingverhoging voor de rijken. Geeft hij daarmee wellicht een signaal af aan Amerika en Europa? Maar hoe oogt het vanaf de zijlijn? In een tijd dat de wereld op zoek is naar middelen om zich tegen een nieuwe, onzichtbare en gemeenschappelijke vijand teweer te stellen, heeft Rusland een oud huismiddeltje in de aanbieding: tanks en marcherende soldaten. In het Kremlin lijkt men maar niet te begrijpen dat zoiets vandaag de dag overkomt als een belediging van het gezond verstand. De koppigheid waarmee de parade op het hoogtepunt van de pandemie werd doorgedreven heeft een omgekeerd media-effect: iedereen begrijpt nu dat de Russische machthebbers omwille van het verleden bereid zijn heden en toekomst op het spel te zetten. 

Wekelijkse update?

Iedere donderdag uitgelichte artikelen in uw mailbox

Eerst doorlezen? U kunt zich ook later aanmelden via de home pagina.

Als u in uw browser de cookies blokkeert, ziet u deze popup steeds weer. Daarvoor excuus.