De Russische burger Ivan Tichomirov (23) werkte vijf jaar bij de Moskouse politie. Begin dit jaar diende hij zijn ontslag in. Hoge werkdruk, een laag salaris en weinig toekomstperspectief ontnamen hem het plezier in zijn baan. In gesprek met een voormalig politieagent over carrièremogelijkheden, corruptie en vriendjespolitiek. ‘Om in Rusland een goed leven te leiden, moet je flexibel zijn.’
door Wabke Waaijer
Waarom ben je voor de politie gaan werken?
‘Ik zocht een beroep waarbij je niet van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat op kantoor hoeft te zitten. Ook dacht ik dat je bij de politie goede carrièremogelijkheden zou hebben, maar dat bleek niet zo te zijn. Verder kun je als politieagent rekenen op een stabiel inkomen. Politiemedewerkers worden net als militairen beschouwd als speciale overheidsmedewerkers en dat betekent gunstige arbeidsvoorwaarden. Zo krijg je volledig doorbetaald als je ziek bent op voorwaarde dat je een doktersbriefje kunt laten zien. Maar in veel andere sectoren betalen ze je heel weinig of helemaal niets door als je ziek bent.’
Toch heb je onlangs ontslag genomen bij de politie, waarom?
‘Een groot nadeel van ons beroep is dat je ontzettend veel onbetaald moet overwerken. Officieel draaide ik bijvoorbeeld dag- en nachtdiensten van acht tot acht. Maar in de praktijk moest ik voor een dagdienst al om zeven uur ’s ochtends aanwezig zijn om formulieren in te vullen en instructies te ontvangen. Ook ging ik niet eerder dan rond negen uur ’s avonds naar huis. En dat was in een gunstig geval. Stel, ik houd tegen het einde van mijn dienst iemand aan die in een dronken bui een ruit heeft ingeslagen. Dan ben ik vervolgens nog anderhalf uur zoet met de afhandeling van die aanhouding. Veertig minuten ben ik kwijt aan het invullen van formulieren over de overtreding. Daarna moet ik met de arrestant naar een andere wijk voor een alcoholcontrole. Daar kan zomaar een rij staan en je staat ook nog eens in de file om er te komen. Als zoiets dus aan het einde van je dienst gebeurt, dan ben je heel laat thuis.’
‘Verder vond ik de bureaucratie vervelend, onduidelijk en soms erg lastig om aan te voldoen. Voor kleine onnauwkeurigheden bij het invullen van formulieren kon ik beschuldigd worden door mijn baas of door de verdachte. In het ergste geval beland je voor een stomme slordigheid in de gevangenis. Als ik een vuurwapen of handboeien had gebruikt, moest ik dat vervolgens heel nauwkeurig aangeven in mijn verslag. Het probleem zit hem in onze wetgeving waar heel onduidelijk omschreven is in welke situaties de politie fysiek geweld mag gebruiken. Stel de verdachte heeft goede contacten, dan laat de wet zich makkelijk in zijn voordeel uitleggen. Zo kan een politiemedewerker zomaar beschuldigd worden van machtsmisbruik. Maar die slechte wetgeving kan ook door een politiemedewerker zelf worden misbruikt. Een agent met goede contacten kan zijn werk slecht uitvoeren zonder ervoor gestraft te worden. Daar kunnen anderen dan weer slachtoffer van worden.’
Maar die bureaucratie waar jij het over hebt, is toch ook nodig ter bescherming van de verdachte?
‘Ja, zeker. Het was ook geen probleem geweest als onze overuren maar werden meegerekend en uitbetaald. Ik vind het niet gek om zo nu en dan eens over te werken maar bij de politie gebeurt het continu. Dat is heel zwaar. Zo bezien is het dus eigenlijk een nadeel dat je als politiemedewerker een stabiel inkomen hebt. Ik kan een maand ziek zijn en toch mijn salaris krijgen terwijl een collega constant heeft moeten overwerken voor dezelfde som geld.’
‘Trouwens, het allerergste vind ik dat leidinggevenden bij de politie hun medewerkers dwingen om in de weekenden te werken. Op feestdagen is er bijvoorbeeld meer politie nodig in de stad om de orde te handhaven. Je hebt dan geen andere keus dan de bevelen van je baas op te volgen en door te werken terwijl je daarvoor geen extra salaris ontvangt en je die dag misschien wel andere plannen had. Tja, zo’n land is dit. Je kunt wel weigeren om in het weekend te werken, maar dit is niet goed voor de verstandhouding met je baas. Hij kan het in de toekomst weer tegen je gaan gebruiken.’
Waarom moet er zoveel worden overgewerkt?
‘Omdat er een ernstig tekort aan medewerkers is in de lagere rangen van de politie. En de mensen die hier komen werken en merken dat er geen goed salaris tegenover de hoge werkdruk staat, gaan snel weer weg. Ik verdiende 42.500 roebel (€600) per maand en dat vind ik heel weinig voor Moskou.’
Is er perspectief op salarisverhoging bij de politie?
‘Toen ik in 2012 bij de politie begon te werken, kreeg ik 30.000 roebel per maand. In 2013 werd dat verhoogd naar 40.000 roebel en dat bedrag is sindsdien nooit geïndexeerd ondanks de devaluatie van de roebel. Ik kon me toen met die 30.000 roebel meer veroorloven dan met de 40.000 roebel van nu. Over de afgelopen vijf jaar is ons salaris dus nauwelijks meer verhoogd. Dat biedt niet veel perspectief voor de toekomst.’
‘Inmiddels werk ik als turntrainer voor kinderen. Vanaf mijn vijfde tot mijn achttiende heb ik veel gesport en ik heb ook een sportcertificaat. Voor drie hele en drie halve dagen lesgeven krijg ik ongeveer 48.000 roebel (€680). Daarnaast verdien ik bij als trampolinetrainer, dat doe ik ook een beetje voor de lol. Daarmee verdien ik per maand iets minder dan 10.000 roebel (€140). Zodra ze me fulltime kunnen inzetten als turntrainer zal ik 80.000 roebel (ruim €1.100) gaan verdienen. Begrijp je nu waarom ik weg ben bij de politie?’
Je bent geboren in Sint-Petersburg? Wat heeft jou naar Moskou gebracht?
‘Eind jaren negentig, toen ik een jaar of vijf was, kreeg mijn vader gedonder met lokale bandieten over de huur van marktkraampjes op een bouwmarkt. Ze hebben hem bedreigd en hij werd bang dat ze ons iets zouden aandoen. Dat waren de jaren negentig! Toen hebben mijn ouders hun woning voor bijna niks verkocht en zijn we naar Moskou verhuisd. Mijn vader werkt als baas van een houtzagerij en mijn moeder werkt met ouderen en gehandicapten. Ze zijn gescheiden. Ik woon bij mijn moeder dus ik betaal geen huur. Maar ik geef haar wel iedere maand ongeveer 10.000 roebel om bijvoorbeeld eten van te kopen. Ik heb namelijk ook nog een jongere broer en zus.’
Je hoeft geen huur te betalen. Kun jij van die pakweg 50.000 – 60.000 roebel die je momenteel verdient naar het buitenland op vakantie?
‘Ja als je wat opzij legt, kun je één of twee keer per jaar naar het buitenland. Maar dan moet je ook echt naar het buitenland gaan want een vakantie in Rusland is relatief duurder. Zelf ben ik overigens nooit in het buitenland geweest. Ik ga graag naar Sotsji of Sint-Petersburg met de trein. Bovendien moest ik toen ik bij de politie werkte, toestemming vragen aan mijn leidinggevende om naar het buitenland te mogen. Daar doet men bij de politie heel moeilijk over. Het beperken van de vrijheid om te reizen is volgens mij in strijd met de constitutie. Als ik vorig jaar naar Nederland had willen gaan, dan was dat lastig geweest maar wellicht wel mogelijk. Als je geen toestemming krijgt van je baas en je besluit toch te gaan, dan kunnen ze je om die reden ontslaan.’
Waarom mogen politiemedewerkers niet zomaar naar het buitenland?
‘Sommigen werken met geheime documenten. Dan kan ik me nog wel voorstellen dat ze niet naar het buitenland mogen. Dat is een andere situatie. Maar waarom gewone politieagenten niet naar het buitenland mogen, weet ik niet. Voordat de sancties er waren, was het trouwens veel makkelijker om toestemming te krijgen. Ik weet het niet meer precies, maar volgens mij is men na de hereniging met de Krim strenger geworden.’
Wat voor positieve herinnering heb je aan je tijd bij de politie?
‘Ik reed voornamelijk rond in een auto door de stad. Als er ergens sprake was van onrust of een misdaad dan stuurden ze mij daarop af. Het is fijn dat je mensen kunt helpen. We hebben bijvoorbeeld ooit tijdens een nachtdienst twee vechtende mannen uit elkaar moeten halen. Eén van de twee had alleen een stok, de ander een mes. Die man met de stok is ernstig gewond geraakt. Met hem heb ik nog steeds contact. Hij is heel dankbaar dat we hem gered hebben.’
Je zei eerder dat de carrièremogelijkheden bij de politie tegenvallen. Hoe komt dat?
‘Qua rang kun je wel groeien maar dat zegt niets over je functie. Ik was oudste sergeant. Daaronder heb je de sergeant, de jongste sergeant en de gewone politieagent. Het is niet slecht om oudste sergeant te zijn, maar het verschil tussen iedere rang is slechts 500 roebel (€7), haha. Hoe langer je in dienst bent, hoe hoger je rang. In het begin groei je jaarlijks, daarna om de twee jaar. Maar als je het hebt over functies, dan zijn de verschillen veel groter. De ene functie is beter dan de andere qua werkdruk, salaris, et cetera. Er zijn functies waar je zo 60.000 roebel (€850) kunt verdienen, dat is een goed inkomen, maar dat soort plekken zijn er niet veel. Om een interessante, goed betaalde functie te krijgen, moet je goede contacten hebben, of tien jaar lang je beste beentje voorzetten en dat is nog geen garantie om zo’n plek ook werkelijk te krijgen. Maar als je beste schoolvriend ooit zo’n functie heeft bemachtigd, dan zou hij jou wellicht ook aan een goede aanstelling kunnen helpen.’
‘Dat systeem van contacten heeft ook een keerzijde. Kijk bijvoorbeeld naar onze meldkamer van de politie. Daarvandaan worden politieagenten aangestuurd en verteld waar ze naartoe moeten. Het is een zeer belangrijke functie, vooral in noodsituaties. Nu hebben ze op die functie een 22-jarig meisje neergezet zonder ervaring, ze kende de buurt niet eens. Ze heeft die functie alleen maar gekregen omdat ze contacten had. Dit soort vriendjespolitiek is heel gevaarlijk, anderen kunnen hier het slachtoffer van worden.’
In de Russische kranten lees je over corruptie onder medewerkers van de politie. In hoeverre heb jij hier zicht op?
‘Dat is zeker een probleem. Je hebt corruptie onder de gewone politiemedewerkers maar de corruptie onder de leiding is nog veel erger. We hebben zeer slechte voorzieningen bij de politie. De auto’s zijn bijvoorbeeld ontzettend slecht. Het kwam voor dat we er eentje moesten aanduwen omdat hij niet wilde starten of het stuur brak af. De oorzaak hiervan is corruptie bij de leidinggevenden. Als er bijvoorbeeld geld beschikbaar is voor de aanschaf van een nieuwe auto dan wordt een deel van dat geld door de leiding in eigen zak gestopt. Logisch dat er dan te weinig geld overblijft om goede materialen te kopen.’
Is daar dan geen toezicht op?
‘Ik weet het eerlijk gezegd niet. Maar ik volg het nieuws over corruptie onder de politie nauwkeurig en van tijd tot tijd worden er wel hoge bazen gepakt. Veel van hen zijn medewerkers van de Veiligheidsdienst van de politie. Dat zijn de medewerkers die juist zijn aangesteld om de interne corruptie aan te pakken. Ik denk dat politiemedewerkers een video bij zich zouden moeten dragen. Zo vang je twee vliegen in één klap. Je pakt de corruptie aan en agenten lopen minder risico om vals beschuldigd te worden, dat komt namelijk ook voor. Natuurlijk is een verhoging van het salaris van politiemedewerkers ook nodig om de corruptie te bestrijden.’
In Nederland is veel gesproken over etnisch profileren: de politie controleert iemand omdat hij een andere huidskleur of herkomst heeft. Spelen zulke problemen ook bij de politie in Rusland?
‘We hebben zogenaamde ‘speciale operaties’ waarbij met een puntensysteem wordt gewerkt. Binnen een maand moet een bepaald quotum aan misdaden aan het licht worden gebracht. Mijn leidinggevende krijgt ervan langs als hij dat quotum niet haalt en om die reden zal hij ons vervolgens ook weer uitschelden. Speciale operaties waarbij zoveel mogelijk mensen met een illegale verblijfplaats moeten worden opgespoord, vinden regelmatig plaats. Ik zeg niet of dat goed of fout is. Maar ik vind dat ze dat puntensysteem moeten afschaffen zodat de politie niet uit alle macht migranten probeert te pakken. Je kunt als politie best zeggen dat je je deze maand richt op het opsporen van illegalen maar daar heb je geen quotum voor nodig. Door dat puntensysteem kunnen mensen onterecht beschuldigd worden. Dat gebeurt nog steeds, maar niet zo vaak als vroeger toen de politie bewust drugs in je tas stopte om je vervolgens aan te houden. Dat heb ik zelf in die vijf jaar bij de politie in ieder geval niet meegemaakt.’
Kun je iets zeggen over de politieke voorkeur van politiemedewerkers?
‘Velen zijn a-politiek. Een bepaald deel is ontevreden over de huidige macht, gewoon omdat ze zien wat voor slechte voorzieningen de medewerkers in de lagere rangen van de politie hebben. Zij begrijpen dat het door de corruptie komt, doordat bepaalde mensen aan de top te lange vingers hebben. Niet iedereen steelt, maar een bepaalde groep wel en daar lijden de gewone politiemensen onder. Dit gebeurt ook in andere sectoren. Bijvoorbeeld in de gezondheidszorg onder artsen en in het onderwijs. Hierdoor komt het geld niet waar het wezen moet. Daarom staat een bepaalde groep politiemedewerkers negatief tegenover de macht. Ze zijn niet specifiek tegen Vladimir Vladimirovitsj (Poetin - red.), maar tegen het systeem an sich. Ze vinden dat er iets moet veranderen in de goede richting.’
En wat denk jij zelf?
‘Natuurlijk zijn er bepaalde dingen waar ik moeite mee heb. Dat wat er bij de politie veranderd zou moeten worden, zou je overal moeten veranderen: het invoeren van een videoregistratie in de overheidssector, meer transparantie. Ik heb eigenlijk niks met politiek en praat er niet graag over. Maar een Russisch spreekwoord luidt: ‘Als jij niet geïnteresseerd bent in politiek, betekent dat nog niet dat de politiek geen interesse heeft in jou.’ Politiek is wel degelijk belangrijk, maar ik denk dat je het onder iedere regeringsvorm goed of slecht kunt hebben.’
Wat is het geheim van een goed leven in Rusland?
‘Om in Rusland een goed leven te leiden moet je flexibel zijn. Het is belangrijk dat je kunt anticiperen en dat je doorhebt waar je geld kunt verdienen. Je moet leren wanneer ze jou bedriegen en wanneer het voordelig is om een ander te bedriegen. Ik bedoel niet dat je iedereen erin moet luizen, maar wees hier altijd op je hoede. En al heb je geen opleiding, als je een goed stel hersens hebt, dan kun je hier iets bereiken.’
Kortom, Rusland is een soort Amerika? Een land van onbegrensde mogelijkheden?
‘Nou, ja, een land van mogelijkheden waar je echter ook veel risico loopt. Niet dat ze je zomaar kunnen vermoorden ofzo. Je kunt met gezond verstand snel iets bereiken, maar je kunt ook failliet gaan en dan blijf je met lege handen achter. Op ondersteuning van de overheid hoef je niet te rekenen. Voor zover ik weet, heb je in Nederland een sociaal vangnet. Dus als je zonder werk komt te zitten, dan krijg je geld van de overheid. In Rusland zal niemand iets voor je doen, behalve je familie en vrienden. Dus je moet slim zijn en contacten hebben. Dat laatste is heel belangrijk in Rusland.
Zie jij ook positieve ontwikkelingen in je eigen land?
‘Tussen 2007 en 2011 hebben veel mensen het beter gekregen. Met weliswaar een bescheiden inkomen werd het voor velen mogelijk om bijvoorbeeld op vakantie naar het buitenland te gaan. Het welwaartsniveau heeft toen een behoorlijke sprong gemaakt. Men begon veel steden op te knappen, niet alleen Moskou en Sint-Petersburg maar ook andere grote steden zoals Novosibirsk.’
En zet deze positieve tendens zich volgens jou door?
‘Nee. Misschien gaat de ontwikkeling wel door, maar niet in het tempo van toen. Volgens mij komt dat door de Krim en de val van de roebel. Want de Krim werd van ons, er kwamen sancties en de roebel viel. Ik denk niet dat het slechter wordt, je moet tenslotte altijd van het positieve uitgaan. Ik zou ook niet zeggen dat alles heel slecht is, ik vind mijn leven best ok.’