Economische beloften Poetin op zand gebouwd

De meeste aandacht van de media ging uit naar de plannen voor nieuwe kernwapens die president Poetin op 1 maart in zijn jaarrede ontvouwde. Maar hij beloofde ook enorme sociale investeringen die het welzijn en de welvaart van de Russische burgers zouden verhogen. De vroegere vice-voorzitter van de Russische Centrale Bank, tegenwoordig werkzaam voor de Amerikaanse denktank Brookings, Sergey Aleksashenko, laat geen spaan heel van Poetins economische toekomstvisie.

door Sergey Aleksashenko

Iets zeggen over het economische gedeelte van de jaarlijkse toespraak van de president tot het parlement is lastig. Enerzijds heeft Vladimir Poetin duidelijk zijn prioriteiten laten blijken door de grootste aandacht te besteden aan Ruslands capaciteiten om een kernaanval op Amerika te doen. In dit gedeelte was de president helder, energiek en sprak met merkbaar plezier over het verwachte effect de woorden ‘vertoon de video!’ Anderzijds klonk er in het economische gedeelte niets wat Vladimir Poetin niet al eerder had gezegd. Niettemin wil ik er drie punten uitlichten.

putin in manege 1 maart 2018Het Russisch parlement en genodigden in de Manegezaal bijeen voor de jaarrede van Poetin, 1 maart 2018. Foto Kremlin.ru

Ten eerste.  De president vermeed elk gesprek over het resultaat van zijn afgelopen zes jaar van bestuur en over de economische en sociale toestand. De bevolking en het politieke gezelschap in de Manege moesten een heldere stelling horen: het Vaderland is in gevaar, alle middelen zijn ingezet voor het fabriceren van superwapens, die Amerika zullen doen beven van angst en daarom is een bespreking van economische problemen en tegenslag niet op haar plaats.

Geen enkele politicus houdt ervan om zijn fouten en mislukkingen aan te snijden, zeker niet aan de vooravond van verkiezingen. Maar zonder eerst het uitgangspunt te bespreken is het simpelweg onmogelijk om het overtuigend over de doelen te hebben.  Hoe kun je hopen op de groei van de Russische economie met een tempo dat hoger is dan het mondiale gemiddelde (d.w.z. minstens 4% per jaar), als de laatste tien jaar de groei jaarlijks  gemiddeld 0,9% was?

Geen woord over oorzaken crisis

Zeker, in dit decennium waren er twee crises: de ene werd veroorzaakt door mondiale schokken, maar de tweede had fundamenteel binnenlandse wortels, want zij was de uitkomst van diezelfde buitenlandse politiek die in de toekomst nog versterkt moet worden.  Als resultaat van de tweede crisis werd Rusland afgesneden van de mondiale technologiemarkt. Dit veroordeelt het land tot de door president Poetin zo gevreesde achterstand, omdat deze ‘een verzwakking van de veiligheid en de economische mogelijkheden en tenslotte het verlies van soevereiniteit’ betekent.

Vladimir Poetin zei geen woord over het gewapend conflict in Oost-Oekraïne, waaraan Rusland heel actief deelneemt, en zonder welks oplossing de technologische barrière niet zal worden weggehaald. Hij sprak ook niet over het ontbreken in Rusland van de onafhankelijke rechter en de rechtsstaat, hetgeen bij zakenlui de wil tot investeren ondermijnt, omdat zij in het bestaande systeem hun eigendom niet kunnen beschermen. En zijn woorden over vergroting van de vrijheid, versterking van de democratische instituties, lokaal zelfbestuur en civil society worden met angst en beven aangehoord, want alles wat in naam hiervan de laatste tien jaar in Rusland is gedaan, heeft tot precies het tegenovergestelde geleid. 

Je kunt niet een huis op zand bouwen en de ontwikkelingsstrategie van een land op de principes van Orwells ‘1984’. Een compleet falen van toezicht op de banken met als resultaat dat de overheid 4% van het BNP moest uitgeven voor de redding van failliete banken wordt gepresenteerd als een sanering van de bancaire sector. Dit heeft echter noch tot een versteviging van de bancaire sector noch tot het opbouwen van capabel financieel toezicht geleid.

Plannen zonder uitvoerders

Ten tweede. Het ‘constructieve’ deel van de boodschap, waarin het gaat over de doelen van de economische ontwikkeling, wordt verteld in de taal van de sovjet-planeconomie met het steeds herhaalde woord ‘noodzakelijk’, maar daarbij is de overheid niet van plan iets te veranderen of te doen. ‘Het is noodzakelijk om aanvullende mogelijkheden te zoeken voor de financiering van overheidsprogramma’s, die door de economische groei niet worden bijgehouden'; ‘het is noodzakelijk om eigen digitale platforms te maken’; voor 2019 is het noodzakelijk om ‘ecologische, geavanceerde technologieën’ in driehonderd industriële bedrijven te integreren; in de landbouw is het ‘noodzakelijk om de toegevoegde waarde te verhogen’. Maar voor wie is het noodzakelijk en wie moet het doen?

poetin in tver fabriekPoetin bezoekt wagonfabriek in Tver, januari 2018. Foto Kremlin.ru

Gaan ministers en parlementariërs soms  in de dorpen minifabrieken bouwen voor de verwerking van landbouwprodukten? Of houdt de FSB op met iedereen de stuipen op het lijf te jagen en dwingt het zijn instellingen om de concurrentie aan te gaan met Google, Microsoft en Oracle, laat het iets produceren wat functioneert, wat de consument meteen wil kopen en in zijn computer wil laden? En gaat de regering samen met de Centrale Bank meteen vanaf morgen zich zetten aan de groei van investeringen tot de gewenste 27% van het BNP? En hoe gaan ze dit dan doen, als ze het recept willen uitsluiten van [economisch adviseur] Glazjev en [zakenman en presidentskandidaat] Titov: doelbewust de inflatie aanjagen en de economie bedelven met geld? En wie gaat aan de slag met de instructie van de president om het midden- en kleinbedrijf een aandeel van 40% van het BNP te geven?

Al deze taken moeten worden uitgevoerd door Russische zakenlieden, die om dit te doen hun gedrag moeten veranderen en actief moeten beginnen met investeren in ontwikkeling in plaats van dure auto’s, huizen en jachten te kopen. Maar hun gedrag veranderen doen ze alleen als ze echte stimulansen krijgen, als ze zien dat er voorwaarden worden geschapen die ervoor zorgen dat zij voor een roebel die vandaag wordt geïnvesteerd over vijf jaar twee of drie roebel kunnen krijgen. 

Maar niets van dit al was te horen en ik zou er niet op hopen, dat ‘de buitengewone prestaties die aan de basis liggen van alle perspectiefvolle militaire technieken in geavanceerde civiele branches benut kunnen, moeten en zullen worden’, want tot op heden zijn er in Rusland geen voorbeelden van, omdat de militaire en civiele sectoren geïsoleerd van elkaar werken. Ik kan mij moeilijk voorstellen dat de militaire ultrasone raketten gaan concurreren met de Hyperloop van Elon Musk. In geen enkel land ter wereld denken militairen aan economische effectiviteit.

Veel uitgaven, geen inkomsten

Ten derde. Veel uitgaven, geen inkomsten. Het niet-militaire deel van de toespraak is geschreven met een flinke dosis populisme en bevat een grote hoeveelheid beloften die de uitgaven van de overheid verhogen: pensioenen moeten worden geïndexeerd en het niveau van salarissen naderen, meer geld moet worden uitgetrokken om het geboortecijfer te verhogen, ook meer geld is nodig voor gezondheidszorg, onderwijs, wegenbouw en landbouw; ruimtelijke ontwikkeling en stadsvernieuwing zijn niet mogelijk zonder gigantische investeringen in de infrastructuur. Als ik dat uit mijn hoofd optel kom ik uit op 2 a 2,5 triljoen roebel per jaar (35 tot 44 miljard dollar) bij een matige groei van de overheidsuitgaven.

MeerjarengrafiekOverheidsinkomsten (groen) en -uitgaven (rood) geprojecteerd tot 2034. Staatje: ministerie van Financiën

De voor de hand liggende vraag ‘waar haalt de overheid zulke middelen vandaan?’  bleef onbeantwoord. De Russische Centrale Bank heeft de inflatie omlaag gedrukt, er op hopen dat de nominale cijfers tegen 2024 nog maar weinig waard zijn, heeft geen zin. Ik kan niet geloven dat het gestelde doel wordt bereikt, namelijk dat Rusland voor 2024 behoort tot de vijf grootste economieën ter wereld dankzij de groei van de arbeidsproductiviteit.

Groeitempo onrealistisch

Om daartoe te kunnen behoren, moet Rusland sneller groeien dan de economie van India, die intussen een ‘Chinees’ tempo heeft bereikt van 7 a 8% per jaar. Opdat het BNP per hoofd van de bevolking anderhalf keer zo hoog wordt bij een in omvang gelijk blijvende bevolking, moet de economie 7% per jaar groeien, dat wil zeggen tweemaal zo snel als gemiddeld in de wereld. Ik zou wel willen weten of er ook maar iemand in de zaal zat die bereid was dit te geloven. Op aanraden van zijn adviseurs verklaarde de president dat de arbeidsproductiviteit jaarlijks 5% dient te groeien. Maar een simpele rekensom laat zien dat bij een vermindering van de arbeidsbevolking van 1% per jaar het groeitempo van de arbeidsproductiviteit 8% per jaar moet zijn om 50% verhoging van het BNP per hoofd van de bevolking te behalen (ter informatie:  in de jaren 2012-2017 bedroeg de jaarlijkse groei van de arbeidsproductiviteit gemiddeld 1%). Ik wed duizend tegen één dat dit niet zal gebeuren.

Er zijn natuurlijk andere recepten voor financiering van de uitgaven: verhoging van het begrotingstekort of van de belastingen, maar hierover hebben wij niets vernomen, behalve dat de regering nieuwe belastingmaatregelen moet gaan uitwerken. En beide instrumenten hebben een negatief effect op het groeitempo.

Mei-decreten

Ik wil best geloven dat de medewerkers van de president al begonnen zijn de eerste concepten op te stellen van een nieuwe portie ‘mei-decreten’ [serie decreten waarmee Poetin in 2012 zijn derde termijn als president inluidde], die niet alleen de toespraak van cijfers voorzien, maar ook enkele tientallen aanvullende indicatoren voor de doelstellingen geven. Ik ben zelfs ertoe bereid te geloven dat met behulp van het Russische bureau voor de statistiek Rosstat een aantal indicatoren zullen worden ‘gehaald’.

Maar dat de Russische economie de toestand van stagnatie achter zich laat, dat het levensniveau van de burgers zal verbeteren, dat Rusland zo’n systeem van gezondheidszorg en onderwijs bouwt dat zich een wachtrij van mensen uit de hele wereld vormt om zich bij ons te laten behandelen of een opleiding te volgen, en dit bovendien uit eigen zak zal willen betalen – nee, sorry, dat geloof ik niet. Want president Poetin heeft niet beloofd om dit waar te maken.

Trouwens, wie zegt dat het economische deel van de toespraak de kern vormde?  

Dit artikel werd (in het Russisch) eerder gepubliceerd op de site Republic.ru

Wekelijkse update?

Iedere donderdag uitgelichte artikelen in uw mailbox

Eerst doorlezen? U kunt zich ook later aanmelden via de home pagina.

Als u in uw browser de cookies blokkeert, ziet u deze popup steeds weer. Daarvoor excuus.