Sancties putten Russische economie uit

De sancties werken niet omdat de oorlog gewoon doorgaat, zo klinkt het ook in Nederlandse massamedia. Maar veel statistieken wijzen erop dat de economie van Rusland in een crisis verkeert. Zelfs president Poetin moet dat ruim vijf maanden na het begin van de invasie in Oekraïne erkennen. Volgens een onderzoeksgroep van Yale University wankelt de Russische economie, mede door het vertrek van ongeveer duizend buitenlandse bedrijven.

YaleSanctiesBedrijvenVlucht
De buitenlandse bedrijven die Rusland sinds februari 2022 de rug hebben toegekeerd. Beeld Yale / Politiken

door Hubert Smeets

De macro-economische vooruitzichten voor Rusland worden met de maand slechter.

Ook president Vladimir Poetin moet dat bijna een half jaar na het begin van de invasie in Oekraïne erkennen. In een videoconferentie over de problemen waarmee de Russische metaalindustrie kampt, gaf de Russische president maandag 1 augustus toe dat er afgelopen half jaar talrijke afzetmarkten zijn weggevallen. Poetin legde de schuld daarvoor bij de vijandige landen in Amerika, Europa en Azië. Met hun sancties zijn deze staten er volgens Poetin op uit om de Russische concurrentie kapot te maken. ‘Ze gooien de principes van de Wereldhandelsorganisatie WTO in de vuilnisbak’ en nemen de inflatie in eigen land op de koop toe omdat ze ‘niet geïnteresseerd’ zijn in hun eigen burgers.

Op dezelfde dag kondigde de Centrale Bank aan dat de beperkingen aan het gebruik van valuta met een half jaar worden verlengd. Russen mogen tot 9 maart 2023 niet meer dan 10.000 dollar/euro van hun valutarekening opnemen. Ook de beperking van kapitaalexport wordt met een half jaar verlengd. Tot maart volgend jaar mogen werknemers en burgers voor de dekking van buitenlandse dienstreizen niet meer dan 5.000 dollar/euro meenemen.

Ook andere indicatoren wijzen op een zich verdiepende economische crisis. In een interview met de financieel-economische nieuwssite RBK voorspelde vicepremier Marat Choesnoellin – een specialist, hij was tot 2020 wethouder voor planologie en stedenbouw in Moskou – dat dit jaar de vraag naar woningen kan gaan afnemen met 10 tot 20 procent. Om de bouwmarkt te stimuleren overweegt de Russische regering om de hypotheekeisen te verlagen. Bij inschrijven op nieuwbouw zouden kopers voor een 25-jarige hypothecaire lening van 5 procent voortaan slechts 5 procent eigen geld moeten inleggen. Nu moeten Russen voor een hypotheek van 7 procent nog 15 procent inleggen. Eerder werd bekend dat de huizenprijzen in grote delen van Rusland in de maand juni van 2022 zijn gedaald: met 0,49 procent in Nizjni Novgorod en 2,04 procent in Toljatti tot 7,16 procent in Moskou.

Auto-industrie

Toljatti, een industriestad vernoemd naar de Italiaanse communistische partijleider Palmiro Togliatti (1893-1964), is een zogeheten monogorod (monostad) aan de Volga. De stad is economisch afhankelijk van de fabrieken van Avtovaz, waar sinds 1994 de Fiatklonen Lada of Zjigoeli worden geproduceerd. Nizjni Novgorod is eveneens belangrijk voor de auto-industrie in Rusland, die door Europese, Amerikaanse en Aziatische sancties niet meer kan beschikken over westerse technologie, zoals remblokkeringssystemen en airbags.

De auto-industrie is het afgelopen half jaar het hardst getroffen van alle Russische industriesectoren. De productie van personenauto’s in Rusland is nagenoeg tot stilstand gekomen. Volgens de officiële cijfers van het statistisch bureau Rosstat zijn in mei in heel Rusland slechts 3700 nieuwe auto’s van de band gerold. Dat is een daling van 81,3 procent ten opzichte van de maand april. Ten opzichte van dezelfde periode in 2021 is de productie in de eerste vijf maanden dit jaar met een daling van 56,4 procent meer dan gehalveerd. De productie van trucks en vrachtwagens wordt iets minder getroffen, maar is in juni vergelijking met vorige jaar niettemin ook met 40 respectievelijk 34,4 procent gekrompen.

CarMarket

In andere sectoren zijn de cijfers volgens Rosstat vergelijkbaar. De productie van optische kabels is met 79,6 procent teruggelopen. De fabricage van liften is met 59,9 procent gedaald, die van koelkasten met 52,3 procent en die van sigaretten met 32,4 procent.

De burgers in Rusland zelf zijn ook aantoonbaar minder gaan uitgeven. Ten opzichte van 2021 is de consumptie met 8,3 procent gedaald. Russen bezuinigen het meest op betaalde medische zorg. De uitgaven daarvoor zijn met 51 procent afgenomen.

Minder gas en olie

Aan de inkomstenkant moet de Russische regering ook rekening houden met tegenvallers. Ondanks de stijgende prijzen is in het eerste half jaar in Rusland niet meer maar juist minder aardgas en olie opgepompt dan in 2021. Energieconcern Gazprom heeft in juli ongeveer 14 procent minder gas geproduceerd dan in juni en ruim een derde minder dan vorig jaar in de zomer. Ook de officiële cijfers van Rosstat wijzen op een krimpende winning van delfstoffen.

Tegelijkertijd dreigen de opbrengsten uit de export van olie en andere grondstoffen deze zomer ook af te nemen. De prijs van een vat Russische olie (de Oeral-brand die goedkoper is dan de hoogwaardigere Britse Brent Crude) is ten opzichte van vorige jaar nog steeds heel gunstig (plus 8,6 procent) maar is in juli 2022 wel met 10,1 procent gedaald tot ruim 78 dollar.

Camouflage

Het Kremlin probeert de economische recessie in eigen land enigszins te camoufleren. De Russische regering presenteert bij voorkeur alleen positieve cijfers. In opdracht van de Centrale Bank worden sinds april niet meer alle relevante statistieken in de financiële sector gepubliceerd. Ook de cijfers van de Federale Belastingdienst zijn niet meer volledig openbaar. Deze geheimhouding maakt het voor economische analisten moeilijker om de actuele stand van zaken in de Russische economie te doorgronden.

Een vijftal economen en onderzoekers van Yale University in de Verenigde Staten, ondersteund door veertien data-onderzoekers, hebben dat wel geprobeerd door niet alleen af te gaan op de klassieke macro-economische statistieken maar ook op onconventionele bronnen. Gebruikmakend van dit brede scala aan cijfers, kruisverbanden en datamining komen de onderzoekers in een ruim 100 pagina’s tellend rapport tot de conclusie dat de Russische economie wankelt door de internationale sancties en de uittocht van meer dan duizend buitenlandse bedrijven. ‘Het verhaal over vermeende “veerkracht” en zelfs “voorspoed” van de Russische economie is een weerspiegeling van wijdverbreide maar feitelijk incorrecte misverstanden en is gewoon niet waar’, aldus het onderzoeksteam onder leiding van Jeffrey A. Sonnenfeld, hoogleraar aan Yale.

Geen uitweg?

Onder de titel Business Retreats and Sanctions Are Crippling the Russian Economy: Measures of Current Economic Activity and Economic Outlook Point to Devastating Impact on Russia heeft het team uit Yale de economische vooruitzichten van de Russische economie op de korte én lange termijn puntsgewijs samengevat.

  • De strategische positie van Rusland als goederenexporteur is onherroepelijk verslechterd. Rusland is zijn voornaamste markten kwijtgeraakt en heeft moeite om nieuwe markten te ontsluiten, vooral voor aardgas.
  • De import van cruciale (technologische) goederen is grotendeels in elkaar gestort. Dat heeft de binnenlandse productieketen verstoord.
  • De Russische economie is niet voldoende in staat deze verliezen op te vangen door zelfvoorziening via importsubstitutie.
  • De duizend buitenlandse bedrijven die zich in 2022 uit Rusland hebben teruggetrokken, waren goed voor ongeveer 40 procent van het nationaal inkomen van Rusland.
  • Het strikte monetaire beleid van de Centrale Bank kan niet voorkomen dat de Russische regering nu kampt met een begrotingstekort en, ondanks de hoge energieprijzen op de wereldmarkt moet interen op de staatsreserves.

Wanneer de geallieerde landen in Amerika, Europa en Azië hun gezamenlijke sanctiebeleid volhouden – en zich niet door het Kremlin tegen elkaar laten uitspelen – is er voor Rusland ‘geen uitweg uit de economische vergetelheid’, schrijven de onderzoekers.

IMF Rusland BBP
Prognose IMF. Grafiek IMF

Beurs Moskou

De Centrale Bank lijkt zich daar ook van bewust en bereidt zich daarom voor op een nieuwe sanctiegolf. Als de Russische bezettingsmacht in Oekraïne dit najaar inderdaad pseudo-referenda over aansluiting bij Rusland gaat organiseren in de districten Zaporizja en Cherson, dan zullen er sancties worden getroffen tegen de Beurs van Moskou en het Nationale Clearingcentrum in Moskou, zo heeft de Amerikaanse regering op voorhand aangekondigd.

In dat geval kunnen de buitenlandse banktegoeden van het clearingcentrum (naar schatting 30-40 miljard dollar) worden bevroren. Gevolg daarvan kan zijn dat de handel op de aandelen en valutabeurzen in Moskou volledig stil zal komen te liggen of dat de beurzen alleen nog op clearing in kunstmatige roebelkoersen zullen draaien. De Centrale Bank is voor beide uitkomsten bang en bereidt daarom nu reeds een nieuw clearingsysteem voor dat bijvoorbeeld gebaseerd zou kunnen zijn op de Chinese yuan of op een verzameling valuta van landen die niet meedoen aan de westerse sancties.

Zelfs dan is echter niet zeker of de Russische importeurs wel aan dollars en euro’s kunnen komen voor de aankoop en invoer van producten uit het buitenland, aldus de Russische econoom en publicist Maksim Blant die in een analyse voor Radio Svoboda concludeert: ‘De Centrale Bank heeft niet veel tijd om een antwoord te vinden op al deze puzzels’.

Wekelijkse update?

Iedere donderdag uitgelichte artikelen in uw mailbox

Eerst doorlezen? U kunt zich ook later aanmelden via de home pagina.

Als u in uw browser de cookies blokkeert, ziet u deze popup steeds weer. Daarvoor excuus.