De Russische economie krijgt in 2020 een dubbele klap te verwerken. Behalve met het coronavirus kampt het Kremlin nu ook nog met een lage olieprijs en daardoor met een dalende roebelkoers. Meer inflatie dreigt. Hoewel de Centrale Bank genoeg financiële reserves lijkt te hebben om de lage olieprijs te overleven, is het de vraag of de staatskas de extra klap van de corona-crisis aankan.
door Sander Vellekoop
De eerste ramp die de Russische economie in de afgelopen weken heeft getroffen, is de lage olieprijs. De prijs voor een vat ruwe Brent-olie (de belangrijkste maatstaf voor de olieprijzen) is in de afgelopen maand gedaald van ongeveer 60 dollar per vat naar minder dan 30 dollar. Dit is een enorme klap voor Rusland dat in belangrijke mate afhankelijk is van de opbrengsten uit de export van olie, gas en andere grondstoffen. Naar schatting is een olieprijs van $42 per vat nodig om de huidige Russische staatsbegroting in balans te houden. Daalt die prijs, dan moet de regering bezuinigen.
Het is ook de lage olieprijs die ervoor zorgt dat de koers van de roebel is gedaald. Op maandag 23 maart zakte de Russische munt door de grens van 80 roebel per dollar heen (ongeveer 87 roebel per euro). Met de huidige lage olieprijs is dit niet verwonderlijk. Volgens economen past die koers bij een olieprijs van tussen de 20 en 30 dollar per vat.
Prijs van een vat Brent-olie (rood; links) en van de roebel (blauw; rechts), beide in dollars, van 2011 tot 2018. De grafiek laat zien hoe roebelkoers en olieprijs verbonden zijn. Bron: investing.com
Hoewel deze koersdaling misschien goed is voor de grote Russische exporteurs, die voor hun exploitatie nu goedkopere roebels uitgeven en voor hun producten duurdere dollars uit het buitenland terugkrijgen, is de lage olieprijs voor het gros van de bevolking geen goede ontwikkeling. Als de prijs van een vat olie rond de $25 blijft, dan zal volgens de Russische Centrale Bank de inflatie dit jaar op ongeveer 8 procent uitkomen. Dat betekent dat de koopkracht van veel Russen, die door de recessie de afgelopen vijf jaar toch al is gedaald, nog sterker achteruit zou gaan.
Prijzenoorlog op de oliemarkt
De daling van de olieprijs kan voor een groot deel geweten worden aan het Kremlin zelf. De scherpste daling in de prijs vond plaats rond 10 maart, toen Rusland zich terugtrok uit de productieafspraken met de OPEC+, de organisatie van olieproducerende landen plus Rusland. Daarmee ontketende het een prijzenoorlog met Saoedi-Arabië. In deze prijzenoorlog hebben Saoedi-Arabië en Rusland aangekondigd in april tot mei de olieproductie drastisch te verhogen: in totaal zal die naar verwachting stijgen met 4,5 miljoen vaten tot 105 miljoen vaten per dag.
Het vermoedelijke brein achter de Russische weigering om samen met de OPEC+ de olieprijzen op een hoger niveau te houden is Igor Setsjin, de topman van het staatsoliebedrijf Rosneft. Ondanks de nakende economische recessie dankzij de coronacrisis zou hij erop hebben aangedrongen de olieproductie niet in te perken, maar juist op te schroeven om de Amerikaanse schalieolie, die een steeds groter aandeel van de mondiale oliemarkt aan het vergaren is, uit de markt te prijzen.
De economische redenatie achter het beleid van Setsjin – hij denkt dat de winning van schalieolie in de VS met prijzen onder $40 per vat niet rendabel is – wordt echter sterk betwijfeld. Econoom Sergej Goeriev zegt desgevraagd tegen Raam op Rusland: ‘Ten eerste: veel Amerikaanse schalieoliebedrijven hebben hun productie ingedekt tegen lagere olieprijzen. Ten tweede: hoewel veel Amerikaanse bedrijven failliet zullen gaan en hun installaties moeten sluiten, zullen deze installaties weer open gaan zodra de olieprijs opnieuw stijgt, zoals wij in de laatste jaren gezien hebben.’
Genoeg reserves voor lage olieprijs
Toch lijkt deze prijzenoorlog vooralsnog geen al te catastrofale gevolgen te hebben voor de Russische macro-economie. Dat komt omdat het Russische ministerie van Financiën de laatste jaren grote reserves heeft opgebouwd in het Nationaal Welvaartsfonds. Dit staatsfonds heeft op dit moment 123 miljard dollar (114 miljard euro) in kas, ruim 7 procent van het bruto binnenlands product (BBP) van Rusland.
Met het geld van dit fonds kan de Russische overheid haar uitgaven een tijdlang blijven betalen. Econoom Vladislav Inozemtsev verklaarde tegen de onafhankelijke krant Novaja Gazeta dat ‘met de huidige reserves twee, drie, zelfs vier jaar alle sociale verplichtingen die toegezegd zijn zonder problemen kunnen worden nagekomen.’ Ook Sergej Goeriev denkt dat het Nationaal Welvaartsfonds de Russische regering ook bij een lage olieprijs ruimte geeft. ‘Als de prijs op 30 dollar blijft, moet Rusland of in reële termen gaan bezuinigen of het Nationaal Welvaartsfonds gaan aanspreken. Als Rusland de uitgaven niet kort, zal het Fonds voldoende zijn om de fiscale tekorten voor twee jaar te dekken’, aldus Goeriev tegenover Raam op Rusland.
Minister van Financiën Anton Siloeanov spreekt de Doema toe over het Nationaal Welvaartsfonds. Foto government.ru
Corona-crisis
Naast de prijzenoorlog op de oliemarkt is er nog een tweede factor die de Russische economie gaat raken. Net zoals in andere landen wordt ook in Rusland de economie hard getroffen door de corona-crisis. Vooral kleinere bedrijven en bedrijven in de luchtvaartsector krijgen klappen. Maar er zijn meer effecten, zei zei minister van Financiën Anton Siloeanov. ‘Wij zien dat ook de hoeveelheid aankopen van dure gebruiksvoorwerpen, zoals auto’s, afneemt’, aldus de bewindsman.
President Poetin kondigde op 25 maart dan ook een pakket economische maatregelen aan om de klap van de corona-crisis op te vangen. Zo beloofde hij het midden- en kleinbedrijf een half jaar uitstel van belastingbetaling, verhoogde hij de kinderbijdrage voor ouders van jonge kinderen, en kondigde hij aan dat werknemers die hun baan verliezen door het virus de rest van het jaar een minimumloon uitgekeerd zullen krijgen. Dit komt nog bovenop maatregelen ter waarde van 300 miljard roebel (3,5 miljard euro) die de Russische regering op 16 maart al had aangekondigd, voornamelijk om bedrijven in noodlijdende sectoren zoals de transportbranche te ondersteunen. Naar verwachting zijn zulke maatregelen ongeveer 3 maanden vol te houden. Daarna zal de Russische regering moeten bezuinigen op andere uitgaven, of een extra groot beroep moeten doen op het Nationaal Welvaartsfonds.
Minister-President Mikhail Misjoestin tijdens een vergadering over de stimulering van de economie tijdens de Corona-crisis. Foto: Kremlin.ru
'Rusland heeft een jaar'
De corona-crisis heeft niet alleen directe gevolgen voor de Russische economie, maar drukt ook nog eens de olieprijs verder omlaag. Door het virus is de vraag naar olie, volgens schattingen van het Internationaal Energieagentschap, in het eerste kwartaal van 2020 2,5 miljoen vaten per dag lager dan in het eerste kwartaal van 2019. In het ergste geval kan het virus ervoor zorgen dat de vraag naar olie in 2020 gemiddeld 12 tot 20 miljoen vaten per dag lager zal liggen dan in 2019, voorspellen analisten van het Amerikaanse consultancybedrijf Facts on Global Energy.
Volgens Goeriev zijn de consequenties daarvan groot. ’Dertig dollar per vat is niet het einde van het verhaal; een mondiale recessie door het coronavirus is erg waarschijnlijk, waardoor olieprijzen verder kunnen gaan dalen. Dan zal Rusland inderdaad te maken krijgen met een grote begrotingscrisis, en zullen ook de pensioenen gekort moeten worden’, aldus de econoom.
Ook bij de regering zelf bestaat bezorgdheid over de extra grote gevolgen die de pandemie heeft op de olieprijs en de reserves van de Russische staat. Op 27 maart gaf onderminister voor energie Pavel Sorokin tegenover zakenkrant RBK toe dat Rusland het mogelijk niet zo lang vol zou kunnen houden met de reserves als gedacht. 'Als de olieprijs gedurende twee tot drie jaar rond de $25 blijft steken, dan ontstaan er grote problemen', volgens de onderminister.
Dmitri Nekrasov, ondernemer en economisch adviseur van de liberale oppositiepartij 'Partij voor Veranderingen', ziet de situatie nog minder rooskleurig in. Hij voorziet dat de situatie rondom het virus zich in Rusland nog zal gaan verslechteren en dat ook Rusland over kan moeten gaan tot verregaande maatregelen zoals een 'lockdown' – met alle economische gevolgen van dien. In combinatie met de lage olieprijzen zorgt de coronocrisis er volgens Nekrasov voor dat ‘een uitputting van de nationale reserves binnen een jaar niet uit te sluiten valt ’.
Bronnen: correspondentie met Sergej Goeriev, Republic, Meduza, RBK, Novaya Gazeta