Ruslands oorlog in Oekraïne duurt langer dan gedacht en er komen steeds meer aanwijzingen dat het aantal gesneuvelden veel hoger ligt dan de officiële cijfers doen geloven. Op 8 maart – internationale vrouwendag– beloofde Poetin nog om alleen beroepsmilitairen naar Oekraïne te sturen maar onder de doden blijken ook steeds meer dienstplichtigen. Dringt de oorlog tot Rusland door en ontstaat er door de zware verliezen onrust en verzet?
Minister van Defensie Sjojgoe deelt onderscheiding uit aan een gewonde Russische militair voor zijn bijdrage aan de 'speciale militaire operatie' in Oekraine. Foto: Russische ministerie van Defensie.
door Wabke Waaijer
De familie van de vermiste 21-jarige Sergej Groedinin uit de Amoer regio in het Verre Oosten, kreeg tegenstrijdige berichten over hun zoon, die diende op het oorlogsschip Moskva. Zijn moeder Tamara Groedinina, kreeg via de noodlijn van het ministerie van Defensie te horen dat haar zoon in leven zou zijn en bij de eerste mogelijkheid contact zou opnemen. Tegelijkertijd zou ze van de leiding van het schip begrepen hebben dat haar zoon zou zijn overleden of vermist was. Bij het evacueren van haar zoon zou er iets mis zijn gegaan. De moeder gaat er nu vanuit dat haar zoon met het schip gezonken is.
Op 7 april zei Kremlin woordvoerder Dmitri Peskov in een interview met Sky News dat het Russische leger ‘aanzienlijke verliezen’ heeft geleden en dat het een ‘enorme tragedie is’ voor Rusland. Met die ‘aanzienlijke verliezen’ doelde Peskov op de 1351 gesneuvelde Russische soldaten en 3825 gewonden, die het Russische Ministerie van Defensie op 25 maart bekend maakte, de tweede keer sinds het begin van de Russische invasie dat de autoriteiten met officiële cijfers naar buiten kwamen.
Uit recent onderzoek van de onafhankelijke nieuwsdienst Mediazona blijkt echter dat er minstens 1744 militairen zijn omgekomen in Oekraïne. Mediazona heeft met een team van vrijwilligers openbare bronnen – berichten in kranten, op sociale media en op de websites van de overheid - nageplozen op omgekomen soldaten. Het werkelijke aantal gesneuvelde soldaten kan daaruit echter niet worden afgeleid.
De NAVO schatte een maand geleden dat er tussen de 7.000 en 15.000 Russische militairen gedood waren. De Amerikanen gaan uit van ruwweg 10.000. Het Oekraïense Ministerie van Defensie meldt een nog veel hoger aantal, namelijk meer dan 21.000 soldaten. Als je uit gaat van de Oekraïense schatting, zou Rusland meer militairen hebben verloren in de twee maanden van deze oorlog dan tijdens de oorlog in Afghanistan (daar zijn tussen 1979 en 1989 14.453 Sovjet-soldaten omgekomen).
Slecht nieuws voor de provincie
De Russische autoriteiten zijn terughoudend in het melden van slecht nieuws en laten dit traditiegetrouw over aan de regionale autoriteiten. Zij publiceren de namen van gesneuvelde militairen en spreken hun medeleven uit met de nabestaanden in de lokale pers. Zeker tien Russische regio’s (waaronder Tatarstan, Oedmoertië, Kaloega) hebben al melding gemaakt van een begrafenis van één of meer in Oekraïne gesneuvelde soldaten. Er is een interactieve Google Maps gemaakt waarop je in één oogopslag kunt zien waar de gesneuvelde soldaten precies vandaan komen en welke militaire functie zij vervulden. Ieder doodshoofd staat voor een gesneuvelde Russische soldaat die met naam genoemd wordt. Een link verwijst verder naar het nieuws over de overleden soldaat in de lokale pers of naar de melding die erover is gemaakt op VKontakte, het Russische Facebook.
Het zijn vaak arme gezinnen en mensen uit de provincie die de hoogste prijs voor de oorlog betalen. Zo valt het op dat er relatief veel militairen zijn omgekomen in de arme regio’s zoals de zuid Siberische autonome republiek Boerjatië en de noord-Kaukasische republiek Dagestan, waar jongens tekenen voor een baan als beroepsmilitair. Terwijl veel gesneuvelde militairen uit kleine afgelopen dorpjes komen, komen slechts enkelen uit het rijke Moskou. Verder valt op dat het dodental in regio's met etnische minderheden relatief hoog ligt. Zo zijn er veel doden te betreuren in de Islamitische deelrepublieken Dagestan en Ingoesjetië maar ook in de overwegend boeddhistische deelrepublieken Toeva en Boerjatië.
Via Google Maps is een overzicht gemaakt van waar de gesneuvelde militairen vandaan komen. Screenshot Google Maps.
Staatsgeheim
Sinds 2015 wordt informatie over omgekomen soldaten in vredestijd of tijdens ‘speciale operaties’ (zolang er geen staat van oorlog of beleg is afgekondigd) als staatsgeheim beschouwd en daarom niet zomaar gepubliceerd. Critici vermoeden dat deze maatregel destijds is ingesteld om het aantal gesneuvelden in Syrië en Oost-Oekraïne in de doofpot te stoppen.
Nieuw is dat ook informatie over familieleden van omgekomen militairen zoveel mogelijk geheim wordt gehouden. Tot voor kort werden de uitkeringen (denk aan o.a. extra pensioen, betaling van gas, water, licht, en gratis vakanties naar sanatoria) voor nabestaanden van gesneuvelde militairen (bijvoorbeeld voor oorlogsveteranen uit Tsjetsjenië of Syrië) geregeld door het districtsbestuur. Maar nu wil het ministerie van Defensie dat nabestaanden zich wenden tot de militaire recruteringsbureaus om op die manier informatie over gesneuvelde soldaten te centraliseren en zo beter te controleren.
Tegenstrijdige informatie
Voorlopig zijn het vooral de verhalen van familieleden van de bemanningsleden van het gezonken vlaggenschip Moskva waarover iets bekend wordt. Er heerst veel onzekerheid over het lot van de bemanning van het oorlogsschip waar ruim 500 bemanningsleden aan boord waren. Tien dagen na het zinken van de Moskva meldde het ministerie van Defensie dat er één officier was omgekomen en 27 bemanningsleden werden vermist.
Volgens een anonieme bron van Meduza staat van 37 mannen vast dat ze zijn omgekomen en zijn er honderd vermisten. Een bron van het onafhankelijke Novaja Gazeta Evropa heeft via haar zoon die op het schip voer, vernomen dat er 40 bemanningsleden zijn omgekomen bij de ramp.
Brand op het Russische oorlogsschip Moskva. Foto: Wikipedia.
In de nacht van 14 april brak er brand uit op het schip waarna het is gezonken. Volgens Oekraïne werd de explosie veroorzaakt door een raketaanval. Volgens Rusland ging het om aan boord ontplofte munitie. Familieleden van bemanningsleden worden tot wanhoop gedreven door tegenstrijdige informatie over het lot van hun zoons.
Dmitri Skrebet’s schreef op sociale media over zijn zoon: ‘Mijn zoon is dienstplichtige en ik ben door de leiding van het schip Moskva geïnformeerd dat hij niet bij de doden hoort maar vermist is (...) Een dienstplichtige die niet deel zou moeten nemen aan vijandelijkheden is opgegeven als vermist. Mensen! Hij wordt vermist op open zee?!!!!!’
Ook een andere vermiste matroos, de 21-jarige Sergej Groedinin was dienstplichtige en werd direct na zijn opleidingsfase op de Moskva gestationeerd. Toen de ‘speciale militaire operatie’ begon, ging zijn moeder ervan uit dat haar zoon niet naar een gevaarlijke plek zou worden gestuurd omdat hij een dienstplichtige was. Alleen beroepsmilitairen, Russen die vrijwillig contract met het leger hebben getekend, mogen voor de ‘speciale militaire operatie’ worden ingezet. Pas als er officieel sprake is van oorlog en algemene mobilisatie, zijn dienstplichtigen inzetbaar, maar daarvoor schrikt het Kremlin vooralsnog terug.
Op Internationale vrouwendag beloofde Poetin in een toespraak om geen dienstplichtigen in te zetten in de oorlog in Oekraïne. ‘Ik benadruk dat soldaten die de dienstplicht vervullen niet deelnemen en niet zullen deelnemen aan oorlogshandelingen. Ook zullen we niet extra gaan mobiliseren’ stelde de Russische president zijn volk gerust. Intussen heeft Kremlinwoordvoerder Peskov gemeld dat er een onderzoek gaande is naar hoe het kan, dat er toch dienstplichtigen naar de strijd in Oekraïne zijn gestuurd.
Soldatenmoeders
Uit het onderzoek van Mediazona naar de omgekomen soldaten in Oekraïne bleek ook dat 69 jongens niet ouder dan 19 jaar waren. Onder hen waren vermoedelijk ook dienstplichtigen.
Hoewel het leger in Rusland de afgelopen jaren een stuk populairder is geworden staan de meeste jongens niet te springen om naar Oekraïne te worden gestuurd nu Rusland daar oorlog voert. Net als ieder jaar worden in Rusland tussen 1 april en 15 juli zo’n 135.000 jongens van 18 tot 27 jaar jongens opgeroepen voor de dienstplicht. Dit is de zogenaamde voorjaarsoproep, in de herfst volgt nog een lichting.
Het Petersburgse Comité van Soldatenmoeders dat zich inzet voor de rechten van dienstplichtigen en militairen zegt in een interview met lokale pers dat het aantal mensen dat hen om hulp vraagt enorm is toegenomen de afgelopen tijd en dat het voor de recruteringsbureaus moeilijker zal worden om dienstplichtigen te werven.
Direct na het begin van de invasie was er veel bezorgdheid onder ouders. ‘Het aantal verzoeken om hulp is letterlijk tien keer zoveel geworden. Dat heeft vooral te maken met datgene wat er gebeurd aan de grenzen en in Oekraïne’ zei de voorzitter van de organisatie in een interview met de Russische website Zags.ru. ‘Wij krijgen verzoeken om hulp van ouders die geen contact kunnen leggen met hun zoon. Dat zijn én dienstplichtigen én beroepsmilitairen. Er komen ouders naar ons toe van militairen die eigenlijk dienstplichtigen waren en plotseling beroepsmilitairen werden. Ook hebben we enkele ouders die zeiden dat hun kinderen krijgsgevangen zijn.’
Gewonde militairen krijgen een speciale onderscheiding uitgereikt. Foto: Russische ministerie van Defensie.
Steeds meer deserteurs
Maar niet alleen dienstplichtigen zien er tegen op om naar Oekraïne te worden gestuurd. Ook onder beroepsmilitairen en de strijdkrachten van de Russische Nationale Garde (oftewel Rosgvardia, de binnenlandse ordehandhavers) is niet iedereen bereid om te vechten in Oekraïne. Al sinds het begin van de oorlog sijpelen hierover verhalen naar buiten via de media. Om hoeveel deserteurs het precies gaat is onduidelijk, schrijft Mediazona, maar waarschijnlijk gaat het om zeker duizend man en het aantal neemt toe.
Een nieuwssite in Pskov heeft via z’n Telegram kanaal bericht over zestig militairen die begin april weigerden om naar Oekraïne te gaan. ‘Een groot deel van hen wordt nu ontslagen, sommigen dreigen ze met strafzaken.’ Van de Russische Nationale Garde zouden 500 leden uit het zuiden van Rusland hebben geweigerd. Een aantal gardisten, afkomstig uit de Siberische regio Chakassië, zou hebben geweigerd terug te gaan naar Oekraïne omdat zij te slecht bewapend tijdens hun eerste missie onder vuur waren komen te liggen. Verder is bekend dat 300 militairen uit de Georgische afvallige regio Zuid-Ossetië weigerden om naar de oorlog gestuurd te worden.
Krijgswet
De Russische advocaat Maksim Grebenjoek komt op voor militairen die weigeren om te vechten. Zolang Rusland niet officieel de krijgswet heeft afgekondigd, is het lastig voor de staat om de weigeraars strafrechtelijk te vervolgen voor hun desertie. Dit zou in ieder geval gelden voor de strijdkrachten van de Russische Nationale Garde en voor dienstplichtigen. Beroepsmilitairen mogen niet zomaar zonder geldige reden weigeren.
Op militairen waar geen strafzaak tegen kan worden aangespannen, oefent de militaire leiding druk uit door hen bijvoorbeeld te ontslaan, zeggen mensenrechtenadvocaten in de Russische media. Deserteurs hebben bovendien niet alleen met hun directe leidinggevenden te kampen, maar stuiten in sommige gevallen ook op onbegrip van hun omgeving als die overtuigd is van de noodzaak van de oorlog. Familie is soms echter juist ook de reden waarom zij niet naar de oorlog terug willen keren.
Michail Benjasj van het mensenrechtenadvocaten collectief Agora denkt dat steeds meer militairen en leden van de Russische Nationale Garde zullen weigeren om te vechten. ‘Hoe meer doodskisten er uit Oekraïne komen, hoe minder animo er zal zijn in Rusland om zich op te offeren’, zegt Benjasj tegen Radio Free Europe.
De Petersburgse mensenrechtenactivist Joeri Vdovin benadrukt echter in gesprek met Radio Free Europe dat de meerderheid van de Russische militairen geen enkel bezwaar lijkt te hebben om namens Rusland te vechten in Oekraïne. Hij betreurt dat militairen blijkbaar eerst de dood in de ogen moeten hebben gekeken om tot inzicht te komen dat het om een zinloze oorlog gaat.
‘Soldaten die rechtstreeks met een zinloze dood worden bedreigd, mogen dan hun afkeuring van deze oorlog uitspreken, maar dat zijn er niet veel, de meerderheid is bereid gehoorzaam naar de slacht te gaan’ zegt Vdovin tegen Radio Free Europe. ‘Toch opent de tastbare en zinloze dood velen de ogen. Gesneuvelden worden helden genoemd, maar hun heldhaftigheid betekende ook de dood van een Oekraïner. En diegenen die vandaag weigeren hieraan deel te nemen, die willen niet doden, laat staan gedood worden. Alle mensen zijn broeders, waarom zou iemand gedood moeten worden? Of het nu gaat om Oekraïners, Kazachen, Amerikanen, je mag niet doden. En dit begint door te dringen tot militairen, maar helaas lang niet tot allemaal.’
Bronnen: BBC Russian, Meduza, Kommersant, Radio Free Europe, Deutsche Welle, Mediazona, Novaja Gazeta Evropa, RBK, Kommersant, Zags.ru, Kremlin.ru, Riddle