De tieners die in maart meeliepen in de marsen tegen corruptie, zijn het onderling over veel oneens, maar over één ding niet: ze willen niet in de omstandigheden leven zoals die nu zijn. Ook als de beweging wordt gesmoord, zal ze volgens de 33-jarige schrijfster Elizaveta Aleksandrova-Zorina, die ook deelnam aan de demonstraties, door een volgende generatie weer worden opgepakt.
door Elizaveta Aleksandrova-Zorina
Aan protesten, opstanden en revoluties doen altijd veel jonge mensen mee. ‘Joden en studenten rebelleren’, zeggen ze in Rusland, zowel aan het begin van de 20ste als aan het begin van de 21ste eeuw. Jonge mensen komen in opstand, omdat ze jong zijn. De anderen zijn er aan gewend geraakt, hebben zich erbij neergelegd en nemen voor het lief dat de wereld oneerlijk en afschuwelijk is, dat de realiteit saai en betekenisloos is. In het winkelcentrum is er nu immers een mooie aanbieding: twee sapcentrifuges voor de prijs van één. Het leven is een pan met water. Wij zijn allemaal kikkers, die niet doorhebben dat we al gekookt zijn. Alleen zij die net in de pan zijn gevallen proberen eerst toch om er uit te komen. Enkelen slagen daar zelfs in.
De meeste van mijn kennissen, die destijds naar meededen aan de protesten van 2011-2012 op het Bolotnaja Plein in Moskou, zijn inmiddels geëmigreerd of zijn niet langer geïnteresseerd in politiek. Zij proberen het politieke nieuws te negeren, om hun zenuwen te sparen, wetend dat het zinloos is om zich op te winden. Liever houden zij zich bezig met de bouw van hun datsja, het kiezen van een nieuw behang of het schrijven van een boek. Zij voelen zich net zo ellendig om wat er in Rusland gebeurt, maar geloven niet dat ze er iets aan kunnen veranderen.
Ikzelf, terwijl ik op weg was naar het protest van 26 maart, dacht hetzelfde. In 1968 schreven Franse studenten op de muren van Parijse huizen: Je suis venu. J‘ai vu. J‘ai cru (‘Ik ben gekomen, ik heb gezien en ik heb geloofd’). Degenen die kwamen hebben gezien en misschien geloofd.
Naar de protestacties kwamen nieuwe, jonge mensen. In 2011-2012 hadden enkelen van hen nog maar net de basisschool doorlopen, anderen zaten in de eerste klassen van de middelbare school.
Jongeren protesteren in Vladivostok, 2017
Wat jongeren wel en niet mogen
Het 'publiek' was verontwaardigd dat er 'kinderen' meeliepen. Er werden voorstellen gedaan om deelname aan deze acties te verbieden voor minderjarigen, en om de kiesgerechtigde leeftijd te verhogen naar twintig jaar. En in de presidentiële adviesraad werd de volgende dag al gesproken over de invoering van strafrechtelijke aansprakelijkheid vanaf twaalf jaar.
Tegelijkertijd, worden kinderen van alle leeftijden wel volwassen genoeg geacht om liedjes over Poetin of de oorlog te zingen. In Tsjetsjenië trouwde de 17-jarige Liza Gojlabijeva voor het oog van de ganse natie tegen haar wil, met een getrouwde man van 46. De kinderombudsman keurde het huwelijk niet af.
Niemand vind het kwalijk dat 'kinderen' deelnemen aan pro-Poetin-demonstraties en aan pro-Kremlin flashmobs. Of dat dat politieke partijen gebruik maken van 'kinderarbeid', omdat je al met 14 jaar kan toetreden tot de jeugdvleugel van de partij (‘De Jonge Garde’ voor Verenigd Rusland, ‘Jonge Socialisten Rusland’ voor een de partij ‘Rechtvaardig Rusland’, ‘Lenin’s communistische vereniging van de jeugd’ voor de communisten, enzovoort).
Vanaf 16 jaar mag je als kind ook werken, vanaf 14 jaar als de ouders daarvoor toestemming geven (en meestal hebben ze geen bezwaar). In Rusland werken 283 000 tieners tussen 15 en 17 jaar werken om zichzelf te onderhouden. 'Kinderen' mogen werken en lid zijn van een politieke partij, maar ze mogen niet hun mening geven of protesteren tegen corruptie.
Wat beweegt de jeugd?
In de arrestantenbus, waar ik in was geduwd op het Poesjkinplein, waren 5 van de 24 mensen, tieners tussen de 15 en 17 jaar. Twee mannen van veertig, een stuk of vijf dertigers en verder jonge mensen, studenten van hogescholen en universiteiten, kinderen uit goede (maar geen rijke) families. Zij werden eind jaren '90 geboren en groeiden op onder Poetin. Ze groeiden op met enerzijds een door de tv gemanipuleerde publieke opinie en anderzijds informatievrijheid op internet.
Waarin verschillen zij van ons? Ze hebben geen duidelijk omschreven, typische politieke standpunten, zoals we dat van andere generaties kennen. Mijn generatie is linkser of is deels geneigd tot nationalisme en imperialisme als wraak voor de vernederingen van de jaren '90. De 'verloren generatie', de veertigers, zijn neo-liberaal en intolerant voor alles dat riekt naar sociale gelijkheid. De generatie van mijn ouders was anti-sovjet in de Sovjet-periode en is nu veelal nostalgisch.
Bij ons is het simpel: zeg me hoe oud je bent en ik zeg je welke politieke voorkeuren je hebt.
De jongeren, de 'nieuwe Russen', zijn liberaal, socialistisch, anarchistisch, monarchistisch, westerling of slavofiel, patriot of geen patriot, voorstanders van de sterke hand van de macht of de vrije hand van de markt. Ze zijn heel divers. Eén idee bindt ze echter: ze willen niet in de omstandigheden leven zoals die nu zijn.
Velen zeggen nu dat jongeren niet weten waartegen ze protesteren. Toen we werden vastgehouden op het politiebureau, probeerde een hoofdagent ons een papier te laten ondertekenen dat je niet moest ondertekenen. Hij zei: ‘Ze weten niet wat ze willen, we vragen ze “waarom ben je de straat op gegaan?” en ze kunnen geen helder antwoord geven.’ Er kwam een officier van het OM die alleen maar schold. Ze schreeuwde: ‘Kindertjes, jullie zijn misleid en de straat op gelokt, maar jullie begrijpen zelf niet, waarvoor jullie gegaan zijn.’ Ouders die hun kinderen van het bureau kwamen halen vroegen ook: 'wat hadden jullie daar te zoeken?'
Je kunt van jonge mensen niet verwachten dat ze zich gedragen als politieke activisten of strategen. Ze gingen de straat op en daarmee toonden ze dat ze wisten wat ze deden en wilden. 'Wij begrijpen dat dit land ons geen toekomstperspectieven biedt, geen mogelijkheden voor zelfontwikkeling en zelfrealisatie. Daarom zijn we genoodzaakt te rebelleren en over te lopen naar de kant van de oppositie, want een andere manier is er in ons land helaas niet', zo drukte een 16-jarige middelbare scholiere, die samen met mij werd gearresteerd, het uit.
Pessimistisch maakt activistisch
Tegenwoordig moet voor 80 procent van het hoger onderwijs worden betaald. Maar slechts een kwart van de afgestudeerden van de beste hogescholen (en 5 procent van de andere instellingen) krijgt werk in zijn of haar vak. Na het verlaten van school worden jonge mensen geconfronteerd met een leegte. Ze weten niet meer voor wie ze, en erger nog, waarom ze hebben gestudeerd. De staat biedt geen mogelijkheden voor professionele ontplooiing en creatieve expressie.
De economie is ingestort, het ondernemerschap is verstikt, de industrie ligt op zijn gat, de wetenschap is vernietigd en de kunst is gepolitiseerd of is massacultuur. De meest gerespecteerde beroepen, die van leraar, arts en wetenschapper, zijn onderbetaald en worden gemarginaliseerd. De enige domeinen waarin je een positie kan bereiken zijn de ambtenarij en het leger of de veiligheidsdiensten. Het land heeft al bijna een anderhalf miljoen ambtenaren en zo'n vijf miljoen personeelsleden in militaire- of veiligheidsdiensten.
Voor ons is dit een deprimerende situatie, trieste statistiek, onderdeel van het algemene sombere beeld. Voor die jongeren is het de directe toekomst, die hun voorgeschoteld wordt en die ze niet willen. Als er geld is in een gezin worden de kinderen naar het buitenland gestuurd om te studeren. Als er geen geld is, dan gaan ze de straat op voor protest.
De woorden 'corruptie' en 'ongelijkheid' worden gebruikt door zowel oppositieleden als overheidsdemagogen. Die woorden hangen iedereen zo de keel uit, dat haast niemand nog nadenkt over wat er achter die woorden schuilt.
Corruptie is meer dan diefstal
Samenlevingen, die gekenmerkt worden door ongelijkheid, kennen meer geweld en agressie, hebben een hoger criminaliteitscijfer en meer gevangenen, komen meer psychische stoornissen en gevallen van obesitas voor en er is een lagere levensverwachting. Hierover kun je lezen in, bijvoorbeeld, het boek van epidemiologen Richard Wilkinson en Kate Pikett.
Corruptie gaat niet alleen over de paleizen van president Poetin, de wijngaarden van premier Medvedev of de bontjassenverzameling van voormalig spoorwegendirecteur Jakoenin. Nee, het gaat ook over andere cijfers. Er stierven dit jaar 58 686 Russen aan de gevolgen van alcoholmisbruik, 25 476 door zelfmoord, 12 921 door moord en nog eens 42 752 door 'verwondingen met onbekende oorzaak'. Dit laatste is een eufemisme voor onbewezen moorden en zelfmoorden, dat helpt om de cijfers te drukken en zonder welke Rusland op een gelijk niveau zou staan met landen in Afrika en Azië. Jongeren willen niet dat deze cijfers nog hoger worden en het zou vreemd zijn ze daarom te veroordelen.
Demonstranten verzamelen op het Poesjkinplein in Moskou
Angst zaaien
Studenten, die de demonstratie hebben bezocht, staan voor het eerst in hun leven voor een rechter (die ze zeker schuldig acht). Tieners die hebben vastgezeten op het politiebureau zijn al bij de politie en het parket binnengebracht. Medewerkers van de jeugdcommissie kwamen bij hen op school, waar ze met de leraar en klasgenoten spraken om meer te weten te komen over de jongere en om te graven naar negatieve feiten.
De kans is groot dat de meesten zullen worden geregistreerd bij de politie. Voor kinderen uit goede families klinkt dit als een vonnis. Jongens worden bang gemaakt met het leger en meisjes maken zich zorgen dat deelname aan de meeting, toelating op hoger onderwijs in de weg zal staan. Hoogstwaarschijnlijk zijn dit slechts dreigementen die dienen als pressiemiddel.
De voornaamste taak van de overheid is om iedereen, die er de 26ste bij was, af te houden van deelname aan toekomstige rally’s, zelfs als die toegestaan zijn. Maar als de protesten aanhouden, zal de druk ook doorgaan. Er zullen strafrechtelijke vervolgingen komen, ouders zullen worden gepest door voogdijinstanties en kinderen zullen worden gehinderd op school en op de universiteit.
Toekomst van de protestbeweging
Natuurlijk, we hebben het hier over een klein, maar het actiefste deel van de jeugd. Bij klasgenoten en medestudenten en ouders stuiten zij op onbegrip. Aan de gebeurtenissen van mei 1968 in Frankrijk deed ook maar een tiende van de studenten mee. Maar al snel staakte heel Frankrijk. Trouwens, in Rusland is nu een staking van vrachtwagenchauffeurs begonnen. Als ik de kinderen vraag of ze aan een nieuwe protestactie zouden meedoen, antwoorden ze: 'Absoluut!'
Misschien zal dit alles uitlopen op een grote protestbeweging. Misschien wordt de revolte van de 'nieuwe Russen' in de kiem gesmoord. Politiek voorspellen is altijd koffiedik kijken. Als er geen nieuwe protesten komen, dan herhaalt zich het lot van de generatie die naar het Bolotnaja Plein ging voor hen.
De situatie in het land zal dan alleen maar verergeren en binnen enkele jaren zal de protestbeweging worden aangevuld met degenen die nu nog bezig zijn met sommen en het voltooid deelwoord.
De 'rode mei' van 1968 bewijst dat, een verloren revolutie niet altijd verlies betekent. Vandaag de dag is 70 procent van de Fransen van mening dat de protesten van mei '68 een positieve invloed hebben gehad op de Franse samenleving.
Wat er ook voortvloeit uit maart 2017 in Rusland, het was niet tevergeefs. Het gaf ons hoop, en daar is maar weinig van in het huidige Rusland.
Elizaveta Aleksandrova-Zorina (1984), geboren in Leningrad en werkzaam in Moskou, is blogger en schrijfster.