‘Niemand zit te wachten op jonge wetsovertreders’

serie de russische burger    Ze verliet Vladivostok om te gaan studeren in Sint-Petersburg. Bijna tien jaar en een scheiding verder runt Darja een sociaal café waar jongeren met een crimineel verleden tot barista worden opgeleid. Het is het enige particuliere, 'open' opvangcentrum voor jongeren die in aanraking kwamen met justitie. Een gesprek over religie, rapmuziek en jonge drugshandelaren.

Sociaal werkster DarjaDarja voor het sociaal café in Sint Petersburg. Foto's Wabke Waaijer

door Wabke Waaijer

‘Hier willen we een terras van maken’ zegt Darja (1993). Ze staat op de binnenplaats voor het sociaal café op Vasilevski Eiland. Aan het eind van de straat stroomt de Neva. Via het sociaal café waar koffie en taart geserveerd wordt en waar de klant naar eer en geweten betaalt, loop je zo het Centrum voor Sociale Adaptatie binnen. Het is een internaat voor jongeren die in aanraking zijn gekomen met politie en justitie. Darja komt er al zeven jaar, eerst als vrijwilliger en sinds 2014 als betaalde fulltime kracht.

Het in 2004 opgerichte centrum, vernoemd naar de heilige Basilius de Grote, is een initiatief van kerkgangers. Vrijwilligers van de Russisch Orthodoxe kerk gingen regelmatig op bezoek bij tieners in opvoedingskolonies en maakten zich zorgen over wat er van deze jongeren moest worden. ‘De omstandigheden in de opvoedingskolonies zijn erg zwaar, niet zoals in Europese gevangenissen. En voor kinderen van veertien tot achttien jaar die nog volop in ontwikkeling zijn, is het er veel te wreed en te eng. Er wordt gescholden, psychische druk uitgeoefend, er is moreel geweld. Die jongens hebben moeite om zich daarna weer aan het gewone leven aan te passen’, legt Darja uit.

‘Door die opvoedingskolonies keren de jongeren sociaal en psychisch gebroken terug in de samenleving, vallen vaak terug in hun oude gedrag en belanden opnieuw in die kolonies. Vrijwilligers van de kerkgemeenschap wilden een plek creëren waarmee voorkomen wordt dat minderjarigen in zo’n opvoedingskolonie belanden. Zo verscheen het centrum voor sociale rehabilitatie in Sint-Petersburg, dat criminele jongeren weer op het rechte pad probeert te brengen.’

'Jongeren komen gebroken terug uit de opvoedingskolonies'

Theorie en praktijk

Darja werkt als maatschappelijk werker en theatraal pedagoog met tieners in het Centrum voor Sociale Adaptatie. Daarnaast heeft ze een promotieplek aan de universiteit weten te bemachtigen. ‘Ik combineer het theoretische met het praktische. Een promotie geeft status. Maar het maakt me ook beter in mijn werk. Zo kan ik onze stagiaires lesgeven. Dat zijn meestal studenten psychologie, maatschappelijk werk en toekomstige politieagenten.’

Over anderhalf jaar hoopt ze de dissertatie waar ze vooral in de avonden en de weekenden aan werkt, af te ronden. Maar in de praktijk blijkt het moeilijk om wetenschap en werk te combineren. ‘Ik krijg een kleine beurs omdat ik promovendus ben, maandelijks vijfduizend roebel (68 euro). Mijn vader is ook promovendus geweest en van hem weet ik dat mensen vroeger van die beurs konden leven. Ze konden zich helemaal aan de wetenschap wijden. Maar hoe kun je tegenwoordig met vijfduizend roebel rondkomen? Niet dus. Ik kan er misschien net mijn balletlessen van betalen. Daarom moet je als promovendus ook gewoon werken en op je ouders terugvallen.’

Op haar zestiende verruilde Darja haar geboortestad Vladivostok voor een studie pedagogiek in Sint-Petersburg. Inmiddels hebben ook haar ouders het Russische Verre Oosten verlaten. Die wonen nu in Kaliningrad waar haar vader werkzaam is als wetenschapper op het gebied van de medische fysica. Darja houdt van de ‘harmonieuze sfeer’ van Sint-Petersburg, al heeft ze ook een blauwe maandag in de hoofdstad gewoond. ‘In Moskou is men meer bezig met zijn eigen belang, met zakendoen en moet je voor je zelf op kunnen komen. De mensen zijn er afstandelijker. Je moet je er altijd groothouden maar je hebt er wel hoge salarissen.’  Maar Sint-Petersburg heeft ook nadelen, zegt Darja. ‘Het is er moeilijker om werk te vinden en de salarissen zijn er lager.  Ik heb een klein salaris. Hoewel de huren in Sint-Petersburg lager liggen, doen de prijzen in de winkels er niet onder voor Moskou.’

Hoeveel verdien je?

‘Maatschappelijk werkers verdienen niet veel. Ik verdien bruto bijna dertigduizend roebel (410 euro) maar houd netto 25.000 roebel (342 euro) per maand over. Voor een fulltime werkweek vind ik dat weinig. Als ons centrum ooit meer financiering zou krijgen, zou mijn salaris misschien beter worden. Voor maatschappelijk werkers is dit een gemiddeld salaris. Omdat het werken met tieners erg moeilijk is, zou het natuurlijk beter betaald moeten worden. Maar ik werk niet voor het geld.’

Kun je iets meer vertellen over de doelgroep van jullie centrum?

‘Bij ons komen jongeren van 14 tot 19 jaar die de wet overtreden hebben. Het zijn overtredingen zoals gebruik en verkoop van drugs, diefstal en beroving, de lichte overtredingen. Bij ons komt de groep minderjarigen die nog kans maakt op rehabilitatie. De meesten hebben een voorwaardelijke gevangenisstraf gekregen. We hebben een groep van twaalf jongeren die permanent bij ons woont voor een periode van negen maanden tot drie jaar. Maar we hebben ook nog een tweede groep die thuis woont en bij ons komt voor de zogenaamde sociale zorg. Dit zijn zowel jongens als meisjes die bij ons specialisten bezoeken en lessen volgen. In deze groep kunnen twintig mensen zitten en die komen gedurende een half jaar bij ons.’

Kerkelijke steun

Jullie centrum is vernoemd naar de heilige Basilius, hoe religieus zijn jullie?

‘We zijn een seculier liefdadigheidsfonds. Maar de kerk ondersteunt ons. Er werken verschillende mensen bij ons: niet-gelovigen, christenen en moslims. Maar de meerderheid is gelovig. Ik ben ook gelovig. In de zomer gaan we altijd twee maanden met onze jongeren op excursie naar het noorden. Maar  niet iedereen zit te wachten op een groep jonge wetsovertreders vanwege het stereotype beeld dat men heeft van deze groep. Kloosters en kerken ontvangen ons meestal graag en geven ons te eten. Zo gingen we bijvoorbeeld naar de Solovetski eilanden. Daar gaf een monnik lezingen over de zin van het leven, over hoe je je bestemming kunt vinden en over de illusionaire wereld van de drugs. Hoewel niemand wordt gedwongen, komt het wel voor dat jongens zich tijdens zo’n reis willen laten dopen. ’

'We gingen naar de Solovetski-eilanden. Daar gaf een monnik lezingen over drugs.'

Wat voor rol speelt religie in jouw leven?

‘Religie speelt een grote rol in mijn leven. Ik ben naar een religieus gymnasium gegaan. Ik heb ook een tijdje getwijfeld over het geloof. Maar ik heb moeilijke tijden gekend waarin ik ontdekte dat het geloof heel belangrijk is. Op mijn 19e ontmoette ik mijn eerste liefde. Ik ben toen getrouwd maar het bleek een moeilijke, traumatische verhouding. We zijn dus redelijk snel weer gescheiden en het geloof heeft me geholpen om psychisch en fysiek niet te breken. Afgelopen zomer ben ik voor de tweede keer getrouwd. Nu voelt het echt. Ik ben getrouwd met een Amerikaan, dat had ik nooit verwacht, ik had altijd zo’n stereotiep beeld dat je met een buitenlander wel kon omgaan maar dat we uiteindelijk te veel van elkaar zouden verschillen qua mentaliteit. Nu weet ik dat stereotypen niet het werkelijke leven zijn, je kunt ze maar beter van je afschudden. Mijn man lijkt helemaal niet op het stereotype beeld dat ik van een Amerikaan had. We zitten op dezelfde golflengte. En hij had al enige tijd in Rusland gewoond en houdt van Russische literatuur.’

Vertel eens over het nieuwe project dat jij leidt.

‘Eind 2018 hebben we een sociaal café geopend. Onze directeur heeft vijf jaar geleden zulke café’s gezien in Europa. Nu konden we financiering krijgen van twee christelijke organisaties 'Brot für die Welt' uit Duitsland en 'Glaube in der 2. Welt' uit Zwitserland en onze droom realiseren. We leren onze jongens om barista – koffiespecialist – te worden door cursussen aan te bieden. Een van onze jongens werkt al drie dagen vrijwillig bij ons na schooltijd. Natuurlijk kan niet iedereen bij ons werken maar het is goed dat ze al een ambacht kennen als ze het centrum weer verlaten.’

Darja bij sociaal café'Een café is een fijne plek om mensen aan te trekken. We willen aandacht vragen voor onze doelgroep'

Waarom is er voor het beroep barista gekozen?

‘Dit beroep heeft veel positieve kanten. Barista is momenteel een heel populair beroep in Sint-Petersburg. En een café is een fijne plek om mensen aan te trekken. We willen maatschappelijke aandacht vragen voor onze doelgroep. Helaas hebben mensen een stereotiep beeld van tieners die de wet hebben overtreden. Als je zegt dat je ze wilt helpen, reageren mensen negatief. “Dat hebben ze toch aan zichzelf te danken? Waarom moeten ze een café hebben.” We willen met dit kleine project de aandacht van de maatschappij vragen. Bovendien is dit het eerste liefdadigheidscafé in Sint-Petersburg. Al het geld gaat naar de ontwikkeling van het centrum. Het is ook een manier om nieuwe vrijwilligers aan te trekken.’

Hoe komt jullie centrum eigenlijk aan financiering?

‘De jongeren kunnen gratis bij ons verblijven en alle hulp krijgen ze gratis. Daarom hebben we geld nodig. Sinds 2017 krijgen we geen subsidie meer van  de stad. Even leek het erop dat we moesten sluiten. Maar we hebben nu al twee jaar achtereen een ‘presidentsbeurs’ gewonnen. Ook krijgen we geld van het fonds 'Noezjna pomosjtsj' van de Russisch-orthodoxe kerk, van een zeer trouw Zwitserse religeus fonds, van het bedrijf Jet Brains en van andere bedrijven, organisaties en particulieren. We komen altijd geld tekort, maar we werken al vijftien jaar zo, ondanks serieuze problemen met stabiele financiering.’

‘Alles wat we krijgen kunnen we verantwoorden en wordt heel concreet gebruikt. Van zo’n buitenlands religieus fonds kregen we geld voor het café, voor de verbouwing en meubilair. Van de presidentsbeurs kunnen we deels de salarissen betalen. In totaal werken bij ons meer dan twintig medewerkers.’

Zijn er vergelijkbare instellingen voor criminele jongeren in Rusland?

‘Er zijn geen vergelijkbare programma’s waarbij jongeren een jaar lang een cursustraject doorlopen met individuele begeleiding. Er zijn wel andere overheidsinstellingen, zoals de opvoedingskolonies, maar die zijn massaler. Bovendien zijn wij het enige, particuliere 'open' opvangcentrum voor rehabilitatie in de Russische Federatie. De jongens hebben het recht om weg te gaan maar dat is dan hun eigen verantwoordelijkheid.’

'In feite doen wij het werk waar de overheid om vraagt, daarom rekenen we op veel overheidssteun. Maar dat vereist veranderingen op wetgevend niveau.'

Hoe komen de jongeren eigenlijk bij jullie terecht?

‘De rechtbank verwijst ze door. Maar het komt ook voor dat ouders zelf hun kinderen naar ons toesturen. Die doorverwijzing via de rechtbank gaat officieel. En als de jongeren dat traject bij ons niet doorlopen dan wordt het gezien als een overtreding. Dan kan een voorwaardelijke straf overgaan in een daadwerkelijke gevangenisstraf. We hebben dus het vertrouwen van staatsorganen. In feite doen wij het werk waar de overheid om vraagt en daarom rekenen we op veel overheidssteun. Maar dat vereist veranderingen op wetgevend niveau.’

‘Onlangs kwam de leider van de politieke partij Rechtvaardig Rusland, Sergej Mironov bij ons kijken. Wij vragen de autoriteiten altijd om meer van dit soort internaten in Rusland te openen en om meer ondersteuning van de overheid. Mironov is tien jaar eerder ook al bij ons geweest en heeft ons toen geholpen en net als iedereen noemt hij ons 'helden', spreekt hij zijn waardering uit en probeert hij onze werkzaamheden onder de aandacht te brengen op wetgevend niveau.’

Criminele subcultuur

Maar waarom kunnen jullie geen subsidie krijgen?

‘Onze doelgroep valt buiten de wetgeving. Dus er is wel financiële staatsondersteuning voor invalide kinderen en weeskinderen maar niet voor minderjarigen die in conflict zijn met de wet. Uiteindelijk neemt niemand de verantwoordelijkheid voor hen. Er is wel een opvoedingskolonie voor onze doelgroep, maar geen programma voor sociale rehabilitatie. Verder is er wel het Russische Staatsfonds van Presidentsbeurzen dat geld beschikbaar stelt voor belangrijke sociale projecten. Meer dan 65% van de financiele ondersteuning krijgen we uit dit fonds. Bovendien is de aanpak van minderjarige jeugdcriminaliteit op dit moment enorm actueel vanwege de populariteit van een criminele jeugdsubcultuur, het zogenaamde ‘AOeE’ (afkorting voor levenswijze van arrestanten).’

Kun je iets meer vertellen over die jeugdsubcultuur?

‘Dit zijn informeel gevormde minderjarige bendes van jongeren die de subcultuur uit de gevangenis propageren en daarbij soms gewone burgers aanvallen. Ze leven volgens criminele codes. Dat is cool geworden. Men denkt dat het uit Siberië is overgewaaid. Iedereen weet ervan, ook de politiek.’

'Leven volgens de criminele codes is cool geworden'

Heb je een idee hoe dit is opgekomen?

‘Dat is moeilijk te zeggen. Het kunnen kinderen zijn uit arme gezinnen, meestal uit de provincie. Maar het kunnen ook tieners zijn die op zoek zijn naar adrenaline. Vaak gaat het om heel creatieve jongeren die hun creativiteit nog niet in goede banen weten te leiden, dat zie je ook bij ons in het centrum. Vaak kunnen ze heel veel. Maar deze kwetsbare jongeren worden vaak door volwassen criminelen ingezet voor hun eigen doeleinden omdat ze weten dat jongeren tot 18 jaar niet hard bestraft kunnen worden. Zo kun je overal in de stad graffiti advertenties vinden voor drugsverkoop. Onze jongens hebben er oog voor en wijzen die zo aan. Voor hen is dit een makkelijke manier om geld te verdienen.’

Rappers

In hoeverre zijn de tieners die bij jullie over de vloer komen door de jaren heen veranderd?

‘Tien jaar geleden waren de jongeren die in aanraking kwamen met justitie anders. Toen kwamen ze hoofdzakelijk uit problematische gezinnen, ging het vooral om diefstal en beroving. Het was duidelijk waarom ze zich crimineel gedroegen, ze hadden bijvoorbeeld een oma die ook in de gevangenis zat. Nu komen die jongeren die drugs verkopen en gebruiken uit verschillende lagen van de samenleving. Het is een subcultuur geworden. Er zijn trouwens ook moderne rappers die veel teksten hebben over drugs. Die propageren drugs alsof het cool is.’

De afgelopen tijd zijn er veel rapconcerten afgelast door de autoriteiten. Wat vind je daarvan?

‘Ik ben ertegen om alles te verbieden. Onze wereld zal nooit ideaal zijn en er zal altijd genoeg negatiefs om ons heen te vinden zijn. Ik denk dat het in de eerste plaats de taak van de opvoeders is. Maar je ziet veel gezinnen die geen tijd hebben om zich met hun kinderen bezig te houden, of gezinnen zonder vader waardoor jongens geen mannelijk voorbeeld hebben. Voor veel mensen is het leven zwaar omdat we niet zo’n hoge levensstandaard hebben en dan moet je hard werken en blijft er weinig tijd voor je kind over.’

Kunst en cultuur

Hoeveel jongeren komen op het rechte pad nadat ze bij jullie zijn geweest?

‘Een klein percentage komt alsnog in de gevangenis of strafkolonie terecht, een deel blijft hangen in een onzekere situatie. Maar volgens onze statistieken blijven 292 van de 333 jongeren die ons traject doorlopen hebben op het rechte pad. Dus het project is succesvol. En diegenen die toch in de strafkolonie terechtkomen, daar houden we ook wel contact mee. Die hebben soms spijt dat ze zo stom geweest zijn.’

Darja St Petersburg'We kunnen nu ook gratis de Hermitage in'

Hoe ziet het programma van die jongens er eigenlijk eruit?

‘Gedurende de eerste maand moeten ze in quarantaine en zijn ze constant onder begeleiding in de groep. In deze periode organiseren we excursies naar museums en theaters. We werken samen met bijna alle museums in Sint-Petersburg, we kunnen nu ook gratis de Hermitage en het Russisch museum in. Er komen ook mensen naar ons centrum toe om lezingen en workshops te geven over muziek, tekenen, (kunst)geschiedenis, film of dans. We hebben een keramiek werkplaats, een theaterzaal en een sportzaal en organiseren literatuuravonden. Verder helpen we de jongens om hun achterstand op school in te halen. En als iemand gitaar wil leren spelen dan regelen we gitaarles voor hem. Een van de jongens wilde heel graag op de zeevaartschool in Petrozavodsk studeren. Wij hebben hem daarbij geholpen.’

Je werkt nu bijna vijf jaar voor het project. Wordt het werk moeilijker of makkelijker?

‘Het afgelopen jaar merk ik wat positieve veranderingen in Sint-Petersburg. Jonge mensen van mijn leeftijd beginnen sociaal actiever te worden en krijgen interesse in het helpen van anderen. Alsof mensen eindelijk de jaren negentig achter zich kunnen laten en niet meer alleen bezig zijn om zelf te overleven maar ook aan anderen denken. Maar naast positieve ontwikkelingen in de maatschappij zie je ook negatieve ontwikkelingen zoals een toegenomen interesse in drugsgebruik onder jongeren.’

Waar hoop je op?

‘De ervaring die ik opdoe in het centrum is heel waardevol. Misschien kan ik op den duur iets voor mezelf beginnen, misschien niet zo groot als dit centrum maar wel met dezelfde aanpak. Iets particuliers, verbonden met theater. Maar ik leef bij het heden. Mijn man is een Amerikaan en ik weet niet waar we over twee jaar zullen wonen. Blijven we in Rusland of gaan we nog ergens anders heen.’

Wekelijkse update?

Iedere donderdag uitgelichte artikelen in uw mailbox

Eerst doorlezen? U kunt zich ook later aanmelden via de home pagina.

Als u in uw browser de cookies blokkeert, ziet u deze popup steeds weer. Daarvoor excuus.