Trump bracht zo'n ontwrichting teweeg in het westers bondgenootschap, dat het Moskou kansen gaf 'de vijand stuk voor stuk te verpletteren'. Met het aantreden van Biden zal het Westen zich kunnen herpakken. Het grootste gevaar voor Rusland is echter niet confrontatie, maar irrelevantie als Biden in navolging van Obama Rusland behandelt als een 'regionale macht in verval', schrijft buitenlandanalist Vladimir Frolov.
Trump, Merkel, Macron en echtgenote, Poetin tijdens herdenking wapenstilstand WOI, Parijs 11 november 2018. Foto Kremlin.ru
Door Vladimir Frolov
Voor Moskou is het 'verlies van vriend Trump' onaangenaam. Hij mocht Vladimir Poetin graag, en de Russische leider toonde op zijn beurt ook zijn sympathie voor Trump. 'Persoonlijke chemie' is belangrijk, vooral voor Poetin, die de voorkeur geeft aan een persoonlijke aanpak in de presidentiële diplomatie. In het geval van Trump, die zich niet inlas in de belangrijke punten op de agenda en extreem gevoelig was voor vleierij, kon Poetin daardoor het standpunt van de Amerikaanse regering subtiel beïnvloeden.
Het buitenlandse beleid van Trump versnelde de ontmanteling van het systeem van mondiaal Amerikaans leiderschap, verzwakte de wereldwijde hegemonie van de VS en verergerde de erosie van op de VS georiënteerde westerse militair-politieke allianties. Daardoor wakkerde Trump conflicten met vooraanstaande Amerikaanse bondgenoten aan.
Dit verminderde de kans op een eensgezinde en effectieve samenwerking van westerse landen tegen het Russische buitenlands- en defensiebeleid. Trump gaf ons al in zijn eerste ambtstermijn de gelegenheid om 'de vijand stuk voor stuk te verpletteren'. In zijn tweede termijn zou het Amerikaanse systeem van militair-politieke allianties in Europa en Azië al zo verzwakt kunnen zijn dat het alle betekenis voor de deelnemende landen zou hebben verloren.
Trump overwoog terugtrekking VS uit de NAVO
De terugtrekking van de Verenigde Staten uit de NAVO, bijvoorbeeld, zou volgens voormalig nationaal veiligheidsadviseur John Bolton in de tweede termijn van Trump heel reëel zijn. Trump zou ook proberen Rusland aan zijn zijde te krijgen voor een strategische alliantie tegen China, door verbetering van de bilaterale betrekkingen. Poetin zou uiteindelijk die stap nooit hebben gezet, maar tijdens het handjeklap zou Poetin bij Trump nog wel wat nuttigs voor Moskou kunnen hebben bewerkstelligd, bijvoorbeeld de opheffing van sancties, erkenning van het Russische belang in het post-Sovjetgebied en een nieuwe architectuur voor de Europese veiligheid in de vorm van een Amerikaans-Russisch condominium.
Poetin en Trump tijdens de persconferentie op de Helsinki-top in mei 2018. Foto Kremlin.ru
Aan de andere kant heeft Moskou zelf niet ten volle de kansen benut die de regering-Trump bood. Zo miste het de kans op volledige normalisering van de betrekkingen met Japan onder premier Shinzo Abe, die de Amerikaanse desinteresse in de Russisch-Japanse betrekkingen gebruikte om de slepende territoriale kwestie [van de Koerillen-eilanden] onder de voor Rusland meest gunstige voorwaarden op te lossen. Onder de nieuwe regering in Tokio is deze kans verkeken.
Interne chaos in Witte Huis verhinderde zinvolle dialoog
Door de interne chaos en de desorganisatie van het Amerikaanse staatsapparaat die Trump schiep, slaagde Moskou er niet in om een zinvolle dialoog aan te gaan met de Amerikaanse regering (zo werd in Washington pas in 2020 een volwaardig onderhandelingsteam gevormd voor wapenbeheersing). Vladimir Poetin probeerde echter tot het laatst 'signalen' aan Trump te sturen en een agenda voor samenwerking voor te stellen - van de jubileumtop van de vijf permanente leden van de VN-Veiligheidsraad, de online-top van de 'vijf' over Iran, een reeks maatregelen om de samenwerking op het gebied van internationale informatieveiligheid te herstellen tot eenzijdige concessies aan de VS om de START- en INF-verdragen te verlengen. Helaas zaten de voorstellen in veel opzichten te propagandistisch in elkaar en waren niet uitvoerbaar.
Effect van Russische inmenging
Moskou's onderschatting van het negatieve effect van de geheime activiteiten om het politieke proces in de Verenigde Staten te beïnvloeden (de zogenaamde 'Russische inmenging' in de Amerikaanse verkiezingen van 2016) had rampzalige gevolgen voor de Russische belangen en zorgde voor een stabiele anti-Russische consensus onder Amerikaanse politici. De zwaarste Amerikaanse sancties tegen Rusland werden niet opgelegd vanwege de Krim en Donbas, maar vanwege inmenging in de verkiezingen van 2016.
Russische inmenging in VS-verkiezingen had rampzalige gevolgen
Helaas heeft Rusland daarvan niets geleerd en bij de verkiezingen van 2020 zijn we weer gesnapt. In augustus maakte de directeur van het National Counterintelligence Center, William Evanina, officieel bekend dat Moskou heeft geprobeerd de kandidatuur van Biden als vertegenwoordiger van het 'anti-Russische establishment' in diskrediet te brengen en dat de Oekraïense parlementariër Andrej Derkatsj speciaal bewerkte opnamen van telefoongesprekken tussen vice-president Biden en de Oekraïense president Petro Porosjenko verspreidde en dit materiaal ook via bondgenoten van president Trump in de VS promootte. De CIA liet zelfs de conclusie uitlekken dat Vladimir Poetin persoonlijk de campagne leidde om Biden in diskrediet te brengen. Bovendien beschuldigden de Amerikaanse inlichtingendiensten Rusland ervan valse informatie over Bidens fysieke en mentale gezondheid te verspreiden. Dit zal waarschijnlijk onder president Biden wel wat negatieve effecten hebben.
‘Ik kijk u in de ogen en zie niet dat u een ziel heeft’
Tussen Biden en Poetin zal de persoonlijke chemie ontbreken. In de afgelopen jaren heeft Biden veel snoeiharde dingen over Poetin en Rusland gezegd, waaronder Bidens beroemde uitspraak ‘Ik kijk u in de ogen en zie niet dat u een ziel heeft’. Dit zei hij tijdens zijn bezoek als vicepresident aan Moskou in maart 2011, toen hij ook liet doorschemeren dat de terugkeer van Vladimir Poetin op de stoel van president in 2012 onwenselijk was. Hij zei dat vervolgens ook hardop tijdens een ontmoeting met Russische oppositieleden op de Amerikaanse ambassade. Biden heeft zijn negatieve mening over Poetin nooit onder stoelen of banken gestoken.
Vicepresident Joe Biden in 2011 op bezoek in Moskou. Foto gov.ru
In zijn toespraak op de Democratische Conventie van 2016 noemde hij Poetin een dictator en hij gebruikte Trumps 'sympathie voor Poetin' als argument dat deze onaanvaardbaar was als president van de VS. In 2018 publiceerde Biden een artikel in het tijdschrift Foreign Affairs ('How to Stand Up to the Kremlin, Defending Democracy Against its Enemies'), waarin hij opriep tot strengere anti-Russische sancties, versterking van de militaire kracht van de NAVO, actieve bevordering van democratie, bescherming van het recht van soevereine staten om hun defensieve bondgenoten te kiezen en weigering de invloedssferen van grootmachten te erkennen.
Biden en Oekraïne
Toen Biden na de annexatie van de Krim bij Rusland en de interventie in de Donbas in 2014 de Amerikaanse coördinator voor Oekraïne werd, werd hij voor het Kremlin de belangrijkste tegenstander. In de persoonlijke omgang kan Biden indien nodig erg hard zijn en zal hij, anders dan Trump, zich niet door Poetin van de wijs laten brengen. Bovendien beheerst hij de stof altijd goed en bereidt hij zich op elk gesprek zorgvuldig voor. Na George Bush sr. is Biden de best voorbereide president met grote ervaring in diplomatieke contacten op het hoogste niveau en een krachtig team voor buitenlands beleid.
Anders dan Trump, zal Biden zich niet door Poetin van de wijs laten brengen
Het valt niet te verwachten dat het beleid van de VS ten aanzien van Oekraïne evenals Belarus een prioriteit wordt voor de regering-Biden. Het beleid zal eerder worden gedepolitiseerd (na de catastrofale persoonlijke inmenging van Trump in Oekraïne) en uitgaan van de consensus tussen de Democraten en Republikeinen over het steunen van soevereiniteit en territoriale onschendbaarheid van beide landen, het benadrukken van hervormingen in de economie en de rechterlijke macht en het naleven van burgerrechten.
Vicepresident Biden spreekt het Oekraïense parlement toe, december 2015. Foto Vicepresident Biden.webm
Met Oekraïne is het mogelijk om de bilaterale militaire samenwerking te versterken zonder de kwestie van het NAVO-lidmaatschap te forceren. Een sleutelmoment voor Moskou zal het standpunt van de regering-Biden zijn over het voorstel van president Zelensky ‘de Minsk-akkoorden te actualiseren of meer gewicht te geven’ door de volgorde van de uitvoeringsfasen te veranderen [de Minsk-afspraken worden niet uitgevoerd, omdat geen van beide partijen, Rusland en Oekraïne, de eerste stap wil zetten. Oekraïne wil eerst herstel van het gezag van Kiev in de Donbas en dan pas locale verkiezingen, Moskou wil het tegenovergestelde - red.].
Met betrekking tot Belarus zal de regering-Biden de huidige koers voortzetten: ondersteuning van de soevereiniteit van Belarus om hoop te houden op een verandering van de geopolitieke oriëntatie van Minsk. Maar de VS zullen zich niet dieper in het conflict laten meezuigen. Alles zal afhangen van de protesten - wanneer de protesten worden onderdrukt, zullen er nieuwe sancties volgen tegen Loekasjenko en zijn omgeving, maar daarmee houdt het wel op.
Wapenbeheersing
Op ontwapeningsgebied heeft Biden veel hooggekwalificeerd personeel met grote ervaring in onderhandelingen met Rusland. Verlenging van het START-verdrag met nog eens vijf jaar, terwijl de dialoog over de toekomstige parameters van strategische stabiliteit wordt voortgezet, lijkt het enige snelle resultaat dat tussen Moskou en Washington onder Biden kan worden bereikt. Anders dan de Republikeinen van Trump zijn de Democraten van Biden bereid om het START-verdrag zonder voorwaarden te verlengen. En hoewel er slechts twee weken zit tussen de inauguratie van Biden op 20 januari en het aflopen van het START-verdrag op 4 februari 2021, is dat probleem te verhelpen. De partijen kunnen besluiten tot een tijdelijke nalevingsprocedure tot de datum waarop het besluit tot verlenging van het verdrag in werking treedt.
Andere afspraken over wapenbeheersing, ook multilaterale, lijken nog onbereikbaar, omdat Biden in het meest gunstige scenario geen tweederde van de benodigde stemmen voor ratificatie in de Senaat zal hebben.
Confrontatie 'vrije en onvrije wereld'
Het belangrijkste probleem voor het Kremlin met Biden en de Democraten is de nieuwe consensus over het buitenlands beleid van de leiders van de Democratische Partij (naast Biden zijn dit Bernie Sanders en Elizabeth Warren): de belangrijkste geopolitieke uitdaging voor de VS is de wereldwijde confrontatie tussen autoritaire en democratische systemen, tussen een 'vrije en onvrije wereld' .
Bidens team spreekt niet langer over een ‘liberale wereldorde’ die Amerikaanse hegemonie vereist om de regels te handhaven, maar over een ‘vrije wereld’ die de Verenigde Staten en hun bondgenoten moeten verdedigen tegen het groeiend aantal autocratieën onder leiding van China en Rusland. De nadruk ligt hier op bescherming van de bestaande ‘vrije wereld’, voornamelijk door interne consolidatie en sociaaleconomische modernisering. Het accent ligt niet meer op ‘de bestrijding' maar de indamming van de onvrije wereld. Dit is geen herstel van Obama's buitenlands beleid, maar een herijking in een wereld die sinds 2012 drastisch is veranderd.
Biden wil democratieën beschermen tegen groeiend aantal autocratieën
Volgens Biden is het niet mogelijk om Amerikaans militair geweld te gebruiken voor regime change in ‘onvrije landen’, maar geweld is wel toegestaan voor ‘humanitaire interventie’ (zoals in Libië) of tegen het gebruik van chemische wapens tegen burgers (Syrië). Hoewel het beleid van regime change formeel wordt verlaten, blijft de focus gericht op het verstrekken van niet-militaire hulp aan oppositiebewegingen die vechten voor de mensenrechten (zoals in Venezuela) of voor een regering die verantwoording aflegt aan het volk. Dat laatste staat voor Moskou gelijk aan inmenging in binnenlandse aangelegenheden met het doel om een regime change teweeg te brengen.
Herstel translatlantische relaties
Moskou moet zich zorgen maken over het herstel van de transatlantische eenheid tussen de VS en de EU en betere coördinatie van het buitenlands beleid met betrekking tot Rusland. Onder Biden zullen de VS meer rekening houden met de mening van Europeanen over de belangrijkste kwesties van de wereldpolitiek, meer aandacht hebben voor Europa's zorgen over regionale crises aan haar buitengrenzen (Oekraïne, Syrië, Libië), de opstelling jegens China en haar expansie in Eurazië beter afstemmen, gezamenlijk proberen het hoofd te bieden aan de toenemende macht van de geopolitieke rivalen van het Westen. In Europa zal de positie van de Atlantici, die klaar staan om steun, ook militaire, te verlenen aan het nieuwe Amerikaanse internationalisme worden versterkt.
NAVO-secretaris generaal Stoltenberg met vicepresident Biden, april 2016. Foto Nato.int
Dit alles zal niet alleen een klap zijn voor het kernverhaal van het buitenlands beleid van het Kremlin over de neergang van het Westen en het nakende multipolaire 'tijdperk van barmhartigheid’, maar zal ook de manoeuvreerruimte om de westerse druk op Rusland te verminderen fors beperken en de prikkels voor Europa om een 'aparte vrede' te bereiken met Moskou verminderen.
Cirkel sluit zich, tenzij...
Het probleem voor Moskou zal niet zozeer de verslechtering van de betrekkingen onder Biden zijn (hoeveel slechter kan het nog?), maar de bereidheid van de nieuwe regering om deze betrekkingen te minimaliseren en ze terug te brengen tot twee of drie secundaire onderwerpen. Sinds 2014 heeft Moskou hard gewerkt om te bewijzen dat het gevaarlijk is om Rusland te negeren en het land te behandelen als een ‘regionale macht in verval’, zoals Biden in navolging van Barack Obama herhaalde. Daarom zullen de VS de invloed en het belang van Rusland nu rechtstreeks afmeten aan de omvang en ernst van de problemen die Moskou overal ter wereld voor Washington kan en wil creëren. Die problemen zullen direct worden bestreden met Amerikaanse indammings- en tegenacties, inclusief sancties. Zo sluit de cirkel zich weer.
Misschien biedt de suggestie van de voormalige Russische minister van Buitenlandse Zaken Igor Ivanov een uitweg: Rusland moet zijn opstelling jegens de VS heroverwegen en het Russische beleid aanpassen, om de kosten en risico's van buitensporige rivaliteit te verminderen. Dat moet Rusland in staat stellen zijn middelen te besteden aan het oplossen van binnenlandse problemen.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op de Russische webiste Republic. Wij hebben het enigszins bekort vertaald en overgenomen.