Benjamin Netanjahoe zal voor de vijfde maal een kabinet vormen, mede dankzij Trump die vlak voor de verkiezingen de Israëlische inlijving van de Syrische Golan-hoogte erkende. ‘Het bewijst dat je bezet gebied kunt houden,’ zei een triomfantelijke Netanjahoe. Rusland veroordeelde het Amerikaanse besluit, maar is er heimelijk enorm mee in z’n nopjes. Het precedent voor de Krim ontgaat niemand. Trump schopte met zijn tweetje weer een stuk uit de hoeksteen van de internationale orde, aldus Hella Rottenberg.
door Hella Rottenberg
Met een korte tweet op 21 maart erkende Donald Trump onverhoeds de annexatie van de Golan-hoogte door Israël. ‘Na 52 jaar is het tijd voor de VS om Israëls gezag over de Golan-hoogte volledig te erkennen, want het gebied heeft een cruciaal strategisch en veiligheidsbelang voor de Israëlische staat en de regionale stabiliteit.’
Twee weken voor de verkiezingen in Israël gaf Trump met zijn ommezwaai extra punten aan de zittende premier Netanjahoe, die dit goed kon gebruiken, uitgedaagd door een serieuze concurrent van een nieuwe centrum-partij en besmet als hij was wegens tegen hem lopende fraudezaken.
Trump tijdens bezoek aan Jeruzalem in 2017. Foto Wikimedia
Netanjahoe reageerde triomfantelijk: ‘Iedereen zegt dat je een bezet gebied niet kunt houden, maar dit bewijst dat het kan.’ Hiermee sloeg hij de spijker op de kop en sprak hardop uit wat velen vrezen, namelijk dat het tussen neus en lippen door genomen besluit een vérstrekkend en principieel karakter heeft. Niet alleen lapt Trump resoluties van de VN-Veiligheidsraad waarvoor de VS zelf hadden gestemd aan zijn laars, maar erger nog - Trump schopt een stuk uit de hoeksteen van de internationale orde zoals die na 1945 is afgesproken.
In het handvest van de VN – de stichtingsakte – verplichten de leden zich om af te zien van ‘bedreiging met of het gebruik van geweld tegen de territoriale integriteit of de politieke onafhankelijkheid van een staat’. De oprichting van de VN en de afspraken over het verbod op verovering van andermans gebied waren het beschavingsantwoord op de barbarij van de wereldoorlogen.
Weliswaar is er sindsdien vaak tegen gezondigd, maar erkenning van eenzijdige inlijving bleef een zeldzaam incident waaraan de internationale gemeenschap min of meer schouderophalend kon voorbijgaan omdat het toch maar een loyaliteitsbetuiging betrof van outcast-landjes aan hun suikeroom. De norm bleef overeind. Hoezeer de opeenvolgende Amerikaanse regeringen Israël ook steunden, ze waakten ervoor om bezetting en annexatie te legitimeren. Met Trump – eerst de erkenning van Jeruzalem als hoofdstad van Israël en nu de Golan – is dit ruw doorbroken.
Hartelijk dank, meneer Pompeo
Rusland veroordeelde Trumps besluit onmiddellijk met een tekst die Washington ‘minachting van de normen van het internationaal recht’ voor de voeten wierp en zichzelf als trouw nalever van VN-resoluties positioneerde.
Tegelijkertijd wreven Russische functionarissen zich in de handen over de dienst die Trump het Kremlin bewees ten aanzien van de Krim. Net als Israël beroept Rusland zich als reden om de Krim te annexeren op veiligheid - Oekraïne bedreigde immers de basis van de Russische Zwarte Zee-vloot en zou op termijn de Zwarte Zee voor de NAVO openstellen. Dus hoe kunnen de VS de aansluiting van de Krim bij Rusland blijven veroordelen? ‘In het ene geval passen ze het ene principe toe, in het ander geval het andere. Het is meten met twee maten, zoals gebruikelijk in de Amerikaanse politiek’, zei Sergej Tsekov, lid van de Russische senaat.
Maria Zacharova, woordvoerster van het ministerie van Buitenlandse Zaken, plaatste op Facebook een ironisch commentaar op de uitleg van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Pompeo. Ze concludeerde dat erkenning van de annexatie van de Krim ‘automatisch’ uit zijn woorden volgt: ‘We hebben het begrepen en zullen onze voorlichting [over de Krim – HR] aanpassen. Hartelijk dank, meneer Pompeo.’
Dunne argumenten
Na de Golan-tweet van president Trump werd Pompeo door journalisten bestookt met vragen over de Krim. De vergelijking gaat niet op, zei hij. ‘Dit is een ongelooflijke, unieke situatie. Israël vocht een verdedigingsoorlog om de natie te redden en het kan niet zo zijn dat een VN-resolutie een zelfmoordpact is.’
Zoals columnist Leonid Bershidsky terecht opmerkt, zijn er verschillen tussen de Golan en de Krim, maar is het einde zoek als je aan zulke discussies begint. Want waar de één de ernst van de bedreiging aanvoert, komt de ander met onderdrukking van de eigen etnische bevolking of historische aanspraken.
Een tweede argument dat Pompeo aanvoerde, was dat Trumps besluit niets meer betekende dan een erkenning van de ‘realiteit op de grond’. Daarmee maakt hij echter juist de weg vrij voor andere gevallen zoals de Krim, want niemand gelooft dat Rusland het schiereiland ooit nog zal afstaan aan Oekraïne. Nu heeft Trump eerder al wel eens laten merken daar persoonlijk niet veel bezwaar tegen te hebben. Hij wordt daarin alleen door het Congres tegenhouden en gedwongen om sancties tegen Rusland in te stellen.
Rusland tussen twee vuren
Voor de situatie op de Golan zelf zal het besluit van Trump niet veel veranderen. De Golan werd in 1967 door Israël veroverd. Na de Jom Kippoer-oorlog van 1973 kwam er een wapenstilstand en werd de Golan verdeeld tussen Syrië en Israël met VN-troepen als buffer. Israël begon nederzettingen te bouwen en nam in 1981 een wet aan die de Golan-hoogte inlijfde. De internationale gemeenschap protesteerde en nam in de VN Veiligheidsraad resolutie 497 aan waarin het besluit ongeldig werd verklaard.
De ingelijfde Golan-hoogte, met in het oosten Syrië en in het noorden Libanon. Kaart Wikimedia
Weliswaar had Israël de Golan geannexeerd, maar het bleek later bereid om serieus over teruggave aan Syrië te onderhandelen. De laatste keer dat dit gebeurde was in 2010. Netanjahoe, ook toen premier, zou naar verluidt Israël willen terugtrekken als de Syrische president Bashar-al-Assad zou breken met Iran en Hezbollah. Met het uitbreken van de Syrische opstand in 2011 en de daaropvolgende burgeroorlog waren de kansen op een akkoord verkeken.
In de Syrische burgeroorlog heeft Assad Iraanse troepen en Hezbollah-milities te hulp geroepen. Zij staan aan de rand van de Golan en vormen met hun raketten een bedreiging voor Israël. Assad blijft hen nodig hebben om zijn positie te consolideren.
Dankzij de militaire interventie van Rusland zit Assad nog in het zadel en is de burgeroorlog vrijwel voorbij. Het is in Ruslands belang de rust te bewaren. Daartoe moet het de troepen van Iran en Hezbollah intomen en Israël afhouden van militaire actie. Netanjahoe en Poetin hebben regelmatig contact over de Golan, waarbij tot nu toe Rusland de situatie aardig in de hand weet te houden. Erkenning door Trump van de annexatie heeft daarop geen invloed, pas als de VS samen met Israël militaire actie tegen Iran zouden ondernemen, komt Rusland in de knel.
Voor Netanjahoe was Trumps tweet de aanleiding om meteen te roepen dat na de Golan de Westelijke Jordaanoever aan de beurt is voor inlijving. Zo’n vaart zal het niet lopen, want anders dan op de Golan waar enkele tienduizenden Druzen wonen die inmiddels deels een Israëlisch paspoort bezitten, leven er op de Westoever bijna drie miljoen Palestijnen die na annexatie een Israëlische status moeten krijgen. Maar de kwestie die min of meer taboe was, is nu op z'n minst bespreekbaar geworden.
Voor het vertrouwen in onderhandelingen over een regeling in het Midden-Oosten, en al zeker met Amerika als bemiddelaar, is het precedent van de Golan dodelijk. De vroegere Amerikaanse onderhandelaar Dennis Ross denkt dat Trump zichzelf in de voet heeft geschoten, omdat hij op het punt staat nieuwe voorstellen te doen, en Arabische landen het nu helemaal niet meer kunnen verkopen om concessies aan Israël te doen op instigatie van een land dat ‘Arabisch land’ weggeeft. Of Trump dat als een probleem ziet, is de vraag. Een mannetjesputter als hij beschouwt het recht van de sterkste als een natuurlijk uitgangspunt.
Propaganda-voordeel
Intussen hoeft Moskou geen nadelen te ondervinden van Trumps ommezwaai. Integendeel. Met het Amerikaanse moraliseren over mensenrechten en internationaal recht kan Rusland de komende tijd korte metten maken. De VS als hypocriet afschilderen als ze weer eens Rusland of andere landen de les lezen, zal geen moeite kosten. Ook bondgenoten van de VS kunnen sarcasme verwachten als ze wijzen op normen en waarden in het internationaal verkeer. In een tijd van informatie-oorlog is zo’n propaganda-voordeel een kostbaar goed. Hartelijk dank meneer Trump, hartelijke dank meneer Pompeo, om met woordvoerster Zacharova te spreken.
Rusland kan voor de Bühne mooi weer spelen met zijn trouw aan de VN-resoluties, want over de Krim heeft de V-raad zich nooit uitgesproken dankzij een veto van Rusland. En de bonus is: Trump biedt Rusland hoop dat de Krim een ‘realiteit op de grond’ is waarvoor erkenning in het verschiet ligt.