Aan de stroom van economische sancties tegen Rusland lijkt geen einde te komen. In Moskou heerst een defaitistische stemming: het maakt niet uit wat wij doen, de Amerikanen gaan er om binnenlands-politieke redenen mee door. Maar het zou verstandiger zijn als Moskou via onderhandelingen zou zoeken naar oplossingen. Die zijn denkbaar, ook zonder voor Washington te capituleren, meent ex-diplomaat en analist Vladimir Frolov.
door Vladimir Frolov
Vladimir Poetin hield vorige week woensdag een gebruikelijke vergadering met de permanente leden van zijn Veiligheidsraad. Voor de tweede keer in twee weken was het hoofdonderwerp de ‘huidige toestand van de Russisch-Amerikaanse betrekkingen en de belangrijkste verstoringen daarin’. In het communiqué op de site van het Kremlin staat dat het onderwerp op de agenda stond vanwege de ontmoeting van de secretaris van de Russische Veiligheidsraad Nikolaj Patroesjev en de Amerikaanse nationaal veiligheidsadviseur John Bolton op 23 augustus in Genève.
Poetin bespreekt met de permanente leden van de Russische Veiligheidsraad Amerikaanse sancties. Foto Krenlin.ru
Meer en zwaardere sancties
Met ‘verstoringen’ worden de Amerikaanse sancties tegen Rusland bedoeld, die een maand na de ‘succesvolle volwaardige top’ van Poetin en Trump in Helsinki alleen maar in aantal en intensiteit zijn toegenomen. Op 22 augustus werd de eerste fase van de sancties van kracht op grond van de Wet op vernietiging van chemische en biologische wapens uit 1991. Ze zijn opgelegd omdat de VS Rusland verantwoordelijk houden voor het gebruik van chemische wapens in Groot-Brittannië (de Skripal-zaak). Ze werden twee weken eerder aangekondigd en deze 'vijandige stappen' zijn op de eerste ‘sanctie-vergadering’ van de Russische Veiligheidsraad op 10 augustus bestempeld als ‘onwettig vanuit het perspectief van het internationaal recht’. Op 21 augustus voerden de VS op basis van de wet CAATSA [Countering America's Adversaries Throught Sanctions Act, in juli 2017 door het Congres aangenomen en gericht tegen Iran, Noord-Korea en Rusland, red.] nieuwe beperkingen in jegens een reeks Russische fysieke en juridische personen, die verweten worden met Russische geheime diensten samen te werken bij het aftappen van glasvezelkabels onder water en het schenden van VN-sancties tegen Noord-Korea.
In de Amerikaanse Senaat wordt intussen verder gedebatteerd over de wetsontwerpen S.2313 (‘Defending Elections from Threats by Establishing Redlines Act of 2018’) van de senatoren Chris van Hollen en Marc Rubio (de draconische variant met het bevriezen van de activa van Russische staatsbanken, evenals van Rosneft, gazprom en Lukoil wordt naar verwachting enigszins gecorrigeerd om de negatieve gevolgen voor buitenlandse investeerders te verzachten) en S.3336 (‘Defending American Security from Kremlin Agression’) van de senatoren Lyndsey Graham en Robert Menendez.
De Republikeinse senator Lyndsey Graham wil draconische sancties tegen Rusland invoeren. Foto Flickr.com
Men gaat ervan uit de laatstgenoemde wet in een of andere vorm wordt aangenomen, waardoor het heel aannemelijk wordt dat een of meerdere Russische staatsbanken geen transacties in Amerikaanse dollars meer mogen uitvoeren (de VEB en de PSB lopen het meest gevaar) en een verbod van kracht wordt op het kopen van nieuwe Russische staatsobligaties en dat er nog strengere beperkingen dan op grond van CAATSA worden ingevoerd op investerings- en technologische projecten met Russische olie- en gasbedrijven.
In de hoorzittingen vorige week dinsdag in de Senaat met hooggeplaatste vertegenwoordigers van Trumps regering toonden de Amerikaanse wetgevers zich bijzonder vastbesloten. Terwijl de regeringsfunctionarissen het hadden over voldoende volmachten in het kader van CAATSA, vroegen de wetgevers om meer ruimte aan de regering om het sanctieregime aan te passen.
De hoorzittingen in de Senaat vonden plaats tegen de achtergrond van een verklaring van Microsoft dat het bedrijf pogingen van groepen Russische hackers, die werkten voor de belangen van de Russische militaire inlichtingendienst, had verhinderd om de email en sites van een aantal conservatieve met de Republikeinse partij geassocieerde denktanks en Republikeinen in de Senaat te hacken. Dat zette de toestand nog verder op scherp.
Defaitisme
Als reactie op deze stroom van sancties klinken in Moskou defaitistische geluiden. ‘De VS gaan door met sancties tegen Russische bedrijven en functionarissen, onafhankelijk van het gedrag van Rusland, Moskou kan dit proces niet beïnvloeden,' zei Sergej Rjabkov, onderdirecteur van het ministerie van Buitenlandse Zaken. ‘Wij bespreken uit principe geen voorwaarden voor het opheffen van Amerikaanse sancties (…) de maatregelen kunnen Moskou niet dwingen om zijn politieke koers te verleggen. Te meer daar wij al 56 sanctierondes hebben doorstaan. (...) Ik hoop dat het besef dat dit (sanctie)beleid geen perspectief biedt ooit doordringt,' verzuchtte Vladimir Poetin.
Die oude lijn - wij zijn er niet mee begonnen, het zijn jullie sancties, dus jullie heffen ze maar op, wij gaan niets ondernemen om afspraken te maken of ze op te heffen - heeft Moskou niets opgeleverd en verergert vooralsnog de toestand. Tegen de achtergrond van Donald Trumps opmerkingen dat hij bereid is om opheffing van sancties te overwegen in ruil voor concessies en afspraken over Syrië en Oekraïne getuigt een dergelijke wanhopige opstelling, zacht gezegd, niet van visie. De verklaring van Poetins woordvoerder Dmitri Peskov dat het Kremlin wacht op concrete voorstellen over samenwerking voor een regeling in Syrië en Oekraïne verandert de situatie niet. Het is nog steeds dezelfde houding van ‘we wachten af’ , hoewel de toon ietsje positiever klinkt.
Houding van Moskou is onprofessioneel en vertekent de werkelijke redenen voor de sanctiebesluiten
Als je de kwestie zo voorstelt dan is de keerzijde de kans dat je een lijst voorwaarden op je bord krijgt. Men zou opheffing van de sancties bijvoorbeeld kunnen verbinden aan de overdracht van de controle over de Oekraïens-Russische grens in de Donbas aan Kiev, zonder alle mogelijke politieke aspecten van de afspraken van Minsk-2 (een dergelijke variant wordt in de VS en de EU besproken). Dat is nog vernederender dan het bespreken van opheffing van sancties in geheime diplomatieke onderhandelingen (zoals Iran dat heeft gedaan).
Het door Moskou gepropageerde narratief hindert het zoeken naar oplossingen uit de doodlopende steeg van de sancties. De oorzaak van de escalatie wordt gelegd bij de Amerikaanse binnenlandse politiek, de inzet van de anti-Russische kaart in de campagne van de Republikeinen en Democraten voor de tussentijdse verkiezingen voor het Congres. Een dergelijke voorstelling heeft een propagandistische waarde, ontlast Moskou van verantwoordelijkheid voor wat er gebeurt en rechtvaardigt een strategische passiviteit, maar is onprofessioneel en vertekent de werkelijke redenen voor de sanctiebesluiten in Washington.
Over sancties vanwege de Skripal-zaak valt te onderhandelen
Het is bijvoorbeeld prettig te denken dat de sancties van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken vanwege de Skripal-zaak een poging van de regering Trump is om het Congres vóór te zijn in de sanctiewedloop, maar in de praktijk is dat niet van betekenis. De regering Trump moest de sancties wel invoeren, nadat Washington in maart ingestemd had met de versie van Londen dat Rusland verantwoordelijk is voor de aanslag met een chemisch wapen. Daaruit volgde automatisch de activering van de wet uit 1991. De regering had geen keuze.
Voor Moskou is dat natuurlijk onbegrijpelijk. Hoe kan een of andere mottige wet, die alleen tegen schurkenstaten wordt ingezet, een initiatief van de president ter verbetering van de betrekkingen met Rusland blokkeren?
Blokkades en embargo's
De invoering op 22 augustus van de eerste fase van sancties op grond van de wet van 1991 dubbelt grotendeels met de sancties wegens de Krim en de Donbas en de CAATSA-wet van 2017. Het gaat over het stopzetten van militaire en financiële hulp, over een verbod op verkoop van wapens, het blokkeren van de export van technologie met een militaire toepassing. Dat laatste gaat nog niet zover dat het neerkomt op een heroprichting van CoCoM [Coordinating Committee for Multilateral Export Controls, een Westerse instelling die een wapenembargo tegen landen van het Sovjet-blok handhaafde en in 1994 werd opgeheven, red.] , maar verleent de Amerikaanse regering ruime mogelijkheden om export van producten met een dubbele toepassing naar Rusland te blokkeren, niet alleen vanuit de VS, maar ook uit andere landen als de producten Amerikaanse componenten en technologie bevatten.
Problemen komen er van de tweede fase van de sancties: die houdt een vrijwel totale blokkade in van de handelsrelaties. Voor Rusland zal niet zozeer een verbod op export uit de VS naar Rusland pijn doen (die is toch al gering), maar een Amerikaans verbod op import uit Rusland (als er geen uitzondering wordt gemaakt voor aluminium, titanium, laagverrijkt uranium en raketmotoren) wel degelijk.
Vernederend zijn de voorwaarden voor het al dan niet invoeren van de tweede fase van de sancties: een land dat de sancties krijgt opgelegd moet binnen drie maanden stoppen met het gebruik van chemische en bacteriologische wapens, garanties geven dat het deze wapens niet meer zal toepassen en op zijn grondgebied inspecteurs van de VN of andere internationale organisaties toelaten.
Geen ultimatum
Dit ziet er inderdaad uit als een ultimatum en de verleiding is groot om te denken dat Rusland niet anders kan reageren dan met de erkenning een ‘schurkenstaat’ te zijn en onvoorwaardelijk te capituleren. Maar in werkelijkheid vraagt de Amerikaans wet geen bekentenissen. Intergouvermentele garanties voor het niet toepassen van chemische wapens en enkele internationale inspecties op bepaalde objecten zijn afdoende. Hoe dit er in de praktijk uit moet zien, is onderwerp van onderhandeling.
Onderhandelen over voorwaarden is iets anders dan capituleren
De conventie op het verbod van chemische wapens uit 1992 (niemand beticht Moskou ervan de conventie te hebben geschonden, omdat het middel Novitsjok niet voorkomt op de lijst van verboden middelen) gaat uit van inspecties door de OPCW op grond van verdenkingen en een land dat het verdrag ondertekend heeft, mag die niet weigeren. Voldoen aan de voorwaarden van de door ons getekende conventie is geen capitulatie. Als we een oplossing via onderhandelingen nastreven, zodat de tweede fase van de Amerikaanse ‘chemische sancties’ van tafel gaat, dan kan die worden gevonden zonder dat Rusland zich schuldig verklaard aan de Skripal-zaak.
Oplossingen via gesprekken zijn ook mogelijk bij andere kwesties, zoals de vermeende inmenging en het Oekraïense pakket. Sommige vragen een zekere correctie van de buitenlandse politiek van Rusland, maar hoeven niet per se te lijken op een capitulatie, er is een ruime keus aan soevereine besluiten. Van belang is de inzet om een reële oplossing te vinden en geen varianten op een effectievere manier van trollen.
Hoop is geen strategie
Maar het lijkt erop dat Rusland enerzijds inzet op persoonlijk contact tussen Poetin en Trump en op een breuk tussen Trump en de ‘Russofoben’ in zijn eigen regering (dat is de niet onsuccesvolle aanpak van Pyongyang) en anderzijds hoopt op een scheuring in het sanctiebeleid tussen de VS en Europa, dat ondanks al het gelobby van Londen geen zin heeft om het Oekraïense pakket uit te breiden.
Hopen op versterking van de politieke positie van Trump na de verkiezingen van november in het Congres is niet verstandig, want zijn positie verslechtert. Rekenen op het vastlopen van Amerikaanse sancties in Europa – tegen de achtergrond van de Europese samenwerking met Rusland bij het vasthouden aan de Iraanse deal en mogelijke samenwerking met Brussel bij een regeling voor de Donbas – is niet uit de lucht gegrepen (ofschoon het heel ingewikkeld zal zijn om praktische resultaten te boeken), maar zal het probleem van de Amerikaanse sanctiedruk niet helemaal wegnemen.
Voorlopig kiest Rusland niet voor het oplossen van een probleem, maar voor ontkenning, terwijl het bombastische verklaringen aflegt over ‘ondermijning van de positie van de dollar’. Maar hopen is geen strategie.
Dit artikel is in enigszins bekorte versie overgenomen van Republic.ru