De Russische nationalistische cineast én politicus Stanislav Govoroechin is medio juni overleden. Govoroechin was een orthodoxe nationalist en een loyale bondgenoot van president Vladimir Poetin.
door Hubert Smeets
Stanislav Govoroechin werd in maart 1936 geboren in de Oeral. Zijn moeder was kleermaakster van beroep. Zijn vader, een Donkozak, heeft hij nooit gekend omdat die door de bolsjewieken in het kader van de liquidatie van de kozakken (de 'de-kozakkisering') was verbannen naar Siberië, waar hij twee jaar na de geboorte van zijn zoon Stanislav stierf.
Stanislav Govoroechin. Foto Wikipedia
Na zijn studie - geologie in Kazan - ging Govoroechin werken als regie-assistent in de televisiestudio van deze universiteitsstad aan de Wolga. Hij haalde zijn regie-diploma's en begon met het maken van speelfilms. Govoroechin specialiseerde zich in het verfilmen van bekende buitenlandse romans, onder meer van Jonathan Swift, Mark Twain en Agatha Christie.
In drie van zijn eerdere films speelde de Russische bard/acteur Vladimir Vysotski (1938-1980) een hoofdrol. Aanvankelijk draaide Govoroechin zijn films in de filmstudio's van Odessa, de vrijgevochten en ook criminele Oekraïense havenplaats waar hij tijdens de perestrojka leiding zou gaan geven aan een lokaal filmfestival. Op grond van deze ervaring in Odessa zou hij vier decennia later zijn vrees baseren voor het Oekraïense nationalisme en de noodzaak om dat de kop in te drukken.
Perestrojka
In de jaren tachtig stapte hij over naar de befaamde filmstudio's van Mosfilm in Moskou. Tijdens de perestrojka, die na 1985 op gang kwam, begon Govoroechin historische en politieke documentaires te maken. Govoroechin, die wel lid was geweest van de cineastenbond maar nooit van de communistische partij van de Sovjet-Unie, liet zich in die films steeds meer kennen als anticommunistische patriot.
Zijn uit 1990 daterende documentaire film Tak zjit nelzja (Zo kun je niet leven) over de geestelijke en materiële verpaupering van het maatschappelijk leven in de Sovjet-Unie werd een blockbuster. De cineast wilde met deze film aantonen dat de sovjetmacht alle belangrijke nationale tradities kapot had gemaakt en daar niets voor in de plaats had geschapen. Na de première in mei 1990, het jaar waarin de regerende communistische partij CPSU onder druk van diepgaande ideoligische twisten uit elkaar viel, stonden de bezoekers uren in de rij om een kaartje te bemachtigen, wekenlang zelfs.
Govoroechin's in 1992 verschenen documentaire Rossija kotoroejoe my poterjali (Het Rusland dat we zijn kwijtgeraakt) deed iets minder stof opwaaien. Maar in deze film tekende zich wel de politieke wending af, die hij kort daarop zou maken. In de documentaire oppert de cineast dat het communisme eigenlijk wezensvreemd was in Rusland. Govoroechin stipte aan dat Lenin ergens in de familie van zijn voorouders van joodse afkomst was, iets dat in het openbaar toen niet zo vaak werd gezegd over de aartsvader van de bolsjewieken
Links patriottisme
Na de ontmanteling van de Sovjet-Unie in 1991 begon Stanislav Govoroechin aan een politieke carrière. Hij noemde zichzelf een 'linkse patriot'.
Govoroechin werd in 1994 gekozen in de eerste Doema. Bijna een kwart eeuw zou hij onafgebroken lid blijven van het parlement. Hij diende in de Doema verschillende partijen: van de oppositionele Democratische Partij Rusland, via de loyale regeringsfractie Vaderland/Heel Rusland, tot het huidige regeringsblok Verenigd Rusland.
In de jaren negentig keerde Govoroechin zich tegen president Boris Jeltsin. In 1996 steunde hij diens nationaal-communistische tegenkandidaat Gennadi Zjoeganov. In 2000 deed Govoroechin zelf mee aan de presidentsverkiezingen. Hij haalde 0,44 procent van de stemmen, Jeltsins opvolger Vladimir Poetin kreeg toen 52,9 procent van de kiezers achter zich.
Na deze nederlaag zei Govoroechin eerst dit: 'Poetin heeft zijn overwinning te danken aan de slavenpsyche van het volk. Toon het volk een nieuwe tsaar en het zal op hem stemmen'. Maar al snel wendde hij de steven en sloot hij zich bij Poetins machtspartij Verenigd Rusland aan. Eind 2011 was hij een van de oprichters van het Panrussische Volksfront, een maatschappelijke beweging die het corrupte en ongeliefde Verenigd Rusland wat aan het zicht moest onttrekken. Govoroechin werd een van de co-voorzitters van dit Volksfront, waarvan Poetin zelf de 'leider' werd.
Loyaal aan Poetin
Zijn loyaliteit jegens Poetin wankelde sindsdien nimmer meer. In 2014 nam Govoroechin bijvoorbeeld het initiatief tot een publieke dankbetuiging van bijna honderd cultuurdragers, die in een open brief aan de president hun onvoorwaardelijke steun betuigden aan de annexatie/hereniging van de Krim en de hulp voor het separatisme in de Donbas.
Hij zou die koers niet meer verlaten. In 2016 eerde president Poetin hem met een lintje wegens zijn verdiensten voor het vaderland.
Het gerucht dat Govoroechin op 82-jarige leeftijd was gestorven, circuleerde sinds woensdag 13 juni. Parlementsvoorzitter Vjatsjeslav Volodin maakte zijn dood uiteindelijk donderdag 14 juni in de Doema bekend. Volgens Volodin was Govoroechin al langer zwaar ziek. Hij stierf uiteindelijk in een sanatorium in Barvicha net buiten Moskou.