Op 5 september veroordeelde de rechtbank militair onderzoeksjournalist Ivan Safronov, sinds 7 juli 2020 in voorarrest, tot 22 jaar kamp met streng regime en een boete van 500.000 roebel wegens hoogverraad. De eis was 24 jaar. Safronov (32) zou militaire geheimen hebben doorgespeeld aan Tsjechië. Volgens zijn advocaat Ivan Pavlov en mensenrechtenactivisten was al zijn journalistieke werk gebaseerd op openbare bronnen. Het Russische journalistieke onderzoekscollectief Projekt heeft de absurditeit van de aanklachten met behulp van documentatie van het gerechtelijk onderzoek aangetoond.
Ivan Safronov tijdens het voorlezen van het vonnis (foto rechtenvrij)
In zijn slotwoord zei Safronov: 'Als je het OM gelooft. heb ik enige geheime informatie verkregen van enige onbekende mensen op een onbekende plaats en een onbekende datum. We hebben gezocht naar deze mythische staatsgeheimen-bezitters maar we hebben ze niet gevonden. Waarom? Ik heb het antwoord: omdat niemand mij enig geheim prijsgegeven heeft.'
Medestanders in de rechtszaal riepen 'vrijheid' en applaudisseerden voor Safronov, die altijd heeft volgehouden onschuldig te zijn. 'Schrijf me. Ik zal iedereen schrijven. Ik hou van jullie', zei Safronov die het vonnis in handboeien moest aanhoren.
Volgens Pavel Tsjikov van mensenrechtenorganisatie Agora zijn de straffen voor verraad (vroeger van 6 tot 9 jaar) de laatste jaren draconisch geworden. 'De straf voor Ivan Safronov is beestachtig, demonstratief wreed en overeenkomstig de hedendaagse werkelijkheid van Rusland', aldus Tsjikov, ooit lid van Poetins Mensenrechtenraad.
Aan de vooravond van de rechtszitting publiceerden een aantal onafhankelijke media, waaronder Meduza, TV Rain, Novaya Gazeta Europe en The Moscow Times een oproep om Safronov vrij te laten. 'Niet "verraad" is de reden voor Ivan Safronovs vervolging, want daar is geen bewijs voor, maar zijn journalistieke werk'.
Enkele Russische kranten, zoals de Komsomolskaja Pravda en RBK, hadden felle kritiek op het vonnis. RBK publiceerde Safronovs Laatste Woord in de rechtszaal. Moordenaars krijgen in Rusland lagere straffen dan journalisten, aldus de Komsomolskaja Pravda. Kennelijk gaat staatsbelang altijd voor menselijkheid in Rusland.
Gegroet, Vanja!
Kommersant, de krant waar Safronov voor werkte, publiceerde onder de kop Gegroet, Vanja! een hoofdartikel tegen het vonnis, dat aan duidelijkheid niets te wensen overliet.
'Vandaag willen we je, Vanja, zeggen dat jij een echte journalist bent. Je bent een uitstekende professional. Je bent een geweldig mens. We hebben in de publieke uitlatingen geen enkel bewijs van je schuld gehoord. En zijn er zeker van dat jij in een andere tijd, in een andere situatie zou zijn vrijgesproken. En dat er dan trouwens zulke zaken helemaal niet geweest zouden zijn.
'Maar je hebt de tijden niet voor het uitkiezen. Wel kun je wie je wilt zijn in zulke tijden. En jij hebt je keuze gemaakt. De afgelopen twee jaar was je een voorbeeld van waardig gedrag. Je hebt je niet overgegeven, en dat doe je nu ook niet. Wij weten dat je alle beproevingen zult doorstaan. Wij houden van je en geloven in je.
'We wachten op je.'
Milieuactivist Aleksandr Nikitin, de enige die in Rusland na een slepend proces wegens landverraad in 2000 werd vrijgesproken, zei tegen de Russische website Republic dat het vonnis van Safronov te verwachten was. 'Moeten we opnieuw zeggen dat er in Rusland geen enkel rechtssysteem bestaat? Dat weet iedereen. Zeggen dat het in dit soort zaken helemaal niet om rechtspraak gaat? Zelfs het begrip rechtspraak bestaat in Rusland niet meer.'
'Hier vertrapt men een journalist omdat hij niet tot samenwerking bereid was. Dat heeft niets met rechtspraak te maken. Het is een systeem dat met mensen afrekent. Als dat systeem ineenstort is er een kans dat hij vrijkomt. Maar ik ben daarover de laatste tijd pessimistisch geworden. Ik zie niet voor me hoe dit kan verdwijnen in zo'n enorm land als Rusland, in het rechtssysteem dat hier is geschapen.'
Rammelende beschuldigingen
Safronovs advocaat Ivan Pavlov, die met zijn avocatencollectief Team29 jarenlang de meest moeilijke en duistere spionagezaken behandelde, week uit naar Georgië uit angst voor arrestatie, terwijl zijn team werd opgeheven. De overheid dreigde hem te arresteren wegens het lekken van informatie uit de geheime rechtszaak tegen zijn cliënt, die, zoals alle spionagezaken achter gesloten deuren werd gehouden.
Tegen persbureau Meduza, dat werkt vanuit Riga, zei Pavlov aan de vooravond van het vonnis dat hij al in 2020 verbijsterd was over de rammelende beschuldigingen. Inmiddels ziet hij de zaak als onderdeel van de planmatige eliminatie van de vrije pers in Rusland. ‘Alles wat in de laatste paar jaar [in Rusland], sinds 2020, is gebeurd, diende ter voorbereiding op de oorlog. En Ivan Safronov’s zaak was gewoon een link in de keten van preventieve maatregelen: de intimidatie van journalisten. [...] Er is nu een [staats]monopolie op vrijheid van meningsuiting. Of, nog preciezer, vrijheid bestaat niet meer. Je kunt in Rusland nog spreken, maar niet meer vrijuit.’
Safronov tijdens het voorlezen van het vonnis (screenshot)
In november 2021 werd nog een tweede beschuldiging van verraad aan de zaak toegevoegd, bedoeld om Safronov, die nooit schuld heeft bekend, tot medewerking te dwingen. Als hij een deal zou sluiten met Justitie zou de eis tot 12 jaar verlaagd worden, aldus Pavlov. ‘Ze voerden de temperatuur op door een even absurde beschuldiging aan de eerste toe te voegen. Dat was bedoeld om hem te breken, hem te laten instemmen met een deal en zijn gevecht te staken.’
‘Alles wat de laatste tijd is gebeurd, was voorbereiding op de oorlog. Safronovs zaak was een link in de keten'
Pavlov noemde de rechtszitting ‘een overblijfsel van de inquisitie’. ‘Het zou nog simpeler zijn geweest als marteling gelegaliseerd werd, dan hadden ze hem kunnen martelen tot hij zou bekennen en af zou zien van zijn recht op een advocaat.’
Safronov bij zijn arrestatie in juli 2020
Spionage voor Tsjechië
Militair onderzoeksjournalist Ivan Safronov werd op 7 juli 2020 opgepakt op verdenking van landverraad. Volgens de FSB zou hij hebben gewerkt voor een buitenlandse inlichtingendienst van een NAVO-land en daarbij ‘staatsgeheimen’ hebben uitgewisseld. Volgens zijn advocaat Ivan Pavlov was de volkomen ongegronde verdenking dat hij zich in 2012 had laten recruteren door Tsjechië en Duitsland en in 2017 informatie had doorgespeeld over de verkoop van Russische gevechtsvliegtuigen aan Egypte.
In werkelijkheid onthulde Safronov in een artikel in dagblad Kommersant in 2019 plannen voor de verkoop van 20 Su-35 straaljagers aan Egypte voor $2 miljard. De deal ging niet door en volgens Safronovs verdediging leidde zijn artikel tot klachten van de Egyptes militaire leiding tegen Rusland. Dat zou het Russische ministerie van Defensie hem zeer kwalijk hebben genomen. Kommersant ontsloeg Safronov, vermoedelijk mede omdat hij had opgeschreven dat Senaatsvoorzitter Valentina Matvijenko ontslag boven het hoofd hing. De FSB zou Safronov al sinds 2014 hebben gevolgd. Volgens Projekt beschuldigde men hem ervan enkele (slechtbetaalde) analyses geschreven te hebben voor een Tsjechische journalist en een Duitse politicoloog van Russische origine, die in Rusland werd gearresteerd en tegen Safronov getuigde.
Ivan Safronov werkte jarenlang voor de financiële dagbladen Kommersant en Vedomosti. Hij schreef voor deze kranten vooral over het defensiebeleid, de krijgsmacht en het militair industrieel complex. Safronov maakte deel uit van de zogeheten Kremlinpool van journalisten die president Vladimir Poetin wat dichterbij mogen volgen. Journalisten die tot deze exclusieve kring worden toegelaten, zijn allemaal uit en te na gescreend door de veiligheidsdiensten.
Kort voor zijn arrestatie, in mei 2020, stapte Safronov over naar ruimtevaartbedrijf Roskosmos, waar hij ging werken als communicatieadviseur. Roskosmos werd destijds geleid door de voormalige vicepremier Dmitri Rogozin, een nationalist die nauwe banden onderhield met pro-Russische separatistische bewegingen in voormalige Sovjet-republieken als Moldova, Georgië en Oekraïne. Direct na de arrestatie liet Roskosmos weten dat de beschuldigingen aan zijn adres niets te maken hebben met zijn werkzaamheden voor het bedrijf. De nieuwe consulent had daar geen toegang tot bedrijfsgeheimen, aldus Roskosmos.
De Russische Federatie erfde van de Sovjet-Unie een door en door gecorrumpeerd rechtssysteem, maar pas sinds ex-KGB'er Poetin in Rusland de macht overnam, aldus Pavlov, heeft de geheime dienst FSB het land definitief overgenomen.
‘FSB-functionarissen hebben zich in alle publieke sferen genesteld. Het hele land is gegijzeld door de FSB. En spionagezaken zijn erg aantrekkelijk, ze kunnen de carrières maken van mensen die in de spionage werken. Ze zoeken mensen uit die ze tot prooi kunnen bestempelen, mensen die doelwit kunnen zijn.’ Er zijn twee zaken die mensen tot interessant doelwit kunnen maken, zegt Pavlov. Ze moeten toegang hebben tot gevoelige informatie en contacten hebben met buitenlanders.
Ivan Safronov in vrijheid (foto Facebook)
‘Als iemand aan die twee criteria beantwoordt, kan hij extra aandacht trekken en dus een doelwit worden. Als een persoon enige vorm van informatie aan een buitenlandse organisatie heeft geleverd, zal de agent daar induiken en beslissen of daar iets in zit wat staatsgeheim zou kunnen zijn. Als dat zo is heeft de agent de jackpot gewonnen. Analisten verstrekken hem vervolgens een certificaat dat vaststelt dat het hier om een staatsgeheim gaat en dan kan de agent zijn promotiekostuum gaan uitzoeken.’
Pavlov gaat er overigens van uit dat Safronov zijn straf niet uit zal zitten, maar vrijkomt na de val van het Poetin-regime.
Angstaanjagend effect
Het effect van de zaak-Safronov op andere militaire journalisten was onmiddellijk voelbaar, zei Jevgeni Smirnov, ook advocaat van zijn team, tegen The Guardian. 'Vanja's [Ivans] zaak gaat niet alleen om hem en zijn familie. De regering heeft laten zien dat je voor degelijk, legaal journalistiek werk voor lange tijd achter de tralies kunt belanden. En dat zal een enorm angstaanjagend effect hebben.' Ook Smirnov ontvluchtte Rusland en verhuisde naar Tbilisi.
'Ik heb sinds deze zaak met een grote groep militaire correspondenten gesproken', zei Smirnov. 'Ze hebben sinds Ivans zaak allemaal hun werkwijze en leefwijze veranderd. Velen weigeren nog onderzoek te doen.'
Safronovs vastberadenheid is niet gebroken door het proces, aldus Smirnov tegen The Guardian. 'Ivan had het de eerste 6 maanden heel zwaar, maar daarna besloot hij dat hij geen spelletjes zou spelen met de FSB, dat hij nergens op in zou gaan, en nadat hij dat besloten had werd het makkelijker voor hem.'
Bronnen: RaamopRusland, Meduza, Projekt, The Guardian, Mediazona, The Moscow Times, OVDInfo, Republic.
Safronov in de rechtszaal na het vonnis (foto vrienden)