Anderhalf etmaal na de bomaanslag op dochter van de fascistoïde filosoof Aleksandr Doegin heeft de staatsveiligheidsdienst FSB de zaak in eigen hand genomen. Daags na de aanslag eiste het, tot voor kort onbekende, Russische Nationaal Republikeins Leger de aanslag op. De FSB reageerde niet op die claim. Volgens de FSB zou de autobom zijn geplaatst door Oekraïense inlichtingendiensten, zo meldde het staatspersbureau RIA Novosti een dag later.
Aleksandr Doegin bij de auto waarin zijn dochter zat, kort na de bomaanslag. Foto Izvestija
Nadat bekend werd dat niet de federale recherche van het opsporingsorgaan SK de aanslag zou gaan onderzoeken maar dat de Russische inlichtingendienst FSB de zaak onder zijn hoede zou nemen, liet ook president Poetin zich uit over de dood van Daria Doegina. Volgens Poetin heeft 'een gemene, wrede misdaad een einde gemaakt aan het leven van Daria Doegina, een slimme, getalenteerde persoon met een echt Russisch hart '. De president prees haar als 'vriendelijk, liefdevol, sympathiek en open'. Als 'journalist, wetenschapper, filosoof, oorlogscorrespondent, diende ze eerlijk het volk, het vaderland en bewees ze in daad wat het betekent om een patriot van Rusland te zijn'. Vader en dochter waren beiden actief in de radicaal antidemocratische 'euraziatische' beweging in Rusland.
De condoleances van Poetin wekken de indruk dat de president respect heeft voor Doegin. Kennelijk kan het Kremlin het zich niet veroorloven om de dood van zijn dochter te bagatelliseren, zoals het meestal wel doet bij moordaanslagen op andere, meer democratisch georiënteerde, critici van het regime.
Liet de FSB de dader lopen?
Toen bekend was geworden dat de FSB zich op de zaak had gestort, maakte de dienst na twee dagen zwijgen ineens een groot aantal details over de vermeende daders van de aanslag openbaar. De staatsveiligheidsdienst beweerde niet alleen een signalement van de vrouwelijk hoofddader te kennen, maar ook haar naam, de (valse) nummerborden van de auto waarin ze zou hebben gereden en de vluchtroute die ze nam om Rusland te verlaten.
Volgens de FSB zou de liquidatie van Darja Doegina zijn uitgevoerd door de 43-jarige Oekraïense vrouw Natalia Vovk, en haar 12-jarige dochter. Moeder en dochter zouden eind juli Rusland zijn binnengekomen in een auto met een nummerplaat van de separatistische volksrepubliek Donetsk. Ze zouden zich vervolgens een woning vlak bij het huis van Doegina hebben gevestigd om haar om te leggen. Volgens de FSB gebruikten ze daarbij een Kazachstaans nummerbord voor hun auto. Beiden bezochten zaterdag het festival Traditie in een voorstad van Moskou, waar Aleksandr Doegin, begeleid door zijn dochter en geestverwant Darja, als eregast was. De Oekraïense zou Darja Doegina naderhand in haar auto hebben gevolgd en de bom op afstand per telefoon hebben laten exploderen. Meteen daarna zouden moeder en dochter de stad Moskou zijn ontvlucht en zouden ze Rusland via Pskov in hun Mini Cooper met een Oekraïens nummerbord zijn uit gereisd naar Estland, aldus RIA Novosti.
Doegin en zijn vermoorde dochter Darya
Waarom de verdachten op die tocht van 800 kilometer tussen Moskou en Estland, die minimaal twaalf uur duurt, niet onderweg zijn aangehouden en opgepakt, vertelt de FSB er niet bij. Dat is opmerkelijk, omdat overal in Rusland langs de kleine en grote autowegen permanente politieposten staan en de FSB mogelijk ook de nummerborden van de vluchtauto kende. Eveneens is onduidelijk waarom de Oekraïense verdachten het kennelijk hadden gemunt op Darja Doegina en niet op haar veel bekendere vader, die na hun bezoek aan festival op de valreep niet met zijn dochter naar huis was gereden maar haar zijn auto had meegegeven en zelf een lift van een andere gast had genomen.
Kyiv ontkent: aanslag onderdeel machtsstrijd in Moskou
De beschuldiging van de FSB wordt expliciet weersproken door de Oekraïense regering. Volgens een woordvoerder van president Zelensky is Oekraïne, anders dan Rusland, geen criminele staat die zich bedient van terrorisme. Presidentieel adviseur Michaïl Podoljak zei te vermoeden dat de aanslag onderdeel is van een ideologische machtsstrijd in Moskou zelf.
Verschillende Russische commentatoren grepen de dood van de dochter van Doegin inderdaad meteen aan voor radicale pleidooien. Zo riep hoofdredacteur Margarita Simonjan al daags na de moord op tot massa-arrestaties onder bloggers en andere burgers die zich niet onvoorwaardelijk achter het Kremlin scharen. Toen de FSB bekend had gemaakt dat de dader naar Estland zou zijn gevlucht, opperde ze gifmoord, zoals de Russische militaire inlichtingendienst GROe in 2018 had willen plegen op de naar Engeland overgelopen Sergei Skripal. Estland zal 'Dasja's moordenaars natuurlijk niet uitleveren', twitterde Simonjan. Maar 'ik denk dat we professionals hebben die de torenspitsen in de omgeving van Tallinn willen bewonderen'/
Onafhankelijk en kritisch Kremlinoloog Tatjana Stanovaja zei bang te zijn voor verdere radicalisering van het conservatieve kamp binnen de regerende elite. Zeker de reactionaire vleugel zal uit zijn op ‘wraak’ voor de moord op iemand uit hun kring, aldus Stanovaja. Of dat ook zal leiden tot toenemende repressie in Rusland is echter de vraag. Volgens Stanovaja zal de druk op Poetin toenemen om harder op te treden, maar ze betwijfelt of Poetin daartoe in deze fase van de voortslepende oorlog ook in staat zal zijn.
Beroemder buiten dan binnen Rusland
Heel veel commotie onder gewone Moskovieten heeft de dood van zijn dochter Daria Doegina nog niet opgewekt. De aanslag roept in Rusland minder reacties op dan in Europa en ook Nederland, waar Doegin afgelopen jaren stelselmatig is afgeschilderd als een informele Kremlin-ideoloog naar wie Poetin goed zou luisteren. Volgens de meeste Russische waarnemers werd Doegins invloed in het Kremlin overdreven. Het was vooral Doegin zelf die zich, dankzij uitnodigingen van bijvoorbeeld het Nexus Instituut in Nederland, groter kon voordoen dan hij eigenlijk was in de dagelijkse Russische politiek.
Doegin werpt zich graag op als een van de belangrijkste denkers van het eurazianisme, een ideologie die voor Rusland een cruciale rol ziet weggelegd in de strijd met het liberaal-democratische Westen. Het eurazianisme, een stroming die een eeuw oud is, begon in de jaren negentig aan een tweede leven en heeft zich vooral tijdens het presidentschap van Vladimir Poetin verder kunnen ontwikkelen.
De afgelopen tien jaar was Doegin een van de meest consequente spreekbuizen van deze reactionair-nationalistische en fascistoïde beweging, die het bestaan van Oekraïne niet alleen uit historisch oogpunt ontkende, maar het buurland ook wilde liquideren. Die positie leidde soms tot kritiek op het Kremlin. Volgens Aleksandr en Darja Doegin kwam Poetins strafexpeditie tegen Oekraïne te laat. Nu het eenmaal zover was gekomen, mocht de invasie niet stoppen voordat de Oekraïense staat én cultuur waren vernietigd. In ideologische zin waren de Doegins dan ook doodsvijanden van Oekraïne.
Vader Aleksandr Doegin, die kort na de aanslag bij de plaats delict langsreed en vervolgens in shock in het ziekenhuis moest worden opgenomen, was naar eigen zeggen niet bang voor de dood. In april parafraseerde hij op de boutade ‘Was mich nicht umbringt, macht mich stärker’ van de Duitse filosoof Friedrich Nietzsche dit: ‘dat wat mij niet doodt, doodt iemand anders’. In een verklaring die zijn geestverwant en omroepbaas Konstantin Malofejev maandag verspreidde, liet Doegin weten dat de 'nazistische macht' in Oekraïne achter de 'terreurdaad' moest zitten. Zijn dochter Darja 'riep nooit op tot geweld en oorlog'. 'Ze was een rijzende ster aan het begin van haar reis. De vijanden van Rusland hebben haar gemeen en heimelijk vermoord', aldus Doegin.
Over het zogeheten Nationale Republikeinse Leger, dat zondag de aanslag op Doegin had opgeëist, liet de FSB zich niet uit. De verklaring op het berichtenkanaal Telegram, waarmee Rospartizan de claim onderbouwde, staat bol van nationalistische en egalitair-communistische zinsneden. De tekst legt de nadruk op de exorbitante rijkdom, die de elites rond het Kremlin hebben vergaard, en de dreigende ondergang van Rusland die het gevolg kan zijn van de oorlog tegen Oekraïne. Rusland moet eerst orde op zaken stellen in eigen land en zijn imperiale pretenties in de voormalige Sovjet-Unie opgeven. ‘Kommer en doodskisten voor de een, paleizen voor de ander, dat is de kern van zijn [Poetins - red] politiek’, aldus de verklaring.
Tot voor kort was dit Nationaal Republikeinse Leger onbekend. Wie erachter schuilgaan, is onduidelijk. We weten alleen dat de voormalige Russische parlementariër Ilja Ponomarjov, die zich in 2014 als enige Doema-lid tegen de annexatie van de Krim uitsprak en nu in Kyiv woont, het bestaan van deze organisatie na de aanslag op Doegin heeft onthuld.
Bronnen: Ria Novosti, Telegram Rospartizan, RBK, Fortune.com, NRC, 5-tv.ru