Omdat de Russische industrie onvoldoende in staat is om de voortdurende oorlogsinspanningen in Oekraïne te ondersteunen, overweegt president Poetin van bovenaf in te grijpen en een oorlogseconomie te introduceren.
Poetin op bezoek bij Votkinsk-rakettenfabriek in Izjevsk, Foto Votkinsk
Eind juni heeft de Russische regering bij de Doema een wetsontwerp ingediend om het private bedrijfsleven te onderwerpen aan een speciaal regime. Als het Russische parlement de amendementen goedkeurt, dan kan het Kremlin particuliere ondernemingen dwingen om hun productiemiddelen en werknemers volcontinu in te zetten voor de oorlogsindustrie. Ook de wetten, waarin de arbeidstijden en -omstandigheden zijn geregeld, zullen worden gewijzigd om overwerk, nachtdiensten en gevaarlijker productiemethoden een juridische basis te geven. De bedrijven en de werknemers hebben niet het recht te weigeren.
Nu de oorlog tegen Oekraïne veel langer duurt dan verwacht – het Kremlin dacht aan een Blitzkrieg voldoende te hebben, maar stuit nu al bijna twintig weken op zoveel tegenstand van de Oekraïners dat het zijn doelen meerdere malen heeft moeten bijstellen – kampen leger, luchtmacht en marine met groeiende tekorten. Munitie en wapens raken zo snel op. Materieel moet worden vervangen of gerepareerd. Het militair-industrieel complex heeft onvoldoende capaciteit om de productie op te schroeven.
Dat geldt ook voor kruisvluchtwapens en andere raketsystemen. Rusland heeft zoveel kruisraketten verbruikt, dat de generale staf moet teruggrijpen op reserves die nog uit de Sovjet-Unie stammen omdat de industrie de moderne systemen niet snel genoeg kan leveren. De raketfabrieken werken weliswaar 24/7, maar ze hebben onvoldoende hooggeschoolde arbeiders en ook geen westerse technologie meer om voldoende kwaliteit én kwantiteit af te leveren. De hogere productie compenseert het verbruik op het slagveld in Oekraïne dus niet. Volgens Oekraïne heeft Rusland sinds februari meer dan 2500 raketten afgeschoten. De fabrieken in Rusland kunnen in de volcontinu slechts tientallen raketten meer produceren dan voorheen.
De productieproblemen zouden, naast vermoeidheid en gebrek aan moraal bij de manschappen, een van de redenen kunnen zijn voor de herstel- en hergroeperingspauze die Poetin na de verovering van Lysytsjansk in de Donbas aankondigde.
Geld te over, productiecapaciteit tekort
Geld om de oorlog te financieren is op dit moment overigens geen probleem. Volgens de Centrale Bank kent de begroting dankzij de hoge energieprijzen een overschot van 25 miljard euro. De opbrengst uit de export van olie en gas nam alleen al in januari dit jaar toe met 45 procent. Voor het hele jaar wordt een saldo van tegen 80 miljard euro (vooroorlogse koers) verwacht, bijna een verdubbeling ten opzichte van 2021. Mede daarom konden de defensie-uitgaven in de eerste vier maanden van dit jaar met 183 procent stijgen. In april groeiden de kosten van de krijgsmacht met 38 procent ten opzichte van dezelfde maand in 2021.
Officieel worden de statistieken nu geheimgehouden, om te voorkomen dat er ‘onjuiste conclusies’ uit het cijfermateriaal kunnen worden getrokken. Maar volgens Joelia Starostina van de nieuwssite The Bell vreest de regering de openbaarheid vooral omdat de statistieken tot mei illustreerden hoe hard de Russische economie door de oorlog en de sancties wordt geraakt. De autoproductie stortte in april met 85,4 procent in elkaar en de autoverkoop met 83,5 procent. De productie van wasmachines daalde 59 procent en die van koelkasten met 46 procent. De liftenproductie kromp met 48 procent.
Fabrieken die dit soort goederen maken zouden kunnen worden omgebouwd voor de simpele defensie-industrie. Maar volgens Maksim Startsjak van het Centre for International and Defence Policy of Queen’s University in Canada bieden ze geen soelaas voor de geavanceerde kruisrakettenproductie die haar onderdelen niet in Rusland kan betrekken maar uit andere (westerse) landen moet halen. ‘De impact van de westerse sancties en het falen van de binnenlandse substitutie betekenen dat de Russische raketindustrie geconfronteerd wordt met een grimmige keuze: de noodzakelijke elektronische componenten via het buitenland aanvullen of een totale crisis’, aldus Startsjak.